Fréttablaðið - 21.05.2010, Blaðsíða 41

– eftir Þórdísi Sigurðardóttur, skrifstofustjóra
ÞSSÍ og Ágústu Gísladóttur, sviðsstjóra á
aðalskrifstofu ÞSSÍ
Með jöfnu millibili vakna spurningar og efasemdir um alþjóðlega þróunarsamvinnu. Það eru ekki
síst tvær spurningar sem brenna á. Í fyrsta lagi er
það spurningin um hvort þróunarsamvinna beri
árangur og í öðru lagi hvort þróunarframlögin
nái til hinna fátæku. Það er viðfangsefni
fræðimanna, eftirlitsaðila og þeirra sem starfa
á vettvangi þróunarmála að leita svara við
spurningum af þessum toga. Ein leið til þess
er að skoða arðsemi þróunarframlaga og hvar
arður verður til. Í þessum pistli ætlum við að
fjalla sérstaklega um arðsemi og mikilvægi
stuðnings við konur.
Kynjamyndir
Everjoice J. Win er baráttukona frá Simbabve
sem gagnrýnt hefur þá mynd sem svo oft er
dregin upp á Vesturlöndum af konum í Afríku
sunnan Sahara. Gagnrýni hennar beinist
að því hvernig afrískum konum er lýst sem
fórnarlömbum; fátækum, valdalausum og oftar
en ekki óléttum með barnaskarann í kringum
sig. Við tökum undir með henni og staðhæfum
að þessi mynd sé ekki gagnleg, mikilvægara sé
að beina linsunni að mannauði afrískra kvenna
til að styðja þær til betri lífskjara.
Heimur kvenna er margslunginn, í Afríku
sem annars staðar. Flestar afrískar konur þurfa
að takast á við fjölþætt verkefni dag hvern,
oft við erfiðar aðstæður. Þær eru í mörgum
tilvikum ábyrgar fyrir því að fæða fjölskyldur
sínar og sinna daglegum þörfum barna
sinna og annarra fjölskyldumeðlima. Margar
kvennanna taka auk þess að sér ýmiss konar
samfélagsleg verkefni. Þótt sýnt hafi verið
fram á að afrískar konur leggja ekki síður til
þjóðarframleiðslunnar en karlar eru mörg af
þeim störfum sem þær sinna ólaunuð. Þær
þurfa því að vera úrræðagóðar við að láta enda
ná saman, hvort sem er í tíma eða fjárráðum.
Stundum er talað um hinn „teygjanlega
vinnutíma kvenna“ og þekkja það eflaust
margar íslenskar konur af eigin reynslu rétt
eins og kynsystur þeirra í Afríku.
Frumkvöðlar meðal kvenna
Flestar konur í Afríku sunnan Sahara eru í
þeim sporum að hinn formlegi vinnumarkaður
er þeim að mestu lokaður. Þær verða því að leita
annarra leiða til að sjá sér farboða. Í hópi þeirra
er að finna marga kjarkmikla og þrautseiga
frumkvöðla. Það sem helst hamlar því að konur
geti hafið atvinnurekstur er fjármagnsskortur –
þær eiga sjaldnast land eða eignir til að leggja
fram sem tryggingu fyrir lánum. Svolítill
stuðningur getur skipt sköpum um að takist
að hrinda góðri hugmynd í framkvæmd.
Ein þessara kvenna er Joyce Nakamatt, þriggja
barna móðir búsett á eyju í Viktoríuvatni.
Hún hefur lokið framhaldsnámskeiði í
fullorðinsfræðslu sem ÞSSÍ styrkir og fjallar
um rekstur smáfyrirtækja. Á námskeiðinu
fékk hún þá hugmynd að stofna eigið (ör)
fyrirtæki. Með sem samsvarar innan við 1.000
kr. sem stofnfé fór hún að sjóða graut og selja
fiskimönnum á löndunarstaðnum í þorpinu
sínu. Hún hóf strax að færa daglega einfalt
rekstrarbókhald og hefur með því tekist að fá
næga yfirsýn til að ná endum saman og gott
betur. Ágóðann hefur hún notað til að leigja
hlutdeild í sölubás, stækka fyrirtækið og selur
nú te og ýmsa matvöru. Joyce tók þátt í að
stofna sparisjóð í félagi við samnemendur sína
og leggur inn í hann sem samsvarar 100 kr. á
dag. Þannig getur hún nú greitt námskostnað
barna sinna og keypt nauðsynjavörur til
heimilisins.
