Ægir - 01.12.1999, Qupperneq 42

Saga landsþekkts
skipherra
Störf starfsmanna
Lanhelgisgæsl-
unnar eru harla
fjölbreytileg. Flest-
ir kannast við at-
hafnir þeirra til
varnar landhelg-
inni, og þá ekki
síst hetjulega
framgöngu þeirra
í fiskveiðideilunum við Breta og V-
Þjóðverja, þorskastríðunum svo-
nefndu. Á þeim árum urðu margir
gæslumenn þjóðhetjur og nöfn skip-
herranna voru kunn nánast hverju
barni á íslandi.
Höskuldur Skarphéðinsson var einn
þessara manna og í bók sinni, Svipt-
Höskuldur Skaphéðinsson:
Sviptingar á sjávarslóð
Mál og menning - Reykjavík 1999
223 bls.
ingar á sjávarslóð, segir hann sögu
sína frá gæsluárunum, en hann starf-
aði hjá Landhelgisgæslunni frá 1958
og fram á síðustu ár. Hann tók þátt í
öllum þorskastríðunum, fyrst sem
stýrimaður en síðan sem skipherra.
Frásagnir af viðburðum í þorska-
stríðunum taka meirihlutann af rúmi
þessarar bókar og eru þær margar ansi
krassandi, svo ekki sé meira sagt. Sag-
an af því er Bretar hugðust sökkva
Enska öldin
í sögu íslendinga
Ensk fiskiskip komu fyrst til veiða
við ísland á öndverðri 15. öld og geng-
ur sú öld og fyrri hluti 16. aldar gjarn-
an undir nafninu „enska öldin í sögu
íslendinga." Lengi hefur því verið trú-
að, að veiðar Englendinga hér við land
hafi dregist mjög saman er kom fram
yfir 1540, en í þessari bók sýnir Helgi
Þorláksson fram á, að svo var alls ekki.
Helgi Þorláksson:
Sjórán og siglingar
Ensk-íslensk samskipti 158-1630
Mál og menning, Reykjavík 1999
365 bls.
Englendingar áttu
hér annað
„blómaskeið" á
tímabilinu frá því
um 1580 og fram
um 1630 og
stunduðu þá um-
fangsmiklar
lönguveiðar, eink-
um við Vestmannaeyjar og Snæfells-
nes, en söltuð langa þótti herramanns-
matur í Bretlandi og var goldin dýru
verði.
Á ýmsu gekk í samskiptum enskra
og íslenskra á þessum tíma. Frá þeim
viðskiptum segir glöggt á þessari bók
varðskipinu Árvakri er líkast til sú,
sem flestum lesendum verður minnis-
stæðust, en hér skal einnig bent á
einkar athyglisverðar frásagnir af sam-
starfi Höskuldar við Eirík skipherra
Kristófersson og af starfi hans í flug-
gæslunni. Lýsingar á öðrum störfum á
vettvangi Landhelgisgæslunnar eru
einnig fróðlegar og forvitnilegar og á
það ekki síst við um frásagnir af þátt-
töku í rannsóknaleiðöngrum og björg-
unarstörfum. Af hinum síðastnefndu
ber einkum að nefna frásögnina af
leitinni að vélskipinu Sjöstjörnunni,
en þar lýsir Höskuldur sorglegum at-
burðum af mikilli nærfærni.
Endurminningar Höskuldar Skarp-
héðinssonar eru ritaðar á góðu máli,
hreinni og óbjagaðri íslensku. Þær eru
fróðlegar og skemmtilegar aflestrar og
veita lesandanum glögga mynd af fjöl-
breytilegum viðfangsefnum starfs-
manna Landhelgisgæslunnar.
Jón Þ. Þór
Nýjar bækur
um sjávarútveg
og tengir höfundur veiðar Englend-
inga hér við land og samskipti þeirra
við fslendinga á skemmtilegan hátt
veröld sjóræningja, sem voru fyrirferð-
armiklir á heimshöfunum á þessum
tíma. Hér á landi frömdu Englending-
ar sjórán og Helgi sýnir fram á, svo
ekki verður um villst, að Tyrkjaránið
árið 1627 var engan veginn einstæður
atburður.
Þessi bók Helga Þorlákssonar byggir
á ýtarlegri rannsókn skjala í erlendum
skjalasöfnum og varpar nýju ljósi á
ýmsa þætti íslenskrar sögu á þeim
tíma, sem hún tekur yfir. Athyglis-
verðast er þó, að höfundur setur sög-
una í alþjóðlegt samhengi og tekst
með því að skýra ýmsa athyglisverða
atburði og þætti.
Jón Þ. Þór
42 m1R