Tímarit lögfræðinga - 01.06.1996, Blaðsíða 22

Samkvæmt II. kafla skógræktarlaga er meðferð og nýtingu skóglendis, í
víðtækri merkingu, þ.á m. kjarrs, viðarróta, fjalldrapa, víðis, mels o.fl., settar
fjölþættar takmarkanir. Meðal annars er bannað að rjóðurfella svæði, ekki má
rífa fyrrnefndan trjágróður, banna má allt skógarhögg og hrístekju, þar sem slíkt
veldur hættu á uppblæstri og landspjöllum, réttur til að beita skóg er takmark-
aður og stjórnvöldum er heimilað á einstökum svæðum að setja beit enn frekari
skorður og raunar banna hana, en þá gegn bótum. Enn fremur er þeim sem skóg
eða kjarr eiga óheimilt að gefa óupphöggvinn við nema leyfi stjómvalda liggi
fyrir. Loks er í II. kafla skógræktarlaga gert ráð fyrir að öll nýting skóga og
kjarrs sæti eftirliti og fyrirmælum stjórnvalda.51
í III. kafla skógræktarlaga er m.a. að finna fjölþætt fyrirmæli um land það
sem Skógrækt ríkisins hefur til friðunar og skógræktar. Víðtækustu eignar-
réttarlegu hömlurnar, sem í skógræktarlögum finnast, lúta síðan að heimild
skógræktaryfirvalda til að taka skóglendi eða kjarr, sem er í bersýnilegri hættu
af gróðureyðingu, bótalaust af viðkomandi fasteignareiganda til að friða það,
sbr. 2. mgr. 20. gr. laganna. Slfk ráðstöfun getur staðið í 20 ár eða lengur, ef þörf
krefur. Við skil á landinu aftur til eiganda ber honum að greiða fyrir þann
verðauka á landinu, sem friðunaraðgerðir hafa haft í för með sér. Skógrækt
ríkisins er jafnvel heimilað að taka hluta af skóglendinu sem greiðslu fáist
afrakstur friðunarinnar ekki bættur af viðkomandi fasteignareiganda, sbr. nánari
fyrirmæli í 2. mgr. 20. gr. skógræktarlaga i.f.52
Að endingu skal þess getið að í IV. kafla skógræktarlaga eru víðtæk fyrirmæli
um ræktun nytjaskóga á bújörðum, sem sérstaklega er styrkt af stjómvöldum.
Meðferð þeirra aðila og nýting á skógi sínum sætir enn frekari takmörkunum en
hér hafa verið raktar. Þar sem samningur milli stjómvalda og viðkomandi
einstaklinga er grundvöllur þess réttarsambands, verður ekki fjölyrt frekar um
það hér.53
Rétt er að árétta að hér hafa eingöngu verið tilgreind nokkur veigamikil dæmi
um umhverfisréttarlegar takmarkanir við nýtingu umræddra náttúmauðlinda.
Nefna má þessu til viðbótar, að þær eignarréttarlegu skorður, sem leiðir af
friðlýsingum samkvæmt náttúmverndarlögum nr. 47/1971, geta auðvitað leitt
til meiri eða minni takmarkana á nýtingarheimildum fasteignareiganda á
náttúruauðlindum sínum. Þar koma til bæði friðlýsingar sérstakra náttúruvætta,
dýra og gróðurs, sbr. 22. og 23. gr. laganna, svo og friðlýsingar heilla land-
svæða í formi friðlanda, fólkvanga og þjóðgarða, sbr. 24.-26. gr. laganna.
51 Sjá nánari fyrirmæli í reglugerð nr. 239/1940.
52 Astæða er til að vekja athygli á forvera nefndrar lagaheimildar, þ.e. 11. gr. eldri skóg-
ræktarlaga nr. 100/1940. Samkvæmt því ákvæði var heimilt að svipta menn endanlega eignar-
heimildum yfir landsvæði, sem var í hættu af þessum sömu orsökum, en þá gegn greiðslu
eignarnámsbóta. Sjá nánar um þetta Gauk Jörundsson, Um eignamám, bls. 204.
53 A sama hátt og með annan gróður koma einstök ákvæði náttúruverndarlaga nr. 47/1971 til
athugunar í þessu sambandi, sbr. hér fyrr.
98