Ægir - 01.07.1996, Blaðsíða 57

varað er við afleiðingum eyðingar ósónlagsins. í vin-
sælli bók: Earth in Balance: Ecology and the Human
Spirit, eftir A1 Gore núverandi varaforseta Bandaríkj-
anna, er sagt að meðal afleiðinga ósóneyðingar séu
blindar kanínur og sauðkindur í Patagóníu og jafnvel
fiskur á sömu slóðum.
Þar sem Patagónía er syðst í Suður-Ameríku, ekki langt
frá Suðurskautslandinu þar sem ósónlagið er þynnst,
fannst fólki þetta mjög trúlegt. Ekkert af þessu reyndist
þó rétt, þ.e. ekki tókst að sýna fram á tengsl milli um-
ræddra fyrirbæra og aukinnar útfjólublárrar geislunar.
„Það er fátt til af gögnum um áhrif ósóneyðingar/' seg-
ir Michael Oppenheimer. „Engin veit hver aukning út-
fjólublárrar geislunar hefur verið. Við getum í besta falli
sagt að líklegt sé að hún hafi aukist á sumum svæðum."
Ein útbreiddasta kenning sem tengd er ósóneyðingu
er að mikil aukning húðkrabbameins eigi rætur sínar að
rekja til aukinnar útfjólublárrar geislunar vegna minna
ósóns. Tíðni þessa sjúkdóms hefur aukist jafnt og þétt
alla öldina og verður ekki séð að nein tengsl séu milli
þess og eyðingar ósónlagsins. í Bandaríkjunum er tíðni
húðkrabba nú átta sinnum meiri en fyrir 30 árum.
Vegna þess að umhverfisáhrif koma í ljós á löngum
tíma má telja líklegt að flestir þeir sem eiga eftir að fá
húðkrabba á næstu árum hafi fengið of stóran skammt
af sól löngu áður en klórflúrorkolefni fóru að eyða
ósónlaginu. Faraldsfræðingar eru sammála um að
breyttur lífsstíll, þynnri fatnaður, aukin sólböð, meiri
frítími sem oft er eytt á sólríkum stöðum o.s.frv. hafi
mest áhrif á aukið nýgengi húðkrabba.
Áhrif á plöntur og þörunga
Ray Smith sem starfar við Kaliforníuháskóla hefur
rannsakað ástand örvera í sjónum við Suðurskautsland-
ið og hefur sett fram kenningu um að meðan gatið á
ósónlaginu er opið dragi úr vexti svifs um 6-12%. Þetta
er eina kenningin um áhrif ósóneyðingar sem studd er
vísindalegum rökum. Sumir gagnrýna þó kenningar
hans og benda á að rannsóknir á svifinu hafi ekki byrj-
að fyrr en ósóneyðing var hafin og þar með skorti sam-
anburð og segja að væru svif og þörungar mjög við-
kvæm fyrir útfjólublárri geislun mundi gat á ósónlag-
inu útrýma þeim. Deneb Karentz, sem starfar við San
Francisco-háskóla, hefur einnig unnið við rannsóknir á
Suðurskautslandinu og bent á að nær allar sjávarlífver-
ur geta varið sig fyrir aukningu útfjólublárrar geislunar
með sérstöku efni sem drekkur í sig UV-B geisla. Þetta
náttúrlega efni er svo áhrifaríkt að ástralskt fyrirtæki
hyggst reyna að vinna úr því sólaráburð fyrir fólk.
Grasafræðingar þekkja vel að plöntur á landi inni-
halda efni sem heitir flavenoid og ver þær fyrir útfjólu-
bláum geislum sólarinnar. Margar plöntur geta brugðist
mjög skjótt við og aukið innihald efnisins í blöðum sín-
um og breytt því eftir sólarhæð.
Áhrif mjög aukinnar útfjólublárrar geislunar á plönt-
ur eru lítið þekkt en við Maryland-háskóla er unnið að
rannsóknum á því sérstaklega. Þar hafa margar tegund-
ir plantna og trjáa verið ræktaðar undir lömpum sem
auka útfjólubláa geisla um 50%. Það er margfalt meira
en ætlað er að verði í andrúmsloftinu um aldamót þeg-
ar ósóneyðingin er talin ná hámarki. Tveir þriðju hinna
50 tegunda sem prófaðar hafa verið sýndu minni af-
rakstur og sumar misstu fjórðung vaxtar. Aðrar sýndu
engin viðbrögð og dæmi voru um að vöxtur ykist. Ým-
islegt bendir til að mjög aukin útfjólublá geislun hafi
mjög slæm áhrif á trjávöxt og muni með tímanum
drepa trén.
„Á heiidina litið get ég ekki verið annað en bjart-
sýnn," segir Oppenheimer. „Mér sýnist að Montreal-
sáttmálinn muni leysa vandann áður en hann verður
óviðráðanlegur."
- Þessi grein er eftir amerískan blaðamann, Boyce Rensberger.
Hún birtist í Washington Post vorið 1993 og ári síðar fékk Rens-
berger verðlaun Amerísku vísindasamtakanna fyrir hana en
verðlaunin eru árlega veitt blaðamönnum sem efla framgang
vísindahyggju með skrifum sínum.
Páll Ásgeir Ásgeirsson þýddi og stytti úr tímaritinu Sceptical
Inquirer.
ÆGIR 57