Tímarit lögfræðinga - 01.06.1996, Blaðsíða 23

Umræddar friðlýsingar skera sig þó frá flestum þeirra takmarkana sem fjallað
hefur verið um hér að framan, að því leyti, að rrkissjóður er eftir atvikum bóta-
skyldur vegna þess tjóns, sem fasteignareigandi verður fyrir vegna friðlýsinga,
sbr. 35. og 36. gr. náttúruverndarlaga.
5. NIÐURSTÖÐUR
5.1 Almennar niðurstöður
Rétt er nú að skoða nokkur sameiginleg einkenni þeirra eignarréttarlegu
takmarkana, sem gerð hefur verið grein fyrir hér að framan. Eins og áður hefur
komið fram falla framangreindar takmarkanir að stærstum hluta innan þess
sviðs umhverfisréttarins, sem lýtur að menningarlegri náttúruvernd og varð-
veislu og nýtingu náttúruauðlinda. Það á þó ekki beinlínis við um þau
ákvæði, sem lúta að vörnum gegn mengun vatns, auk þess sem ákvæði lax- og
silungsveiðilöggjafarinnar eru nokkuð sér á báti, en auk friðunar og náttúru-
vemdarsjónarmiða byggja þau jafnframt á arð- og tekjujöfnunarsjónarmið-
um. Við nánari skoðun umræddra takmarkana sýnist mega flokka þær með
eftirfarandi hætti:
-Mörg eldri ákvæðin á þessu sviði falla nánast í flokk hreinna grenndar-
reglna.
-I öðrum tilvikum er um algert bann að rœða við tiltekinni nýtingu.
-Önnur afnot og nýting er þrengd, t.d. með því að skilyrða hana leyfi stjórn-
valda.
-Enn fremur er um það að rœða að hrein athafnaskylda sé lögð á fast-
eignareiganda. Skýr dæmi um slík ákvœði eru afvettvangi gróðurverndar-
og skógrœktarlöggjafar.
-Loks má minna á bann við því að skilja náttúruauðlindir og hlunnindifrá
viðkomandi fasteign, hvort sem slíkar takmarkanir teljast vera umhverfis-
réttarlegar takmarkanir eða ekki.
í framhaldi af þessu er enn fremur ástæða til að minna á að framangreindar
takmarkanir em að meginstefnu til bótalausar, hafi annars ekki verið sérstak-
lega getið. Má raunar segja að bótaskylda, samkvæmt framangreindum lögum,
einskorðist við hreina yfirfærslu eignarheimilda eða algert nýtingarbann, sem
sett er þá beinlínis í þágu þriðja aðila. Þó koma til sérstakrar skoðunar í þessu
sambandi bótaákvæði, sem veita a.m.k. vísbendingu um víðtækari bótarétt.
í fyrsta lagi skal nefna í þessu sambandi ákvæði 8. gr. skógræktarlaga nr.
3/1955, þar sem gert er ráð fyrir bótarétti landeiganda, sem þarf að þola beitar-
bann vegna gróðureyðingarhættu af völdum ofbeitar. Virðist ákvæði þetta að
ýmsu leyti vera nokkuð á skjön við aðrar víðtækar og bótalausar takmarkanir
gróðurverndarlöggjafarinnar.
I öðru lagi er um að ræða bótaákvæði 36. gr. náttúruverndarlaga nr. 47/1971,
sem samkvæmt orðalagi sínu veitir vísbendingu um víðtækan bótarétt fast-
99