Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Blaðsíða 18

Áður en að því kemur vil ég nefna Eirík Tomasson lagaprófessor til sögunnar.
í Afmælisriti Davíðs Oddssonar fimmtugs 17. janúar 1998 birtist á bls. 203-216
grein eftir Eirik, sem hann nefnir „Dómstólar og almenningsálitið“. Þar kemst
hann m.a. svo að orði (bls. 209), að það sé útbreiddur misskilningur, að ein-
vörðungu sé til ein rétt lausn á sérhverju lögfræðilegu álitamáli. Fjallar hann
nokkuð um þetta og tekur dæmi af dómi Hæstaréttar 1995 306. Þar vék Hæsti-
réttur til hliðar skýrri lagareglu, sem tekin hafði verið upp í 1. mgr. 115. gr. laga
nr. 91/1991 um meðferð einkamála, en regla þessi kvað á um að ekki þyrfti að
flytja mál munnlega á ný, þótt meira en fjórar vikur væru liðnar frá málflutningi,
áður en dómur væri upp kveðinn, ef dómari og aðilar teldu það óþarft. Með dómi
sínum ómerkti Hæstiréttur héraðsdóm, þar sem svona stóð á, þrátt fyrir reglu
laganna. Eiríkur virðist telja að gild sjónarmið hafi legið þessari afgreiðslu Hæsta-
réttar til grundvallar, þó að einnig hefði orðið rétt sú niðurstaða, að beita hinu setta
lagaákvæði samkvæmt texta sínum og komast þar með að öndverðri niðurstöðu
um efni málsins. Ég er ósammála Eiríki um þetta. Ég tel að rétturinn hafi ekki
mátt víkja lagaákvæðinu til hliðar. Slíka heimild hafa dómstólar aðeins, að til
staðar sé ríkari réttarheimild en sett lög, þ.e.a.s. stjómskipunarreglur, sem leiði til
slíkrar niðurstöðu. Raunar er þá ekki um heimild að ræða, heldur skyldu.
Prófessor Eiríkur Tómasson flutti erindi á fundi lagadeildarinnar þann 7.
nóvember 1998. Nú varð ekki betur séð, en hann hefði að nokkru leyti skipt um
skoðun á þessu, eða a.m.k. breytt áherslu sinni, því hann talaði nú um að ganga
yrði út frá því að ein niðurstaða væri réttust, þó að til kynnu að vera fleiri sem
talist gætu lögfræðilega tækar. Ég skildi ræðumann þannig, að hann væri þá að
tala um lausnir, sem hann í sjálfu sér væri ósammála, en sætti sig við, vegna
þess að hann teldi, að þær hefðu verið fengnar á frambærilegan hátt. Sýnist mér
Eiríkur þá vera með svipaða mynd af þessu og Davíð Þór Björgvinsson, sé til-
gáta mín að framan um það efni rétt. Við þetta geri ég ekki miklar athugasemdir.
Skal það nú skýrt nánar.
4. DÓMSTÓLAR SKERA ÚR
Það leiðir af sjálfu sér, að erfitt getur verið að fást við flókin lögfræðileg úr-
lausnarefni. Þarf þá einatt að feta sig í gegnum heilmikið efni, þar sem ýmist
þarf að leysa úr atriðum sem varða sönnun um atvik máls eða beita réttarreglum
í víðum skilningi. Þá kann oft að verða mjótt á munum við mat á því hvaða
kostur telst bestur út frá aðferðafræði lögfræðinnar. Viðfangsefni þessi hafa orð-
ið flóknari og erfiðari með tímanum, m.a. vegna þess að hinn setti réttur teygir
sig yfir fleiri svið en áður og geymir iðulega opin ákvæði og óljós, sem erfitt
kann að vera að túlka með óyggjandi hætti. Þar kunna líka að vera „eyður“, sem
óhjákvæmilegt er að fylla í. Dómari máls verður að ljúka á það dómi. Hann
getur ekki vísað verkefninu frá sér á þeirri forsendu, að ekki sé til lagaregla um
úrlausnarefnið. Réttarheimildafræði lögfræðinnar gengur líka út á að heimildin
sé ávallt til, jafnvel þó að ekki sé unnt að finna setta lagareglu sem við eigi. Þá
er gripið til annarra „réttlægri heimilda“ sem nefndar hafa verið meginreglur
12