Samtíðin - 01.06.1943, Blaðsíða 14

10
SAMTÍÐIN
lierra, jungfrú, makt og mektugur, að
skikka, að skæla sig, vera vel til reika,
soddan, slekt o. fl.) eða hæpinn (bí-
læti, skorsteinn og ótal orða, sem
mega heila horfin). Frá Þýzkalandi
kom einnig talsvert af flökkuorðum
suðrænnar rótar (fantur, kumpánn,
perla, prísund, rolla, ribbaldi, skák,
templari, teningur, trumba, ævintýr),
en raunar komu slík „alþjóðaorð“ i
málið eftir mörgum leiðum. Fram
til siðskipta og jafnvel til 17. aldar
ber langmest :á þeim tökuorðum,
sem kirkja og kaupfarar höfðu út
hingað til sinna þarfa, og var þá ann-
aðhvort, að orðin breiddust ekki út
fyrir verkahring þessara einstaklinga
og stétta eða þau löguðust dável að
íslenzkunni. Danskvæði miðalda
höfðu margt óíslenzkt við sig, en
málið stóðsl freistingar.
Á tímum einokunar og danskra
yfirvalda, 17.—19. öld, varð ritmál
þeirra Islendinga, sem höfðu snefil
embætlismenntunar eða borgara-
menningar, ákaflega meingað dönsku
(eða þýzku) oi-ðavali og setninga-
skipun. Því þarf ekki að lýsa. Gagn-
stæð viðleitni mátti sín þó oft nokk-
urs, og með Fjölnismönnum dró lii
þeirra umskipta, að allur þorri vel
menntra manna tók að venja sig af
danósa máli og reyna að stunda is-
lenzkuna.
Dönsku tökuorðin eru sú agaleg
glás, svo að nýtízku orð séu við liöfð,
að ekki þarf að benda á dæmi. Ensk-
um tökuorðum eða enskkynjuðum
fjölgar óðum. Húmbúgg og sport eru
gamlir kunningjar, boxin ensku gefa
nú margvíslegum íslenzkum ilátum
nafn sitt, vélbiátar eru sagðir stíma,
þó að þeir séu ekki orðnir gufuskip
enn, og tjakkurinn bílstjóranna er
þarfaþing, sem varla mun skipta um
heiti. Versta tegund enskuslettna er
misnotkun íslenzkra orða við enslca
hugsun: „N. N. vill næst gefa einn
fyrirlestur meira um þetta efni.“
„Vantar þig að taka enn einn kaffi
eða einn öl?“
Hafnarbæir í Kína hafa mótað ein-
liverja vesölustu mállýzku enskunn-
ar, sem til er, og þó sæmilega not-
hæfa til alls, sem Norðurálfubúum
og innfæddum mönnum hefur eink-
um farið á milli. Pidgin-enska heitir
það (frb.: pidsjin). Ýmsir telja okk-
ur það mikinn lélli við enskunám, ef
íslenzkan tæki við nokkrum liundr-
uðum eða þúsundum enskra orða og
afhakaði þau aðeins í hófi, sveigði
þau lítið að íslenzku tungutaki, en
gerði loks úr þessu e. lc. pidginmál.
Sérhver menntaður Englendingur
mun þó benda þessum enskuvinum
á, að þeim, sem á pidginmálið vend-
ust fná æsku, yrði að sumu leyti örð-
ugra en öðrum íslendingum að læra
nokkuru sinni góða ensku. Græsku-
laust skop, sem bjöguð hafnarenska
af slíkum uppruna vekur lijá hverj-
mn skynbærum manni, er hann rekst
á hana fyrst, getur snúizt í megna
lítilsvirðing, þegar til lengdar lætur.
Ef íslendingar vilja baka sér fyrir-
litning enskumælandi þjóða, láta þeir
pidginmál silt þróast, — annars ekki.
Gúmnu'reim ég góða hef
gömlum eftir vana.
Skjóttu í mig skeyti, ef
þig skyldi vanta hana.