Hugur - 01.01.2000, Side 44

42
Geir Sigurðsson
HUGUR
Gagnrýni Leopardis á rómantíkina byggir einkum á því að með
rómantískum skáldskap sé haldið áfram að vinna að markmiðum upp-
lýsingarinnar og grundvallast á þeim andstæðum sem hann sér á rnilli
skynsemi og náttúru. Með afhjúpun eða „aftöfrun" skynseminnar á
náttúrunni hafa dularfullir og óræðir eiginleikar hennar verið
smættaðir í einber vélræn lögmál, en þar með getur náttúran ekki
lengur verið grundvöllur þeirrar gleði sem mennirnir fengu út úr henni
áður.39 Þessi róttæka umskipting er hins vegar ekki breyting á náttúr-
unni, heldur á manninum sjálfum. Að því gefnu að menn fornaldar,
sem vissu nánast ekkert um virkni náttúrunnar, fengu ánægju út úr
skáldskap, þurfum við, að mati Leopardis, að rannsaka og einbeita
okkur að þeirn aðferðum sem þeir beittu til að draga alla þá ánægju úr
náttúrunni sem fylgir því að líkja eftir henni. Því, einsog hann segir,
„fegurð náttúrunnar [...] breytist 'ekki samhliða þeim breytingum sem
verða á þeim er virða hana fyrir sér,“ raunar „leiðir engin breyting á
mönnum til þess að umskipti verða á náttúrunni.“ En þess vegna,
fyrst „náttúran lagar sig ekki að okkur, er nauðsynlegt að við lögum
okkur að náttúrunni, og jafnframt að skáldskapur verði ekki fyrir
breytingum, einsog [rómantísku] nútímaskáldin vilja, því í megin-
einkennum sínum er hann, allt einsog náttúran sjálf, óbreytanlegur.“40
Leopardi er sammála rómantíkerunum að skáldið eigi að líkja eftir
virkni náttúrunnar, en sú náttúra sem Leopardi á við er hin ómiðlaða,
ósjálfráða, efnislega, hugsunarlausa og ástríðufulla náttúra, og hann
ræðst harkalega gegn hinni rómantísku hugntynd um náttúruna sem
frumspekilega eða verufræðilega heild. Slíkar hugmyndir eru runnar
undan rifjum skynseminnar, en ekki ímyndunaraflsins, og í skáldskap
sínum eru rómantíkerarnir því einmitt ekki að líkja eftir náttúrunni,
einsog þeir vilja sjálfir vera láta, heldur eru þeir að líkja eftir siðmenn-
ingunni. Einnig ræðst hann gegn hinni rómantísku hugmynd um
skáldskapinn sem „sannleikstæki,“ því með slíkri viðleitni er um leið
4 J Hér vísa ég beinlínis til þeirrar kenningar Max Weber sem hann nefnir „aftöfrun
heimsins" (Entzauberung der Welt), en óneitanlega minna hugmyndir Leopardis
um það merkingarhrun sem veröldin verður fyrir í kjölfar skynsemisþróunar á
kenningar Webers um „rökvæðingu" (Rationalisierung) vestrænnar hugsunar og
þeirrar „aftöfrunar" sem heimurinn verður fyrir um leið og hann er skýrður með
vélrænum vísindalegum lögmálum. Á þetta bendir einnig Janowski í grein sinni,
„Mythos und Skepsis," bls. 125 o.áfr.
4(1 Leopardi: „Discorso di un Italiano intorno alla poesia romantica," bls. 781.