Fréttablaðið - 30.01.2010, Blaðsíða 54

MENNING 8
E
ric Rohmer, einn af
þekktustu kvikmynda-
höfundum Frakklands,
lést fyrir skömmu
tæplega nýræður að
aldri. Þótt hann byrjaði frem-
ur seint að gera kvikmyndir,
varð ferill hans langur, því síð-
ustu mynd sína gerði hann fyrir
aðeins tveimur árum, þá 87 ára.
En í dómum sínum um verk
hans skiptust menn mjög í tvö
horn, sumir voru harla hrifnir,
en öðrum fannst lítið til þeirra
koma. En það er þó mitt hugboð
að mörg þeirra muni lifa lengi.
Eric Rohmer hét reyndar ekki
þessu nafni heldur tók hann það
upp af því að hann vildi ekki að
móðir hans vissi að hann feng-
ist við kvikmyndagerð; átti hún
að halda að drengurinn hennar
væri stöðugt heimspekikennari
við menntaskóla. Fyrstu mynd
sína, „Ljónsmerkið“, gerði hann
árið 1959. Þá var hann í nánu
sambandi við þá menn sem urðu
síðan forsprakkar hinnar svo-
kölluðu „nýju bylgju“ í franskri
kvikmyndagerð, Godard, Truff-
aut o.fl., þótt hann væri tíu
árum eldri en þeir flestir, og er
myndin mjög í anda þeirra. Hún
segir frá málara sem fær þær
fréttir að honum hafi tæmst
mikill arfur og fer þá að taka út
forskot á sæluna, en svo hlýtur
annar arfinn og er þá málarinn
illa staddur, hann reikar í reiði-
leysi um París að hásumarlagi.
Nú virðist myndin ágæt heim-
ild um andrúmsloft borgarinn-
ar fyrir hálfri öld, og merkileg
sem slík, en hún kolféll og liðu
þá nokkur ár áður en Rohmer
gæti aftur farið að gera kvik-
myndir.
Á meðan fékkst hann við
blaðamennsku og skrifaði
handrit. Þau urðu að lokum sex
talsins, nefnd einu nafni „Sið-
ferðilegar sögur“, og voru eins
konar tilbrigði um eitt ákveðið
stef: maður sem er í tygjum við
konu kemst í tæri við aðra konu
og freistar hún hans mjög, en
hann stenst að lokum freisting-
una, oft á allra síðustu stundu.
Eftir þessum handritum gerði
hann síðan kvikmyndir, og það
var einkum og sér í lagi „Nótt
mín með Mauð“, frá 1969, sem
vakti mikla athygli á honum í
Frakklandi og ekki síst utan
þess. Þá var hann í rauninni
búinn að finna sjálfan sig, finna
þann sérstaka tón sem ein-
kenndi hann æ síðan. Viðfangs-
efni hans voru yfirleitt menn
og konur sem áttu í einhverri
tilfinningakreppu og reyndu
að komast til botns í henni með
miklum orðræðum sín á milli.
Þeir, sem féll ekki stíllinn
sögðu að það væri mikið „und-
erstatement“ að segja að mynd-
ir Rohmers væru „talmyndir“,
þær væru jafn mikið yfir slíkt
hafnar og talmyndir yfir þöglar
myndir. En aðdáendur Rohmers
fundu hins vegar í verkum
hans mikinn léttleika – hann
var undir talsverðum áhrifum
frá frönskum bókmenntum 18.
aldar eins og titillinn „Siðferði-
legar sögur“ ber reyndar vitni
um – og undir niðri mikla sál-
fræðilega dýpt. Auk þess tókst
honum harla vel að ná tíðarand-
anum hverju sinni. Rohmer hafði
gjarnan fyrir sið að fá til starfa
unga og óþekkta leikara, jafnvel
áhugamenn, og fá þá jafnvel til
að spinna textann upp meira eða
minna. Sumir þeirra urðu síðan
víðfrægir leikarar, til dæmis
hinn vinsæli Fabrice Luchini.
Í þessum anda gerði Roh-
mer fjölmargar myndir, sem
hann skipaði í flokka, til dæmis
„Gamanleiki og orðskviði“ og
„Sögur hinna fjögurra árstíða“,
og má telja meðal hinna merk-
ustu þeirra „Græna geislann“
úr fyrrnefnda flokknum, sem er
ótvírætt meistaraverk, og „Vetr-
arsögu“ úr síðarnefnda flokkn-
um. Í „Græna geislanum“bjó
aðalleikkonan, Marie Riviere,
persónu sína til að mestu leyti,
og var því nefnd sem einn af
handritshöfundum.
En við hliðina á þessum mynd-
um gerði Rohmer einnig kvik-
myndir af allt öðru tagi; þær
voru gerðar eftir bókmennta-
verkum frá fyrri tímum og
reyndi hann þar að skapa stíl
eins og hann hefði getað verið
ef kvikmyndagerð hefði tíðk-
ast á ritunartíma verkanna.
Fyrsta myndin af þessu tagi var
„Markgreifaynjan af O.“ (frá
1976) eftir sögu þýska rithöf-
undarins Kleists, þar sem hann
studdist við stíl þýskra málara
frá upphafi rómantíska tímans.
Segir þar frá konu sem verður
ófrísk í svefni, án þess að hafa
hugmynd um það, og á síðan
í nokkru bjástri með að hafa
upp á barnsföðurnum. Myndin
var töluð á þýsku, enda Rohmer
menntaður í þýskum bókmennt-
um. Síðan má nefna „Ensku kon-
una og hertogann“ (2001) eftir
frásögn konu sem var í París á
tímum frönsku byltingarinnar
og slapp með naumindum undan
fallöxinni. Þar er bakgrunnur-
inn teikningar úr Parísarborg
á þessum tíma, og byltingar-
mönnum illa borin sagan. Fleiri
myndir gerði Rohmer af þessu
tagi, einkum „Perceval“ (1978)
og „Ástir Astreu og Celadons“
(2007), og komu þær allar aðdá-
endum Rohmers mjög á óvart
jafnt sem öðrum, enda voru þær
ekki líkar neinu sem tíðkaðist í
kvikmyndagerð.
TILFINNINGAKREPPUR
OG SÁLFRÆÐILEG DÝPT
LANGUR FERILL Eric Rohmer lést tæplega níræður að aldri fyrir skömmu.
LJÓNSMERKIÐ FRÁ 1959 Frægasta kvikmynd Rohmers með leikurunum Jess Hahn og Gerard Oury sem sjást hér við
tökur. FRÉTTABLAÐIÐ /GETTY
Franski
leikstjór-
inn Eric
Rohmer
fann sér-
stakan
tón í kvik-
myndum
sínum í lok
sjöunda
áratugar-
ins sem
einkenndi
kvikmyndir
hans all-
ar götur
síðan.
MENNING
EINAR MÁR
JÓNSSON
SKRIFAR UM
ERIC ROHMER.
OG SVARAÐU NÚ!
HEMMI Á SUNNUDÖGUM FRÁ KL. 16-18:30
• Björn Ingi Hilmarsson leikari í viðtali.
• Sérfræðingur um Mancester United etur kappi við
sérfræðing um hljómsveitina Blur í spurningakeppni.
• Fréttakonan fríða, Guðný Helga Herbertsdóttir
fer yfir léttar og skemmtilegar fréttir vikunnar.
Góða skemmtun!