Ægir - 01.07.1996, Page 59

Allnokkru yngri en sagan af Þuríði
sundafylli er frásögn Fóstbrœðra sögu
af skreiðarferð húskarla Bersa bónda á
Laugabóli í Djúpi til Bolungarvíkur og
Arnardalsför Þormóðs Bersasonar.
Fóstbrœðra saga er ein af elstu fslend-
inga sögum, talin rituð á öndverðri
13. öld, og hermir frá atburðum, er
áttu sér stað á síðustu áratugum 10.
aldar og í upphafi þeirrar 11. Varlega
ber að treysta heimildagildi sögunnar
í smáatriðum, en ofannefnd frásögn
sýnir, að Bolungarvík hefur verið orð-
in þekkt verstöð eigi síðar en á dögum
söguritarans. Sennilegt er þó að frá-
sögnin af skreiðarferðinni sé fornt
minni og vitni um útræði og fiskverk-
un í Víkinni allnokkru fyrr, jafnvel
þegar um árið 1000.
Frá 12. öld eru og sagnir um sjó-
róðra úr Bolungarvík. í Hrafns sögu
Sveinbjamarsonar segir svo:
Þórðr Snorrason átti bíi gott ok
gagnauðigt í Vatnsfirði, svo at hann var
hvers manns gagn, þess er til sótti. En
fyrir því að hallœri var í landi hér, þá fór
Þórðr á vomrn til fiskjar með mikit skip
ok húskarla í Bolúngarvík, afþví at hann
þóttist þá fleirum mönnum mega gagn
gera.
Þessi frásögn er athyglisverð fyrir
ýmissa hluta sakir. í fyrsta lagi sýnir
hún, hve mikilvæg sjávarbjörgin var
orðin þegar á 12. öld; þegar hallæri
var í landi sóttu menn sér björg í sjó-
inn. í öðru lagi tekur frásögnin af tví-
mæli um að Bolungarvík var orðin
þekkt verstöð á þessum tíma, að þang-
að leituðu menn víða að af Vestfjörð-
um. í þriðja lagi er athyglisvert, að
frásögnin í Hrafns sögu nefnir aðeins
fiskveiðar að vori og getur það bent til
þess að vetrarveiðar hafi ekki tíðkast
á þessum tíma. Það er í sjálfu sér eðli-
legt þar eð veiðar miðuðu nær ein-
göngu að því að afla matar og þá
hlutu menn að sækja sjó á þeim tíma
árs er veður voru skaplegt en aflavon
jafnframt sæmileg.
Af þeim dæmum, sem hér hafa ver-
ið talin, má ráða, að fiskveiðar hafi
verið stundaðar í Vestfirðingafjórð-
ungi allt frá því hann byggðist og vís-
ast að þær hafi þá þegar orðið sá höf-
uðbjargræðisvegur manna þar sem
þær hafa verið allar götur síðan. Kem-
ur og víða fram í miðaldaheimildum,
að hafið var Vestfirðingum í senn líf-
æð og forðabúr og að þeir kunnu öðr-
um mönnum betur við sig á sætrjám.
Við Breiðafjörð og á Snæfellsnesi
virðast fiskveiðar einnig hafa verið
orðnar umtalsverðar þegar um árið
1000 og frásögn er um "veiðistöð" í
Bjarneyjum á Breiðafirði í lok 10. ald-
ar, eða á öndverðri 11. öld. Þannig
segir í Laxdæla sögu:
Veiðistöð sú liggr á Breiðafirði, er
Bjarneyjar heita. Þœr eyjar eru margar
saman ok vám mjök gagnauðgar. íþann
tíma sóttu menn þangat mjök til veiði-
fangs. Var þar ok fjölmennt öllum miss-
erum.
Hér skal ekkert um það fullyrt,
hversu traust heimild þessi stuttorða
frásögn er, en hún er trauðla vísvit-
andi skáldskapur og getur bent til
þess, að umtalsverður útvegur hafi
verið úr Bjarneyjum, og ef til vill fleiri
Breiðafjarðareyjum, á þessum tíma.
