Samtíðin - 01.07.1943, Blaðsíða 20

16
SAMTlÐIN
Björn Sigfússon: | TUNGAN 2_
Brjótum rangar venjur
TUNGAN GEYMIST betur í viðj-
um venjunnar en með reikulum
venjum eða engum. Þess vegna ber
að fylgja málvenju, nema nokkurn
vfeginn sé sýnl, að hún liljóti að vera
röng og annað betra fáist í staðinn.
Lítum á nokkrar rangar mál-
venjur.
Alrangt er að segja góða kvöklið,
en segja skal gotl kvöld eða gott
kvötdið. Fyrir nokkrum árum beyrð-
isl málvillu þéssari oft andmælt, og
sjaldan liefur Árni Pálsson prófess-
or lálið hana óátalda í viðurvist
sinni. Andmælin virðast hafa ork-
að því einu að útbreiða villuna, gera
hana fasla venju i Reykjavík og
víðar. Þetta cr jafnrangt og sagt væri
góða daginn, góðu nóttina, gleðilega
sumarið, guð gefi þér góða og fav-
sæla árið. Samanburður við þessi
orðtök, sem eiga ekki að vera svona,
heldur með lo. í st. beyg. (goll og
farsælt ár), sýnir bverju manns-
barni, að „góða“ kvöldið er mál-
leysa. Hvers vegna er þá málleysan
liöfð? Af hugsunarleysi, skeytingar-
leysi. En þá er það margreynt, að
kveðja, sem farið er með af skevt-
ingarleysi, deyr. Tvennl er um að
velja, annaðhvort leiðrétta þetta al-
mennt, tafarlaust, eða við munum
bráðum fleygja þessu ávarpi í rusla-
kistu útþvældra orðtækja og taka
annað í staðinn.
í þá kislu fer líka „gleðileg rest“
til hinztu hvildar, og fitnar ekki
lengur flugnahöfðinginn né púkar
hans af þeim leifum.
Yið þérun á einum manni skal
hafa lo. og lh. i eintölu: Yerið þér
velkominn, þér eruð ferðlúinn, —
þér eruð, frú, sjaldséð liér, sjaldséð-
ur gestur. Undantekning sakir mál-
venju um sinn: Komið þér sælar, —
verið þér sælir og blessaðir eða ver-
ið þér sæll og blessaður, — og mega
menn velja þar um et. og ft. í ávarp-
inu eftir smekk.
Rétt er að segja: Þökk, þakka,
þakkir, þakka kærlega fyrir o. s. frv.
Danska þökkin „takk“ (Tak) liefur
alltaf verið ljót í íslenzku, og ótrú-
legt er, að fólk blygðist sín fyrir að
Iiafa heldur íslenzku orðin, sem eru
látlaus og eðlileg og fela í sér fyllri
iiugsun. Stytting íslenzka boðhátlar-
ins, „Þakk fyrir“, hrýtur lítið gegn
tungunni, en þarflítil þykir mér hún.
Dönskuslettur eru off auðþekktar
á endingu sinni eða beygingarleysi,
en þær leynast, sem íslenzkulegar
sýnast. Dæmi: ekkjitmaður, ekkju-
frú, augnablik (= stutt stund),
undirföt.
Ekkjumaður ætti að vera maður
ekkjunnar, en ekkill lieitir sá, sem
misst hefur konu sína. Ekkjufrú á
víst að vera fínna orð en ekkja og
þýðir þó að réttu lagi frú, sem sé
eign ekkjunnar eða handbendi henn-
ar eitthvert. Bæði samsettu orðin
eru vitleysur í málvitund okkar, því
að þar eru öpuð dönsku orðin Enke-