Tímarit lögfræðinga - 01.05.1999, Blaðsíða 50

hafi sérstaka merkingu í huga þjóðarinnar og íslendingar vilja ekki spilla eða
skilja við sig. Þau eru því ekki eignir í hversdagslegasta skilningi orðsins. Fjár-
hagslegir hagsmunir eru lítt tengdir þeim. Það liggur einmitt í eðli þeirra, að þau
mega ekki ganga kaupum og sölum á frjálsum markaði, og menn mega ekki
umgangast þau eins og þeir vilja. Allt öðru máli gegnir um nytjastofna á
Islandsmiðum. Þótt þeir séu vissulega dýrmætir, eru þeir ekki dýrgripir eða
þjóðarminjar, sem ekki má hreyfa við. Öðru nær: íslendingar vilja nýta þá sem
mest og best, hafa af þeim sem mestan gróða.
Þeir Sigurður Líndal og Þorgeir Örlygsson segja, að veiðiheimildirnar, sem
íslensk útgerðarfyrirtæki hafa í höndum, séu eins konar atvinnuréttindi í al-
menningi. Með kvótakerfinu hafi ríkir hagsmunir afmarkaðs hóps breyst í lög-
varin réttindi hans, sem njóti nokkurrar verndar eignarréttarákvæðis stjómar-
skrárinnar eins og margvísleg önnur réttindi samkvæmt íslenskum rétti, þótt
ekki geti þau talist fullkomin eignaréttindi. Þetta er einmitt í góðu samræmi við
það, sem Garðar Gíslason hæstaréttardómari segir: „í eignarrétti er grunnreglan
um upphaf eignarréttar í námi eða töku og framleiðslu, þannig gerir maðurinn
greinarmun á „mínu“ og „þínu“, sem er honum eðlislægt11.26 Hópurinn, sem
fékk réttindin eða heimildirnar, hafði numið eða tekið fisk úr sjó. Þetta er líka í
samræmi við hin fornu lög íslendinga. Til þess að koma í veg fyrir ofbeit í
afréttum var tala þess fjár, sem hver bóndi mátti reka þangað, takmörkuð. „Búar
skulu svo í telja, að þar verði eigi fé að feitara, að því er þeir hyggja, að færra
sé í afrétt þeirri, enda hyggi þeir það, að þó sé skipuð til fulls,“ segir í Grágás.27
Þessi „ítala“ var sett í sama tilgangi og veiðiheimildir á íslandsmiðum. At-
vinnuréttindi bænda voru afmörkuð og skilgreind, svo að þeir spilltu ekki hver
fyrir öðrum. Engum datt þá í hug, að verið væri að skerða hag annarra. ítalan
var ekkert annað en kvóti á fé á fjalli. Síðan má leiða rök að því, að það sé í
samræmi við þjóðarhag, eins og áskilið sé í þjóðareignarákvæði laganna frá
1990 um stjórn fiskveiða, að útgerðarfyrirtæki hafi fengið veiðiheimildirnar.
Hugsunin er þá sú, að gæði, sem eru íslensku þjóðinni afar mikilvæg, eru falin
nokkrum hópi manna til varðveislu og ávöxtunar, - nógu mörgum til þess, að
þeir geti keppt sín í milli, og nógu fáum til þess, að þeir geta á skaplegan hátt
tekið þær almennu ákvarðanir um ráðstöfun gæðanna, sem nauðsynlegar eru.
Þetta er gert í trausti þess, að þessi hópur kunni betur með þau að fara en aðrir,
sem aldrei hafa látið sig útgerð neinu skipta. Þannig verði arðurinn af þessum
gæðum meiri og dreifist betur um þjóðlífið en þegar ríkið hafi víðtæk afskipti
af nýtingu þeirra. Þessi hugsun fer vel saman við það, sem ýmsir merkustu
26 Garðar Gíslason: „Eðli máls“ í Eru lög nauðsynleg - og fleiri greinar úr réttarheimspeki.
Bókaútgáfa Orators, Reykjavík 1991, 111. bls. Hugsun Garðars í þessari tilvitnun virðist vera svip-
uð og Johns Lockes í Ritgerð um ríkisvald, 44.-45. gr., 82.-83. bls., þar sem hann segir, að vinnan
skapi eignarréttinn að settum skilyrðum (hagur annarra má ekki versna, og eignin má ekki skemm-
ast).
27 Crágás, Gunnar Karlsson, Kristján Sveinsson og Mörður Ámason sáu um útg. Mál og menning,
Reykjavík 1992, Landabrigðisþáttur, 43. gr., 336. bls.
44