Fréttablaðið - 30.06.2010, Blaðsíða 18

18 30. júní 2010 MIÐVIKUDAGUR
Ég myndi telja það afskap-lega ósanngjarna niðurstöðu
ef samningsvextirnir verða látn-
ir standa.“ Fráleit niðurstaða
að myntkörfulánasamningarnir
standi óbreyttir án gengistrygg-
ingar.”
Gylfi Magnússon viðskiptaráð-
herra um hin ólögmætu gengis-
tryggðu lán, 25. júní, 2010.
„Því miður bendir allt til þess
að ekki sé hægt að snúa við þeim
gjörningi stjórnar gamla Kaup-
þings að fella niður persónuleg-
ar ábyrgðir stjórnenda bankans
á lánum [sem þeir fengu til hluta-
bréfakaupa].“
Gylfi Magnússon, viðskiptaráð-
herra, á Alþingi 15. júní, 2009.

„Það þarf að afskrifa einhverjar
skuldir ... þannig að það eru ein-
hverjir nýir eigendur sem fá fyr-
irtækið með lægri skuldum eða
fyrrverandi eigendur geta komið
með nýtt eigið fé – þá má svo sem
semja við þá líka ... og ekkert sem
bendir til annars en að það gangi
nokkurn veginn upp.“
Gylfi Magnússon viðskiptaráð-
herra á aðalfundi Samtaka versl-
unar og þjónustu, 20. mars 2009
Biblían lítur lánastarfsemi með
peninga í hagnaðarskyni ekki
hýrum augum (Deut. 23:30), og
þessi fordæming bókarinnar góðu
hefur lengi farið afskaplega í taug-
arnar á þeim sem hafa það verk-
efni með höndum að berja saman
nútíma fjármálakerfi.
Þrátt fyrir að kirkjuyfirvöld
hafi á endanum látið af bókstaf-
stúlkun ákvæða þetta varðandi
– sennilega fór það fyrir hjartað
á þeim að sjá lánveitendur í hópi
Gyðinga hagnast – var þeirri hug-
mynd haldið eftir að það að not-
færa sér fátækt fólks væri ekki
til þess fallið að skapa friðsælt
þjóðfélag. Samkvæmt því var
lánastarfsemi heimiluð, en aðeins
gegn sanngjörnum gjöldum og
ýmsar, uh, nýstárlegar, skulum
við segja, innheimtuaðgerðir voru
bannaðar.
Í mörgum löndum, t.d. hinum
vestræna heimi utan Íslands,
hefur – í anda sanngjarnrar sam-
keppni og með tilliti til neytenda-
verndar – sú venja skapast að setja
föst vaxtastig á háar lánaupphæð-
ir, eins og fasteigna- og bifreiða-
lán. Ef verðbólga er hærri en
vaxtastigið hagnast lántakand-
inn; ef vaxtastigið reynist hins
vegar mun hærra en verðbólga
getur lántakandinn skuldbreytt á
lægra vaxtastigi. Þar sem bankinn
hefur flest spilin á hendinni – veð-
tryggingu, sérfræðiþekkingu, her-
deildir af lögfræðingum og inn-
heimtuaðila – þykir þetta aðeins
sanngjarnt.
Á Íslandi er það hins vegar lög-
vernduð háttsemi að verðtryggja,
eða verðbólgutengja, fasteigna-
og bílalán – í reynd öll bankalán.
Þetta leggur alla áhættuna af lán-
tökunni á lántakandann og trygg-
ir að bankinn getur aldrei tapað;
bankinn mun aldrei þurfa að bera
áhættu af láninu.
Neytendur eru ekkert sérstak-
lega hrifnir af þessu kerfi og eru
reiðubúnir að leggja mikið á sig
til að komast hjá því að tryggja
stöðugt hagnað bankanna. Mynt-
körfulánin virtust bjóða upp á
slíkan möguleika og meðan allt
lék í lyndi fyrir hrun virtist þessi
lánastarfsemi vera frábær leið
til að stinga fingrinum framan í
bankana.
En bankarnir komust ekki í
núverandi stöðu með því að fremja
handahófsgóðverk. Þó það ætti að
hafa verið lögfræðingaherdeildum
lánastofnana augljóst var þessi
lánastarfsemi gróflega í andstöðu
við ákvæði laga 38/2001 um verð-
tryggingu sparifjár og lánsfjár.
