Tímarit lögfræðinga - 01.06.1996, Blaðsíða 33

hendi án þess þó að rjúfa tengsl samfélagsþjóns við umheiminn. Má í raun líta
svo á að samfélagsþjónn sé í „afplánun“ þær klukkustundir er hann innir sam-
félagsþjónustu af hendi.
Form samfélagsþjónustu getur verið breytilegt frá einu ríki til annars. Hún
getur verið sjálfstæð viðurlagategund, sett sem sjálfstætt skilyrði í tengslum við
skilorðsdóma eða ákærufrestun, vararefsing við fésektum, tengd beitingu
reynslulausnar eða náðunar auk þess sem samfélagsþjónusta getur verið
viðurlagaúrræði sem kemur í stað refsivistar á fullnustustigi og var það form
fyrir valinu hér á landi.
2.2 Hugmyndafræðin - kostir samfélagsþjónustu
Árið 1976 samþykkti Evrópuráðið ályktun, „on certain altemative penal
measures to imprisonment“, auk þess sem gefin var út skýrsla þar sem undirbúin
var ályktun um „altemative penal measures to imprisonment“. í ályktuninni eru
aðildarríki Evrópuráðsins beðin um að hugleiða kosti samfélagsþjónustu með
sérstakri áherslu á það tækifæri sem þetta form viðurlaga gæti verið fyrir
brotamann til að bæta fyrir brot sitt með vinnu í þágu samfélagsins og möguleika
fyrir þjóðfélagið við að aðstoða við endurhæfmgu hins brotlega með því að
samþykkja þátttöku hans í frjálsri atvinnustarfsemi. Með ályktun þessari og
skýrslu sem henni fylgdi var lagður grunnur að þeirri umræðu sem átt hefur sér
stað í nágrannalöndunum um að draga úr notkun óskilorðsbundinnar refsivistar.
I skýrslunni eru nefndar röksemdir fyrir því að draga úr fangelsun. Má sem
dæmi nefna mannúðarsjónarmið. Með því að færa refsifullnustuna að hluta til
út í samfélag frjálsra manna sé unnt að draga úr skaðlegum áhrifum hins lokaða
fangasamfélags. Bent hefur verið á að vegna breyttra þjóðfélagshátta og meiri
almennrar velsældar sé óskilorðsbundin refsivist orðin þyngri refsing nú en áður
var. Stafi það fyrst og fremst af því að munurinn á fangelsissamfélaginu og hinu
frjálsa samfélagi utan þess hafi aukist verulega. Sá maður sem afplánað hefur
refsingu sína eigi því erfiðara með að fóta sig í samfélaginu á ný að refsivist
lokinni en áður fyrr. Einnig megi nefna almenn og sérstök varnaðaráhrif en
rannsóknir hafi sýnt að fangelsisrefsing sé ekki áhrifaríkari en aðrar viður-
lagategundir í því skyni að halda mönnum almennt frá afbrotum í framtíðinni og
brotamenn sem sætt hafa refsivist gerist ekki síður sekir um ítrekun brota að
refsivist lokinni en þeir sem sæta öðrum viðurlögum. Refsivistin sem slík geti
hins vegar styrkt neikvæða þróun hjá brotamönnum, ýtt undir deyfð þeirra og
ósjálfstæði og neikvæða afstöðu gagnvart þjóðfélaginu. Að lokum má nefna
hagkvæmnissjónarmið en refsivist er dýr kostur fyrir þjóðfélagið og er það án
efa óumdeilt. Samfélagsþjónusta gefi kost á því að fækka föngum og spara þannig
í refsifullnustukerfinu. Skortur sé á fangarýmum og því oft löng bið eftir því að
menn geti afplánað dóma sína. Það sé því álitlegur kostur að nýta fangarýmin
fýrir þá dómþola sem hlotið hafa þunga dóma í stað þess að fylla fangelsin af
þeim mönnum sem jafnvel eru að afplána refsivist í fyrsta sinn eða hafa framið
minni háttar brot. Það er ljóst að deila má um þau rök sem hér hafa verið nefnd.
109