Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Blaðsíða 31

texta og þýðingar á umræddu ákvæði mannréttindasáttmálans, en í enska frum-
textanum er að þessu leyti að finna orðasambandið „held guilty“20 og í dönsku
þýðingunni „kendes skyldig".21
Túlkun Hæstaréttar á hugtakinu „sekur“ í dóminum frá 1995 felur aftur á móti
í sér áður óþekkta og mun þrengri refsiréttarlega merkingu þess sem ígildi hug-
taksins „saknæmi“ (ásetningur eða gáleysi). Niðurstaða réttarins leiðir til fremur
varhugaverðrar takmörkunar á annars viðurkenndri tilhögun íslenskra refsi-
ákvæða, enda virðist rétturinn telja að í hugtakinu felist sá skilningur stjómarskrár-
gjafans að einvörðungu sé heimilt að refsa mönnum fyrir refsinæma verknaði, sem
framdir em af ásetningi eða gáleysi. Hlutlæg refsiábyrgð einstaklinga sé þannig í
andstöðu við fyrri málslið 1. mgr. 69. gr. stjómarskrárinnar. Refsiákvæði settra
laga, sem kveða á um slíka tilhögun refsiábyrgðar, gangi því nú í berhögg við
stjómarskrána. Með vísan til þeirra sjónarmiða, sem rakin hafa verið hér að fram-
an um túlkun á umræddu ákvæði stjómarskrárinnar, er nú rétt að athuga sérstaklega
hvaða sjónarmið kunna að hafa ráðið vali Hæstaréttar á þessum lögskýringarkosti.
í fyrsta lagi er það miklum vafa undirorpið að túlkun Hæstaréttar eigi sér
stoð í athugasemdum greinargerðar með fmmvarpi því er varð að stjórnarskip-
unarlögum nr. 97/1995. Er þar ekki að finna nein merki þess að stjórnarskrár-
gjafinn hafi með setningu ákvæðis 1. mgr. 69. gr. stjómarskrárinnar ætlað að
takmarka möguleika almenna löggjafans á því að kveða á um refsiábyrgð ein-
staklinga í hlutlægum refsiákvæðum.
Með vísan til þess að ákvæði 1. mgr. 69. gr. stjómarskrárinnar sækir að meg-
instefnu til innblástur sinn til ákvæðis 1. mgr. 7. gr. Mannréttindasáttmála Evr-
ópu er í annan stað mikilvægt að kanna hvort lögskýring Hæstaréttar eigi sér
stoð í dómaframkvæmd Mannréttindadómstóls Evrópu.22 Fyrst er hér vakin
20 Ákvæði 1. mgr. 7. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu samkvæmt enska frumtextanum er svo-
hljóðandi: „No one shall be held guilty of any criminal offence on account of any act or omission
which did not constitute a criminal offence under national or intemational law at the time when it
was committed. Nor shall a heavier penalty be imposed than the one that was applicable at the time
the criminal offence was committed".
21 Ákvæði 1. mgr. 7. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu í danskri þýðingu er svohljóðandi: „Ingen
skal kendes skyldig i et strafbart forhold pá grund af en handling eller undladelse, der ikke udgjorde
en forbrydelse efter national eller intemational ret pá det tidspunkt, da den blev begáet. Der kan
heller ikke pálægges en strengere straf end den, der var andvendelig pá det tidspunkt, da lov-
overtrædelsen blev begáet".
22 Túlkun Mannréttindadómstólsins á ákvæði 1. mgr. 7. gr. sáttmálans hefur einkum lotið að
eftirgreindum tilvikum, sem þó skarast að einhveiju leyti innbyrðis: í fyrsta lagi hefur ákvæðinu
verið beitt við mat á óljósum refsiákvæðum í rétti einstakra ríkja, sem talið er að hafi í för með sér
afturvirk áhrif. í öðru lagi hefur ákvæðið verið túlkað þannig, að það áskilji að refsiákvæði séu lög-
bundin í þrengri merkingu (meginreglan um lögbundnar refsiheimildir). í þriðja lagi hefur
ákvæðið verið skýrt þannig, að það áskilji að refsiheimildir séu skýrar og aðgengilegar. I fjórða
lagi hefur ákvæðið verið talið styðja þrönga lögskýringu refsiákvæða. f fímmta lagi hefur ákvæðið
verið túlkað með tilliti til efnisinntaks hugtaksins refsinga. Sjá hér Lars Adam Rehof & Tyge
Trier: Menneskeret, bls. 180-182. Jurist- og 0konomforbundets Forlag, Kaupmannahöfn 1990 og
David J. Harris, Michael O'Boyle & Chris Warbrick: Law of the European Convention on
Human Rights, Butterworths, bls. 275, Edinborg 1995.
25