Fróðskaparrit - 01.01.2002, Qupperneq 81

WORDS CONTAINING AFFIXES OF NON-NORSE ORIGIN IN FAROESE DICTIONARIES 79
orð, ið verða sett saman til samansetingar.
Atskoyti hava ikki nakra veruliga merk-
ing í sjálvum sær. Upprunaliga verða at-
skoyti ment frá autosemantiskum orðum.
Tað at eitt rótmorfem broytist til eitt at-
skoytismorfem er úrslitið av, at morfemið
verður deleksikaliserað. T.d. ber til at
greina atskoytið -heit aftur til eitt sjálvstøð-
ugt navnorð við merkingini ‘eginleiki,
mynd’ (Berkov, 1977: 166). Deleksikali-
sering er ein drúgv tilgongd, og tí eru mor-
fem leingi á eini miðleið sum hálvatskoyti.
í stórum tali inn í norskt
Á norskum verða orð við fremmandum at-
skoytum rópt anbehetelse- ella anbeheit-
else-ord. Orðini eru komin í stórum tali inn
í norskt við beinleiðis sambandinum við
týskt í hansatíðini ella gjøgnum danskt ella
svenskt. “Ikkje alle dessa orda er opphav-
lega nedertyska, men vi har fátt dei derfrá -
i mange tilfelle rett nok formidla gjennom
dansk og til dels svensk” (Torp og Vikør,
1993: 273). í Noregi er eisini ósemja um
heimarættin hjá orðunum.
Synkoputíðin
Til at greiða frá, hví orð við hesum atskoyt-
um verða mett at vera óføroysk av málrøkt-
arfólki og tískil ikki heppin at nýta í skrift,
er neyðugt at greiða frá málsligu gongdini
síðan synkoputíðina. Synkoputíðin verður
roknað at vera frá ár 500 til 700; tá hendu
alstórar broytingar í øllum málkervinum. I
synkoputíðini hvurvu eitt nú ymiss atskoyti
í norðurgermonskum, men vórðu verandi í
suðurgermonskum (eitt nú týskum). Hesi
atskoyti hava sostatt ongantíð verið til í
norrønum. Men orðini eru seinni komin inn
í føroyskt sum tøkuorð. Ein orsøk til, at tey
eru í so stórari nøgd í føroyskum, er tann, at
danskir málrøktarmenn týddu ein hóp av
slíkum orðum til danskt seinast í 19. øld.
Orðini vóru komin í so stórum tali inn í
danska málið gjøgnum sterka sambandið
við Týskland, at tað varð mett at vera í
vanda. Tískil varð roynt at varðveita málið
við at neyðtýða meginpartin av týsku orð-
unum í donskum. Tað vóru puristarnir
Eilschow og Schneedorff, ið virkaðu mest
fyri at fáa hetta framt. At danskt var al-
menna málið í Føroyum, hevur so aftur
virkað til, at orðini eru vorðin so nógv í tali
í føroyskum.
Tey forskoyti (prejiks), ið hvurvu í
norðurgermonskum í synkoputíðini (tey
knýta seg at navnorðum, sagnorðum og
lýsingarorðum), eru: an-, be-, er-, for- og
ge- (< ga). Tey eftirskoyti (sujfiks), sum
hvurvu, eru -arí (< erie), -heit og -ilsi
(< isli, -islo). Tó finnast leivdir av forskoyt-
inum ge- í føroyskum í orðunum granni
(< ga-ranni) og glógvi ( < ga-lófan).
Fleiri av hesum atskoytum eru sum áður
nevnt vorðin virkin í føroyskum talumáli,
serstakliga eftirskoytini -arí, -heit og -ilsi.
Málslig ávirkan uttaneftir
Eftirskoytið -heit er rættiliga kvæmt í før-
oyskum máli. I talumáli hevur tað í stóran
mun skúgvað tað norrøna eftirskoytið -leiki
til viks. Tað sterka sambandið við lágtýskt í
seinmiðøld hevði eitt nú við sær, at henda
avleiðsluending kom inn í norskt og sum
-hed inn í danskt og gjørdist virkin, t.e. at
hon gjørdist ein partur av málskipanini,
sum tað bar til at gera nýggj orð við. Seinni
kom hon inn í føroyskt og er framvegis