Annað dæmi um frumkvöðlaanda er að
finna hjá Maggie Kigozi sem starfar sem
framkvæmdastýra Fjárfestingastofu Úganda
(UIA). Maggie kynntist verkefninu Auður í
krafti kvenna í heimsókn til Íslands árið 2003.
Í framhaldi af því varð til samstarfsverkefni
UIA og ÞSSÍ um að styrkja frumkvöðlafræðslu
í Úganda þar sem áhersla er lögð á að ná til
kvenna á landsbyggðinni. Verkefnið hófst
árið 2006 og hefur viðbótarstuðningur við
það borist frá Belgíu. Ríflega 3.000 kynsystur
þeirra Joyce og Maggie hafa hlotið þjálfun á
vegum verkefnisins sem auðveldar þeim að
stofna og reka fyrirtæki.
Alþjóðabankinn hefur reiknað út að með
valdeflingu kvenna og auknum tækifærum
þeim til handa í atvinnu- og viðskiptalífi í
Úganda megi auka hagvöxt þar um 2% sem
myndi skipta miklu fyrir aukna hagsæld í
landinu (Alþjóðabankinn, 2005). Bankinn
notar gjarnan slagorðið „Kynjajafnrétti er
snjöll hagfræði“ til að leggja áherslu á að
stuðningur við konur í atvinnulífinu skapar
arð fyrir samfélagið í heild sinni.
Þróunarstarf í þágu jafnréttis
Þekking, innsæi og reynsla kvenna og karla
eru nauðsynleg til að góður árangur náist
af þróunarstarfi. Áhersla á kynjajafnrétti og
valdeflingu kvenna er bæði aðferð til að auka
skilvirkni og arðsemi þróunarframlaga og
jafnframt leið til að ná til þeirra fátæku þar sem
konur fylla þann hóp að stórum hluta.
ÞSSÍ hefur markað sér stefnu sem hefur
jafnrétti að leiðarljósi. Í jafnréttisstefnu
stofnunarinnar er áhersla lögð á að bæði kynin
skuli koma að og njóta góðs af þeim verkefnum
sem stofnunin styður. Reynsla ÞSSÍ og annarra
sem starfa á þessum vettvangi hefur þó leitt í ljós
að samhengi milli stefnu og framkvæmdar er
ekki einfalt og kemur þar margt til. Yfirlýsingar
um jafnrétti eru gagnslitlar ef þær eru til
málamynda. Því þarf að fylgja stefnu fast eftir.
Það gildir um jafnréttismál eins og önnur góð
áform að nauðsynlegt er að setja skýr markmið
í upphafi og fylgja þeim á leiðarenda. Tryggja
þarf aðkomu beggja kynja við undirbúning,
framkvæmd og eftirfylgni þróunarverkefna.
Þar sem rík áhersla er nú lögð á eignarhald
heimamanna á öllu þróunarstarfi má færa gild
rök fyrir því að setja þurfi skilyrði um þátttöku
kvenna í öllum þróunarverkefnum og á öllum
stigum þróunarstarfsins.
Sjónarhóll kvenna er í mörgum tilvikum
annar en karla, þær hafa reynslu og þekkingu
sem kemur úr annarri átt. Þær geta varið
hagsmuni sína, lagt mat á hvað stendur í
vegi fyrir sanngjörnum ávinningi þeirra af
einstökum verkefnum og komið með lausnir.
