Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Blaðsíða 33

97/1995, girði fyrir setningu hlutlægra refsiákvæða í almennum lögum,27 verð-
ur að telja, með skírskotun til framangreindrar umfjöllunar, að fordæmisgildi
dómsins sé talsverðum vafa undirorpið að minnsta kosti ef mat á niðurstöðunni
einskorðast við lagatæknilega rannsókn á forsendum hennar. Því má næst
spyrja hvort niðurstaða Hæstaréttar finni einhvern stuðning í refsipólitískum
viðhorfum um hlutlæga refsiábyrgð einstaklinga. Verður nú leitast við að svara
þeirri spurningu.
5. REFSIPÓLITÍSK VIÐHORF AÐ BAKI HLUTLÆGRI
REFSIÁBYRGÐ EINSTAKLINGA
Til þess er í fyrsta lagi að líta að hlutlæg refsiábyrgð einstaklinga virðist al-
mennt viðurkennd í öllum vestrænum rikjum, þar sem framþróun á sviði tækni
og vísinda hefur verið mikil á þessari öld. Viðurkenning erlendrar löggjafar á
þessu ábyrgðarformi byggist á sjónarmiðum um gæslu almannahagsmuna, þá
einkum á heilbrigðis- og öryggissjónarmiðum. I þessu ljósi hefur hlutlæg til-
högun refsiábyrgðar verið talin heppileg á ýmsum sviðum atvinnulífs vegna
þeirrar hættu sem stafar af nýjum tækjum og aðferðum á sviði iðnaðar og
þjónustu fyrir heilbrigði samfélagsþegnanna og umhverfið, enda mikilvægt að
varnaðaráhrifin, bæði almenn og sérstök, séu hér sýnileg og skilvirk. í banda-
rískum rétti hafa þessi sjónarmið jafnvel leitt til þess að Hæstiréttur Bandaríkj-
anna hefur mótað líkindareglu við túlkun sína á refsiákvæðum á þeim sviðum,
sem sérstaklega varða heilbrigði og velferð almennings (public welfare). Leiðir
hún til þess að sé saknæmi ekki sérstaklega áskilið í refsiákvæði eru taldar
löglíkur fyrir því að löggjafinn hafi ætlað að takmarka huglæg refsiskilyrði við
setningu þess.28 í dönskum rétti hafa ákvæði um hlutlæga refsiábyrgð einstakl-
inga aukist til muna upp á síðkastið og þá einkum í regluverki atvinnulífsins.29
Þessari þróun til stuðnings hefur verið vísað til þjóðhagslegra sjónarmiða
27 í núgildandi lögum nr. 79/1997, um veiðar í fiskveiðilandhelgi íslands, er refsiákvæði 1. mgr. 15.
gr. reist á hefðbundinni tilhögun refsiábyrgðar, þar sem áskilinn er ásetningur eða gáleysi sakbomings.
Sjá hér að auki ákvæði 1. mgr. 33. gr. laga nr. 7/1998, um hollustuhætti og mengunarvamir, 7. gr. iaga
nr. 58/1997, um öryggisþjónustu, 1. mgr. 21. gr. laga nr. 96/1997, um eldi og heilbrigði sláturdýra o.fl.
og 17. gr. laga nr. 146/1996, um öryggi raforkuvirkja, neysluveitna og raffanga, en þau virðast öll gera
það að refsiskilyrði að athöfn (eða athafnaleysi) sé framin af ásetningi eða gáleysi. Aftur á móti er
erfitt að henda reiður á efni refsiákvæðis laga nr. 131/1997, um rafræna eignarskráningu verðbréfa,
sem tóku gildi 1. janúar 1998, en þar segir í 2. ml. 1. mgr. 33. gr.: „Sé brot framið í þágu lögaðila er
heimilt að beita stjórnendur lögaðilans framangreindum viðurlögum..“ (auðkenni hér). Sama er að
segja um refsiákvæði 55. gr. laga nr. 129/1997, um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi
lífeyrissjóða og 1. mgr. 59. gr. laga nr. 13/1996, um verðbréfaviðskipti. Með skírskotun til þeirrar
mikilvægu kröfu íslensks réttar að refsiheimildir séu skýrar og ótvíræðar er hér vandkvæðum bundið
að viðurkenna hlutlæga refsiábyrgð með tilliti til orðalags og efnis framangreindra ákvæða.
28 Sjá hér Staples v. United States, no. 92-1441 U.S. (1994), bls. 5-16.
29 Lars Bo Langsted, Peter Garde & Vagn Greve: Criminal law in Denmark, bls. 60. Kluwer
Law Intemational & Jurist- og 0konomforbundets Forlag/DJ0F Publishing, Kaupmannahöfn
1998. Þar kemur fram að nú er að finna hlutlæg refsiákvæði einstaklinga í um það bil 25 laga-
bálkum í danskri sérrefsilöggjöf, einkum á sviði löggjafar um öryggi á vinnustöðum.
27