Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1912, Síða 10

10
lölu. Enn eftir þvi sem vísindaiðkunum fór fram og menn
tóku að leggja slund á eða jafnvel að skapa frá rótum fleiri
og íleiri vísindagreinir, eftir því víkkaði verkahringur háskól-
anna, eftir því tóku þeir að teygja sig út yfir fleiri og fleiri
visindagreinir. Við þetta breyttist einnig þýðing orðsins univer-
sitas, og nú leggja menn vanalega, að minsta kosli í Norður-
álfunni, þá þýðing i þetta orð, að það sje slofnun, sem grípur
yfir allar þær fræðigreinar, sem mannsandinn nú leggur stund
á, og þær verða altaf fleiri og fleiri, því að vísindastefna nú-
tímans fer í þá átt að skifta vinnunni milli margra, þannig að
hver velji sjer sitt sjerstaka viðfangsefni, og við það hafa sum-
part skapast nýjar fræðigreinar og sumpart liafa hinar gömlu
fræðigreinar klofnað sundur í sjerstakar-gieinar.
Markmið háskóla er fyrst og fremst þetta tvent:
1) að leita simnleilcans í liverri fræðigrein fyrir sig, — og
2) að leiðbeina þeim, sem eru í sannleiksleit, hvernig þeir
eigi að leita sannleikans í hverri grein fyrir sig.
Með öðrum orðum: háskólinn er visindaleg rannsólcnar-
sto/nun og vísindateg frœðslusto/nun.
I þessu sambandi get jeg ekki bundist þess að drepa á
afstöðu háskólanna við landsstjórnina eða stjórnarvöldin i hverju
landi fyrir sig. Reynslan hefur sýnt, að fullkomið rannsóknar-
/relsi og /ullkomið kenslu/relsi er nauðsynlegt skilyrði fyrir því,
að starf háskóla geti blessast. Á miðöldunum vóru oft liáskól-
ar setlir á stofn við biskupsstóla eða klaustur, og gefur að
skilja, að klerkavaldið, sem rjeð slíkunp stofnunum, var þrösk-
uldur i vegi fyrir frjálsum vísindaiðkunum. Síðar, einkum eftir
reformalionina, settu konungar eða aðrir stórhöfðingjar oft há-
skóla á stofn og lögðu fje til þeirra. Þóttust þeir því hafa
rjett til að leggja liöft á rannsóknarfrelsi og kenslufrelsi há-
skólanna, og hafði það hvervetna hinar verstu afleiðingar.
Frjáls rannsókn og frjáls kensla er eins nauðsj'nleg fyrir liá-
skólana og andardrátturinn er fyrir einstaklinginn. Landsstjórn-
in á því að láta sjer nægja að hafa eftirlit með því, að há-
skóla skorli ekki fje til nauðsynlegra útgjalda og að þeir fylgi
þeim lögum, sein þeim eru selt, enn láta þá að öðru leyti hafa
sem frjálsastar hendur um starf þeirra og málefni.
Enn hafa ílestir háskólar hið þriðja markmið, og það er
að veita mönnum þá undirhúningsmentun, sem þeim er nauð-
synleg, til þess að þeir geti tekist á hendur ýms embætti eða
sýslanir í þjóðfjelagi.nu. Þetta starf liáskólanna er mjög nyt-
samlegt fyrir þjóðfjelagið. I3að er ekki, eða þarf að minsta