Raddir kvenna skipta máli
Sést hefur til afrískrar konu á jaðri
þróunarsamvinnusviðsins sem við skulum kalla
Auði. Ráða má að aðstæður Auðar séu talsvert
öðruvísi en aðstæður Joyce sem við erum vanari
að hafa í huga þegar við gerum okkur mynd af
afrískum konum. Auður gæti komið frá hvaða
ríki sem er í Afríku. Hún á líklega heima í
þéttbýli en á líka rætur í dreifbýli og þekkir
margbreytilegar aðstæður kvenna í landi sínu.
Hún vill að á sig sé hlustað og gæti hafa verið
kjörin fulltrúi í sveitarstjórn. Hún tilheyrir
millistéttinni í heimalandi sínu og þótt hún
teljist ekki mjög fátæk er hún heldur ekki rík.
Hún þarf að takast á við margvísleg vandamál
sem dæmigerð eru fyrir flest Afríkuríki, eins
og skort á velferðarkerfi, mikla misskiptingu
gæða og réttindabrot gagnvart konum og fleiri
hópum svo fátt eitt sé nefnt.
Við hvetjum alla þá sem vinna að
þróunarmálum til að leita uppi Auði og systur
hennar af mismunandi þjóðfélagsstigum,
hlusta á hvað þær hafa að segja og hefja við þær
samstarf. Það er fjárfesting sem borgar sig.
ÞRÓUNARMÁL
- upplýsingarit Þróunarsamvinnustofnunar Íslands
„Ég hef tekið eftir því þá fáeinu mánuði sem
ég hef starfað með Þróunarsamvinnustofnun
Íslands að verklagið mótast afskaplega mikið
af árangri og ábyrgð,“ segir Leah Sepuya,
skrifstofustjóri umdæmisskrifstofu ÞSSÍ
í Kampala, en hún tók við því starfi seint á
síðasta ári. „Ég er þeirrar skoðunar að við séum
að gera mjög góða hluti í þróunarmálum fyrir
Úganda og hópurinn er einbeittur og telur
ekki eftir sér að leggja á sig aukalega til þess
að ná árangri í starfi með grasrótinni, jafnvel í
afskekktustu héruðum landsins.“
Leah kveðst hafa sótt um skrifstofu-
stjórastarfið vegna þess að hún hafi haft reynslu
af verkefnabundinni þróunaraðstoð, hafði m.a.
áður unnið hjá frjálsum félagasamtökum.
„Úganda hefur margvíslega möguleika
til vaxtar en því miður er svo margt sem
hamlar,“ segir Leah. „Það er mikil spilling,
atvinnuleysi og menntakerfið er ekki mjög
hagnýtt, alls kyns fræði eru kennd í skólum
sem aldrei reynir á í veruleikanum. Opinberu
fé er líka illa varið og ríkisstjórnin tekur óþarfa
lán, t.d. var mikið fé tekið að láni til að halda
Samveldisfundinn hér í Úganda á síðasta
ári en reikningsskilin eru mjög dapurleg.
Miklum fjármunum er líka varið í rannsóknir
ýmissa mála en því miður berast skýrslur seint
og sökudólgarnir sjaldnast færðir til bókar,“
segir hún.
Leah nefnir einnig þann vanda Úganda sem
snýr að skorti á fjárfestingu í landinu. „Mörg
fyrirtæki af ýmsu tagi skjóta upp kollinum
á skömmum tíma en hætta starfsemi á enn
skemmri tíma vegna ýmiss konar ástæðna.
En, þrátt fyrir þetta, eru margir geirar í okkar
samfélagi sem sýna stöðugar framfarir og það
á bæði við um heilbrigðis- og menntamál,
þökk sé þróunarsamvinnu.“ -Gsal, Kampala.
„Verklagið mótast af árangri og ábyrgð“
-segir Leah Sepuya skrifstofustjóri ÞSSÍ í Úganda
Auður í Afríku – og systur hennar
Við hvetjum alla þá sem vinna að þróunarmálum til að leita uppi Auði og systur hennar af
mismunandi þjóðfélagsstigum, segir í grein Þórdísar og Ágústu. Myndin er frá Úganda.
LJÓSMYND: GUNNAR SALVARSSON.
Leah Sepuya skrifstofustjóri
ÞSSÍ í Kampala.
11