Nú eftir að Hæstiréttur Íslands
hefur bent á þennan óþægilega
sannleika veit enginn hvað gera
skal. Voru lánin ólögmæt ab init-
io? Ætti að breyta þeim frá byrj-
un? Á að skila veðtryggingunni
sem tekin var af lántakendum í
vanskilum? Á að krefjast endur-
greiðslu illa fenginna lánatengdra
gjalda og kostnaðar og ofgreiddra
afborgana?
Hugmyndin um siðferðilega
áhættu (e. moral hazard) á hér
við á báða bóga. Lántakendur
höfðu a.m.k. einhverja hugmynd
um áhættuna sem þeir tóku; ekki
var tryggt að gengið myndi allt-
af vera þeim í hag. Á hinn bóginn
voru lánastofnanir í algjörri yfir-
burðastöðu til að gera sér grein
fyrir lögmæti – eða ólögmæti eins
og nú er ljóst – þessara lána.
Þessi lán hafa valdið miklum
vanda. Að létta áhættubyrðinni af
lántakendum er skárri af tveimur
vondum kostum í málinu. (Þykj-
ustu)Sérfræðiþekking bankanna
mátti og hefði átt að bjarga þeirra
skinni. Og bankarnir eru í stöðu
til þess að endurheimta tjón sitt
af lögmönnum sem kvittuðu fyrir
þessa lánastarfsemi, en neytend-
um standa engin önnur úrræði –
að venju – til boða.
Ef bankar og lánastofnanir eru
ekki neydd til að taka á sig eitt-
hvað af áhættunni í fjárhags-
kerfinu, hafa þessir aðilar hvorki
ástæðu né hvata til að tryggja að
þeir hafi á sínum snærum skyn-
sama ráðgjafa, þrói með sér
skynsamlegar starfshætti, eða –
mikilvægast af öllu – að þeir fari
að lögum.
Græða almennir lántakendur?
Fyrir þrjátíu árum kusu Íslendingar Vigdísi Finn-bogadóttur til forseta, og sýndu með því ein-
dæma víðsýni og sjálfstæði gagnvart hefðinni, sem
verið hefur öðrum þjóðum fyrirmynd æ síðan. Við
höfum gjarnan talið okkur stolta þjóð, hreykna af
náttúru okkar og sögu, en flest það sem við erum
stoltust af hlotnaðist okkur ekki fyrir eigin til-
verknað. Sjálf hef ég gert mér grein fyrir því að sá
gjörningur sem við Íslendingar höfum afrekað á
minni fimmtíu ára ævi og ég er stoltust af er ein-
mitt sú staðreynd að við kusum Vigdísi til forseta
árið 1980.
Sem formaður STÍL, samtaka tungumálakennara
á Íslandi, hefur mér hlotnast sú ánægja að kynn-
ast Vigdísi örlítið betur, enda var hún frönsku-
kennari áður en hún sinnti þeim störfum sem
hún hefur síðan verið þekktust fyrir. Þessi kynni
hafa leitt huga minn að þeirri gæfu sem kosning
hennar veitti íslenskri þjóð enda er Vigdís sístarf-
andi í þágu almannaheilla innanlands og erlendis,
þótt hún hafi fyrir löngu látið formlega af embætti
forseta Íslands.
Fyrir skemmstu var haldin hér á landi alþjóðleg
námstefna tungumálakennara á vegum STÍL, og
var Vigdís bæði verndari námstefnunnar og virkur
þátttakandi. Þar eins og annars staðar vakti Vigdís
aðdáun nærstaddra, enda alþýðleg, síkvik og virk,
með brennandi áhuga á málefninu.
Tungumálin eru einmitt meðal þeirra málefna
sem Vigdís hefur talað fyrir alla tíð, og slær hún
ekki slöku við nú þótt hún hafi fagnað virðulegu
afmæli nýlega. Hún er meðal annars velgjörða-
sendiherra tungumála hjá Sameinuðu þjóðunum og
vinnur ötullega að skilningi og umburðarlyndi milli
menningarheima.
Stofnun Vigdísar Finnbogadóttur í tungumálum
er nú til húsa í nokkrum herbergjum í Gimli, hug-
vísindahúsi á háskólalóðinni. Eins og fram hefur
komið í fjölmiðlum dreymir Vigdísi um sérstakt
hús fyrir stofnunina, sem myndi hýsa alþjóðlega
miðstöð tungumála. Þarna liggi vannýtt sóknar-
færi fyrir þjóðina og hún er sannfærð um að þetta
verði svo spennandi að það verði eitt af aðdráttar-
efnunum fyrir Ísland.
