Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Blaðsíða 38

ýmis mikilvæg atriði, svo sem um það, hvað felist í hugtakinu sameign
þjóðarinnar. Þorsteinn heldur því fram, að kvótakerfið sé ranglátt. Til þess séu
margar ástæður, en ein hin mikilvægasta, að upphafleg úthlutun veiðiheim-
ildanna samkvæmt veiðireynslu áranna fyrir 1984 hafi verið ranglát. Þess vegna
verði að bylta eða breyta kvótakerfinu. Ég tel á hinn bóginn, að þeir Sigurður
og Þorgeir hafi lög að mæla. Hér hyggst ég rökstyðja þetta og svara ýmsum
spurningum um siðferðisefni, sem Þorsteinn kastar fram. Jafnframt mun ég
víkja að ýmsum öðrum réttlætissjónarmiðum, eins og þau hafa komið fram hjá
honum og öðrum. Vissulega er ekki vanþörf á því að horfa á kvótakerfið af
víðum sjónarhóli stjómmálaheimspekinnar, en mér sýnist raunar líka, að
heimspekingum veiti ekki af meiri fræðslu í lögum og hagvísindum.
1.
Þeim vanda, sem kvótakerfinu var ætlað að leysa, má lýsa á einfaldan hátt.4
Þegar ótakmarkaður aðgangur er að takmarkaðri auðlind, verður afleiðingin
ofnýting hennar, hvort sem hún er graslendi, sem menn beita sauðum sínum á,
olíulind. sem menn dæla upp úr, eða fiskistofn, sem menn veiða úr. Þá hefst
kostnaðarsamt kapphlaup um nýtingu auðlindarinnar, þar sem menn hamast við
að taka sem mest af henni á sem skemmstum tíma, áður en aðrir hrifsi það frá
þeim. Þannig leggja þeir í raun kostnað hver á annan, valda hver öðrum tjóni.
(Þetta er svipaður vandi og heimspekingar hafa talsvert rætt um undir heitinu
„valþröng fanganna“: Við tiltekin skilyrði vinna einstaklingar í hópi í keppni
sinni að eigin hag gegn hag hópsins, hegðun þeirra er sjálfskæð, sem kalla má).5
Hugsum okkur til dæmis gjöful fiskimið undan landi. Heildaraflinn af þessum
miðum eykst í fyrstu með fleiri bátum, nær síðan hámarki og tekur loks að
minnka þrátt fyrir enn fleiri báta. Setjum svo, að sextán bátar landi sama heild-
arafla og átta hefðu getað gert. Þá er átta bátum ofaukið. En ekkert varð til að
stöðva fjölgun bátanna, því að aðgangur að miðunum var ótakmarkaður. Bátun-
um fjölgaði því, þangað til enginn gróði var lengur af veiðunum. Hefði fjölg-
unin hins vegar stöðvast við átta báta, hefði heildaraflinn verið hinn sami og við
4 Tvær undirstöðuritgerðir fiskihagfræðinnar um þetta eru H. Scott Gordon: „The Economic
Theory of a Common Property Resource: The Fishery" í Journal of Political Economy, 62. árg.
1954, 124.-142. bls., og A. Scott: „The Fishery: The Objectives of Sole Ownership" í Journal of
Political Economy, 63. árg. 1955, 116.-124. bls. Sigfús Jónsson lýsir vandanum í Sjávarútvegi
íslendinga á tuttugustu öld. Hið íslenska bókmenntafélag, Reykjavík 1984. Sérstaklega er grafið á
42. bls. skilmerkilegt. Aður hafði danskur hagfræðingur, Jens Warming. birt athyglisverðar rit-
gerðir um ofnýtingarvandann í fiskveiðum, „Om „Grundrente“ og Fiskgrunde" í Nationaldko-
nomisk Tidskrift, 19. árg. 1911, 499.-505. bls., og „Aalegaardsretten" í Nationaldkonomisk
Tidskrift, 39. árg. 1931, 151.-162. bls., sbr. Gylfa Þ. Gíslason: „Jens Warming og ftskihagfræðin"
í Klemensarbók, Félag viðskiptafræðinga og hagfræðinga, Reykjavík 1985, 121.-140. bls.
5 Sbr. Atla Harðarson: „Hobbes og samfélagssáttmálinn" í Vafamálum. Hið íslenska bókmennta-
félag, Reykjavík 1998, 116.-120. bls. Eg nefni líka nokkur dæmi um valþröng fanganna (eða
ógöngur, eins og ég kallaði það) í bókinni Hádegisverðurinn er aldrei ókeypis. Hið íslenska bók-
menntafélag, Reykjavík 1994, sérstaklega á 338.-343. bls.
32