Tvö dæmi má nefna um sögur af út-
gerð og sjósókn á Norðurlandi á land-
náms- og þjóðveldisöld. í Bandamanna
sögu segir frá útræði á Vatnsnesi og að
menn hafi verið þar í veri, og í Valla-
Ljóts sögu segir frá því að einn dag hafi
þrjátíu skip róið úr Grímsey.
Á Suðurnesjum er fárra útróðrar-
staða getið á landnáms- og þjóðveldis-
öld, og hljóta þeir þó að hafa verið
nokkrir. í Landnámabók er getið sjó-
sóknar þeirra Molda-Gnúpssona, Þor-
steins leggjalda og Þórðar hrugnis, úr
Grindavík, og er það eina beina frá-
sögnin af útræði af Suðurlandi og
Suðurnesjum á þessum tíma.
Loks er þess að geta, að útgerð og
sjósókn virðast hafa hafist mjög
snemma í Vestmannaeyjum. Ekki er
full ljóst, hvenær föst búseta hófst í
eyjunum, en í Hauksbók Landnámu
segir: „Þær liggja fyrir Eyjasandi, en
áðr var þar veiðistöð ok engra manna
vetrseta.” Benda þau ummæli til þess,
að áður en Herjólfur Bárðarson nam
eyjarnar hafi menn af landi haft þar
útver og þá vafalítið nýtt fugl og önn-
ur sjávargæði ekki síður en fiskimið-
in. Til búsetu fyrir daga Herjólfs
benda einnig niðurstöður fornleifa-
rannsókna í Herjólfsdal, sem gerðar
voru á árunum 1980-1983. Þá fannst
nokkuð af beinum úr sjófuglum, fisk-
um, selum og hvölum, og bendir það
ótvírætt til þess að íbúar eyjanna hafi
hagnýtt sjávargæði eftir föngum og
þörfum. Við rannsóknirnar fannst
einnig steinn með gati í miðju, sem
gæti hafa verið sakka.
Fornleifa- og sagnfræðinga greinir
mjög á um aldur byggðarinnar í Herj-
ólfsdal. Herjólfur Bárðarson hefur
löngum verið talinn hafa numið land
í Vestmannaeyjum undir lok land-
námsaldar, þ.e. skömmu fyrir 930. Nið-
urstöður kolefnisgreininga á mannvist-
arleifunum, sem fundust við rannsókn-
ir í Herjólfsdal, benda á hinn bóginn til
þess að byggðin þar hafi verið mun
eldri og í grein í tímaritinu Acta Borealia
árið 1992 kemst Margrét Hermanns-
Auðardóttir að þeirri niðurstöðu að þær
séu frá 7. og 8. öld.
Hér skal ekki reynt að skera úr um
hvað rétt sé í þessu efni, en rannsókn-
irnar virðast þó taka af vafa um, að
mannvist hafi verið í Eyjum fyrir 900
og að þeir, sem þar dvöldust hafi
stundað fiskveiðar. Rennir það stoð-
um undir þá skoðun, að útgerð og
veiðar hafi hafist mjög snemma í eyj-
unum og að þær séu ein elsta, ef ekki
elsta, verstöð við Norður-Atlantshaf,
sem eigi sér samfellda sögu.
Þessi dæmi verða látin nægja um
sjósókn og sjávarútveg á fyrstu öldum
íslandsbyggðar. Þau segja okkur að
sönnu iítið um umfang útvegsins á
þessu skeiði, en sýna að hann hefur
verið allnokkur. Til þess bendir
einnig, að í Grágás, lögum íslenska
þjóðveldisins, er að finna allmörg
ákvæði um fiskveiðar. Þau sýna, svo
ekki verður um villst, að þótt veiðarn-
ar hafi einkum miðað að því að afla
matfanga, hafa þær verið svo miklar
að nauðsynlegt var talið að lögfesta
ýmsar reglur er að þeim lutu. □
ægir 59