Í nýlegu viðtali í Málfríði, tímariti samtaka
tungumálakennara, lýsir Vigdís tungumálamið-
stöðinni nánar: Hún sér fyrir sér miðstöð sem
myndi þjóna jafnt fræðimennsku og almenningi:
þar sem gæti að líta sýningu á því hvernig
heiminum er margskipt eftir að drottinn skipti
heiminum í Babelturninum. Það er kjörið að hafa
þetta á Íslandi af því að Ísland er stikla milli
heimsálfa og liggur mitt úti í Atlantshafi. Og
hér er talað elsta tungumál í Evrópu. Kærleikur
okkar til eigin tungu birtist í því hvernig við varð-
veitum íslenskuna af höfðingsbrag, þar liggur
gullþráðurinn í okkur sjálfum. Hin tungumálin
eru tæki okkar til að tengjast heiminum. Sama
hvaða tungumál við lærum þá tengjumst við
öðrum menningarheimum, talandi fólki á öðrum
svæðum.
Það er búið að taka frá reit á háskólalóðinni
fyrir þessa byggingu, og undirbúningur var kom-
inn á gott skrið þegar við stóðum uppi varnarlaus
gagnvart ógæfunni og fjármálaákefðinni (Mál-
fríður, 1. tbl. 26.árg. apríl 2010)
Í draumi Vigdísar birtist frjó, stórhuga sýn,
sem lýsir óbilandi trú á framtíð þjóðarinnar í
samskiptum og samhengi við aðrar þjóðir heims.
Nú gefst okkur, þjóðinni sem hún hefur þjónað í
áratugi, tækifæri til að hugsa stórt með Vigdísi
og nýta sóknarfærið sem hún hefur lagt upp fyrir
okkur. Nú er komið að okkur að sýna hvað í okkur
býr, þjóðinni sem hafði víðsýni til að bera til að
kjósa hana til forseta fyrir þrjátíu árum síðan, að
finna leiðir til að láta draum Vigdísar Finnboga-
dóttur um alþjóðlega miðstöð tungumála á Íslandi
verða að veruleika.
Draumur Vigdísar
Gengislán
Íris
Erlingsdóttir
fjölmiðlafræðingur
Alþjóðleg miðstöð tungumála
Ragnheiður
Jónsdóttir
formaður STÍL
Útkall –F2-Gulur – bátur vélar-vana“ eða „Útkall –F2-Gulur
– bátur dottinn út úr tilkynninga-
skyldu“ eru útköll sem björgunar-
aðilar hafa fengið í vaxandi mæli
eftir að vora tók. Björgunarskip
Slysavarnafélagsins Landsbjarg-
ar, skipa- og flugfloti Landhelgis-
gæslunnar sem og skip og bátar á
viðkomandi svæðum fara þegar til
aðstoðar eða leitar að viðkomandi
bátum. Halda menn ekki aftur til
hafnar fyrr en vandamálið hefur
verið leyst og hafa þá margir tugir
manna komið að lausn málanna
hverju sinni. Björgunaraðilar á
Íslandi hafa aldrei talið það eftir
sér að fara til aðstoðar eða leitar
og geta sjómenn þakkað það fórn-
fúsa starf sem allir þessir aðilar
fara í hvenær sem kall berst.
Það er sannarlega áhyggjuefni
þegar mikil aukning verður á
útköllum sem þessum og er ekki
laust við að unnt sé að tengja þetta
við hinar svokölluðu strandveiðar.
Margir bátar, sem ekki hafa hald-
ið út til veiða til margra ára, láta
nú úr höfn en þrátt fyrir ítarleg-
ar skoðanir sem bátarnir fara í
gegnum til að öðlast haffæri bila
hlutir þegar á þá fer að reyna að
einhverju ráði sökum notkunar-
leysis.
Nú er annað árið í strandveiðum
hafið og er stórum flota smábáta
róið til að ná að landi þeim 6.000
tonnum sem heimilt er að veiða.
Afli sem ekki skiptist niður á ein-
staka báta heldur „fyrstur kemur
– fyrstur fær“ upp að 650 kg í
hverri veiðiferð. Því til viðbótar
fá menn aðeins að sækja þennan
afla frá mánudögum til og með
fimmtudaga. Af þessu má því ráða
að óneitanlega keppast menn við
að komast sem fyrst í veiði, áður
en aflamagn viðkomandi svæðis
klárast, og því hætta á að menn
freistist m.a. til að leggja af stað
þótt veður geti verið hryssingslegt
fyrir viðkomandi bátastærð.
