Tímarit lögfræðinga - 01.06.1996, Blaðsíða 15

Að hinum fjölþættu grenndarreglum vatnalaga slepptum,30 þá er í öðru lagi
ástæða til að geta lagafyrirmæla sem miða að því að varna spillingu og mengun
vatns. Elstu og að sumu leyti heildstæðustu fyrirmælin er að finna í IX. kafla
vatnalaga um bann við óhreinkun vatna. I lögum nr. 81/1988 um hollustuhætti
og heilbrigðiseftirlit og reglugerðum settum með stoð í þeim, einkum heil-
brigðis- og mengunarvarnarreglugerðum, er að finna frekari skorður við með-
ferð vatns. í náttúruvemdarlögum nr. 47/1971 er síðan annars vegar almennt
ákvæði um bann við því að saurga eða spilla vatni sbr. 14. gr., en hins vegar er
skylt að leita álits Náttúruverndarráðs valdi fyrirhuguð mannvirkjagerð eða
jarðrask hættu á vatnsmengun, sbr. 29. gr. Vert er að geta þess að frekari lög-
gjafarhugmyndir hafa verið uppi á þessu tiltekna sviði og má í því sambandi
nefna frumvarp umhverfisráðherra um vernd nytjavatns frá því á vorþingi 1994,
sem ekki var þó afgreitt, en mundi óhjákvæmilega leiða til frekari takmark-
ana.31 Um jarðhita og nýtingu hans em sérstök fyrirmæli í a-lið 10. gr. vatna-
laga, sbr. og 49. gr. orkulaga nr. 58/1967, með síðari breytingum, þar sem bann-
að er að spilla jarðhitasvæðum og öðrum uppkomustöðum heits vatns.
í þriðja lagi er ástæða til að nefna það sérstaklega varðandi jarðhitann, að
landeiganda er skylt samkvæmt ákvæðum orkulaga að heimila starfsmönnum
ríkisins óhindraðan aðgang að fasteign sinni til jarðhitarannsókna. Ef tjón hlýst
af skulu þó bætur koma fyrir.
í fjórða lagi skal getið þeirra takmarkana sem löggjafinn hefur sett við hag-
nýtingu orku fallvatna og jarðhita. Ákvæði hér að lútandi eru bæði í 49. gr.
vatnalaga og II. kafla orkulaga, þar sem orkunýtingu sem fer yfir ákveðna stærð
eru sett þau skilyrði að leyfi stjórnvalda liggi fyrir, en í undantekningartilvikum
heimild Alþingis. Til viðbótar þeim ákvæðum hafa nú frekari skorður verið
settar við umræddri nýtingu með lögum nr. 63/1993 um mat á umhverfis-
áhrifum. Bygging vatnsorku- og jarðvarmavirkjana er nú háð umhverfismati,
sbr. 5. gr. laganna, en umhverfismati má lýsa sem heildstæðu mati eða úttekt á
áhrifum eða afleiðingum, sem framkvæmdir og nýting kunna að hafa á um-
hverfi, náttúruauðlindir og samfélag, sbr. stefnumörkun 1. gr. laganna og nánari
lýsingu umhverfismats í 10. gr. þeirra.32 Ekki eru tök á því að skýra ákvæði um-
ræddra laga nánar hér, en ljóst er að þau hafa í för með sér frekari takmarkanir
á því að ráðist sé út í ákveðna nýtingu eða framkvæmdir, sem nú eru háðar
umhverfismati, en neikvæð niðurstaða slíks mats, getur þýtt synjun á því að
hlutaðeigandi framkvæmdir eða nýting eigi sér stað.
30 Auk tilvitnaðrar reglu um forna farvegi, má nefna fyrirmæli um mismunandi rétthæð
vatnsnota, hlutfallslega skerðingu hvers og eins notanda vatns nægi vatn ekki til að fullnægja
ákveðnum vatnsþörfum allra, auk meginreglunnar um óheimila nýtingu sem hefur í för með
sér tjón fyrir aðra.
31 Alþt. 1993-94 A, bls. 3695 og áfram.
32 Við skilgreiningu umhverfismats er enn fremur stuðst við skilgreiningu í 2. gr. upphaflega
frumvarpsins, sbr. Alþt. 1992 A, bls. 983.
91