Einn viðmælandi minn, sem
þjónustar stóran hluta þessa
strandveiðiflota, hafði á orði við
mig að innan um í þessum hópi
væru einstaklingar sem lítið eða
ekkert hefðu komið nálægt veið-
um sem þessum og er það sannar-
lega mikið áhyggjuefni. Engum er
þó heimilt að fara til veiða nema
með réttindi til stjórnar viðkom-
andi bát sem og lágmarksþekk-
ingu á vélbúnaði. Þrátt fyrir að
slík menntun sé til staðar gætu
hafa liðið tugir ára síðan þeirra
réttinda var aflað og þau í raun
aldrei verið notuð til sjós. Þar
sem ekki er lögskráð á þessa báta
falla þeir utan við þá kröfu að þeir
sem um borð eru hafi sótt öryggis-
fræðslu og að hún sé eigi eldri en
fimm ára. Það er afar mikilvægt í
eins hættulegu umhverfi sem sjór-
inn er að þeir sem hann stundi hafi
sem fyllstu þekkingu á þeim hætt-
um sem þar leynast og hvernig
menn eigi að bera sig að ef óhöpp
henda. Þetta er vissulega mikið
áhyggjuefni allra þeirra sem eru
vakandi yfir öryggi þessa flota.
Alþingi hefur nýlega samþykkt
ný lögskráningalög sjómanna sem
munu taka gildi 1. nóvember nk.
Þá munu lögin ná til allra skrán-
ingaskyldra skipa sem gerð eru út
í atvinnuskyni en fram til þessa
náðu lögin einungis til skipa yfir
20 brúttótonnum. Strandveiðiflot-
inn er nánast allur undir þessum
mörkum. Í lögskráningalögun-
um er lögð öryggisfræðsluskylda
á alla þá sem lögin ná til og mun
því sú krafa ná til strandveiðiflot-
ans frá og með næsta úthaldi. Og
meira kemur til því endurmennt-
unar er einnig krafist og þá eigi
sjaldnar en á fimm ára fresti. Þeir
sem þar af leiðandi hafa áður sótt
námskeið við Slysavarnaskóla sjó-
manna þurfa þá að sækja endur-
menntun í öryggisfræðslu hafi
liðið lengri tími en fimm ár frá
námskeiði. Öryggisfræðsla sjó-
manna hefur sannarlega sýnt
hversu mikilvægur þáttur hún er
í daglegu lífi sjómannsins. Með til-
komu hennar fækkaði banaslysum
sem og öðrum slysum umtalsvert
og þeir eru ófáir sjómennirnir sem
hafa lýst því í kjölfar atvika að sú
þekking hafi bjargað lífi þeirra á
neyðarstundu.
Samkvæmt vef Fiskistofu sóttu
469 bátar veiðar í strandveiði-
kerfinu í maí og í júní voru þeir
komnir í 615. Það er ljóst að mik-
ill fjöldi manna, sem ekki eru á sjó
að staðaldri, verða á sjó í sumar
og því mikilvægt að þeir hafi
öryggið í fyrsta sæti. Veður eru
válynd við Íslandsstrendur jafn-
vel yfir sumarmánuðina og því til
viðbótar er sjávarhitinn á bilinu 6
til 12° á Celsíus. Örlítið aðgæslu-
leysi getur því reynst afdrifaríkt.
Beini ég því til strandveiðisjó-
manna að huga vel að viðhaldi og
eftirliti með vélbúnaði, sækja sér
menntun og kunnáttu í meðferð
báta og öryggisbúnaðar sem og
að gæta ýtrustu varkárni við sjó-
sókn jafnvel þótt sumarveðráttan
eigi að vera sú besta sem völ er
á. En síðast og ekki síst að muna
eftir tilkynningaskyldu íslenskra
skipa og hafa hlustvörslu á rás 16
meðan á sjóferð stendur. Stundum
öruggar strandveiðar við Íslands-
strendur.
Öruggar strandveiðar
Öryggi sjómanna
Hilmar Snorrason
skólastjóri
Slysvarnaskóla
sjómanna
Nóatúni 4 · Sími 520 3000
www.sminor.is
A
T
A
R
N
A
Nú eru allar
Siemens
ryksugur á
tilboðsverði.
Líttu inn
og gerðu
góð kaup!