Fréttablaðið - 03.07.2010, Blaðsíða 18

18 3. júlí 2010 LAUGARDAGUR
hins vegar förðun og hárgreiðslu.
Kannanir sýna að meira brottfall
er úr verknáminu heldur en bók-
námi og er það í takti við það sem
gerist í Evrópu.
Katrín Jakobsdóttir segir að
vissulega hafi framboð á verk-
námi aukist. Framhaldsskólarn-
ir séu hins vegar enn mjög bók-
námsmiðaðir. Vandamálið sé að
fá nemendur til að nýta sér önnur
úrræði sem eru í boði. Það hafi
ekki gengið sem skyldi.
Hún bendir á listnámsbraut-
ir sem nýjung sem sé að verða æ
vinsælli. Í raun eigi nemendur að
geta fundið flest við sitt hæfi, en
mörg úrræðin séu vannýtt.
Íslensku aðstæðurnar
Skólakerfið á Íslandi þykir vera
mjög sveigjanlegt. Það er kostur,
en getur um leið boðið hættunni
heim ef nemendum er ekki fylgt
eftir. Sveigjanleikinn gerir það
að verkum að nemendur skipta
gjarnan um brautir og ef þeir eru
án handleiðslu hættir þeim frekar
til að flosna upp.
Þá er það sérstætt hér að fram-
haldsskólinn er lengri en víðast
hvar annars staðar, tekur fjög-
ur ár. Samtök atvinnulífsins hafa
bent á þetta í skýrslu og lagt til
að skólinn yrði styttur. Það mundi
draga úr brottfalli og auka mennt-
un fólks á vinnumarkaði.
Raunin er hins vegar sú að þeir
sem vilja hafa getað klárað stúd-
entspróf á þremur árum um langa
hríð, áfangakerfið hefur boðið upp
á það. Stella segir rannsóknir sýna
að rúmlega helmingur þeirra sem
hættir í námi hafi lokið minna
en eins árs námi. Um 80 prósent
þeirra sem hverfa á brott hafa
lokið minna en tveggja ára námi.
Krakkarnir virðast því hætta í
upphafi náms, ekki þegar reynt
hefur á árin fjögur.
„Þá hefur verið þrýstingur í
okkar samfélagi á bóknámið. Það
er til dæmis sérstakt hvað marg-
ir fara á náttúrufræðibraut hjá
okkur, það virðist vera þrýstingur
í þá átt. Rannsóknir sýna að meiri
líkur eru á að barn flosni upp úr
námi ef misræmi er á milli þess
sem það vill læra og þess sem for-
eldrarnir vilja að það læri,“ segir
Kristjana Stella.
Þá er það sérstakt hve stór hluti
íslenskra ungmenna vinnur mikið.
Það þekkist ekki annars staðar í
Evrópu. Annars vegar vinna þau
mikið með náminu, stundum allt
að heila vinnuviku samhliða nám-
inu. Hins vegar hafa þau feng-
ið vinnu þegar þau flosna upp úr
náminu. Stella segir að það verði
áhugavert að fylgjast með hvernig
breyttar aðstæður í efnahagslífinu
hafi áhrif á þennan þátt.
Hefst í grunnskóla
Ólíkt því sem margir gætu hald-
ið þá er námsárangur ekki eina
ástæða brotthvarfs. Vissulega
hætta fæstir þeirra sem fá hæstu
einkunnirnar og fleiri hætta af
þeim sem fá lægstu einkunnirnar.
Staðreyndin er hins vegar sú að
um meðalkúrfu er að ræða og stór
hluti þeirra sem stendur sig ágæt-
lega hverfur frá námi.
Kristjana Stella hefur gert rann-
sóknir á sama hópnum í grunn-
skóla, 14 og 15 ára gömlum. Í ljós
kom að það sem skiptir mestu máli
eru þau tengsl sem krakkarnir
finna við skólann og námið, ekki
endilega einkunnirnar.
„Hjá þeim sem voru með góða
einkunn og hættu námi sá ég að
þessi tengsl minnkuðu frá 14 til 15
ára aldurs. Hjá þeim sem voru með
slakari einkunn en héldu áfram
námi höfðu þessi tengsl hins vegar
styrkst.“
Skuldbindingin gagnvart náminu
virðist því vera breytileg. „Það er
hægt að gera ýmislegt til að auka
jákvæð tengsl nemenda við skól-
ann og menntunina. Þannig getur
góður kennari gert kraftaverk.
Tilfinningarnar gagnvart skólan-
um og náminu virðast því ráða því
hvað gerist varðandi áframhald á
náminu.“
Langt ferli
Þetta er í samræmi við rannsókn-
ir erlendis sem sýna að þau börn
sem bindast skólanum og náminu
á jákvæðan hátt, samþykkja regl-
ur skólans og mikilvægi náms-
ins, hætta síður námi. Krakkarn-
ir þurfa að líta á skólann sem stað
sem þau eru þátttakendur í og eru
sammála því sem þar gerist. Um
ferli er að ræða sem hefst strax hjá
foreldrum.
„Þau börn sem búa við mikla
viðurkenningu og stuðning
foreldra, en á sama tíma reglu-
festu og kröfur, eru miklu líklegri
til að ljúka námi en þau sem gera
það ekki.“
Stella segir kjarnann í sínum
rannsóknum vera að ferlið, sem
endar í því að ungmenni hverfur
brott frá námi, hefjist snemma í
skólagöngu barnsins. Skuldbinding
nemenda gagnvart námi og skóla
sé lykillinn í því ferli.
Til að styðja sem best við krakk-
ana þurfi því að auka náms- og
starfsfræðslu í grunnskólum.
Krakkarnir þurfi að kynnast vinnu-
markaðnum og námi framtíðarinn-
ar betur. „Það þarf að kynna þeim
umhverfið og hjálpa þeim að skilja
heiminn eins og þau hafa þroska og
getu til. Ekki að halda bara stutt
námskeið í lok grunnskóla.“
Þá sé mikilvægt að lóðsa nem-
endur í gegnum framhaldskólana
og þá möguleika sem þar finn-
ast. Til þess þurfi betri náms- og
starfsráðgjöf.
„Það þarf meiri ráðgjöf til að
hjálpa krökkunum til að fóta sig í
öllum sveigjanleikanum.“
Í
slendingar guma gjarnan
af menntun þjóðarinn-
ar og til hennar var
meðal annars gripið
sem eins af úrræðunum
út úr kreppunni. Vissu-
lega er fjöldi fólks vel mennt-
aður, en rannsóknir sýna að
íslensk ungmenni eru minna
menntuð en jafnaldrar þeirra í
samanburðarlöndunum.
Á þessu virðast vera fjölmarg-
ar skýringar. Þjóðfélagsgerðin er
ólík hér þegar kemur að atvinnu-
þátttöku ungmenna og svo virðist
sem hér sé óvenjumikill þrýsting-
ur á nemendur að fara í bóknám.
Þá er sveigjanleiki í námi hér
mjög mikill og síðast, en fráleitt
síst, er framhaldsskólinn lengri
hér en víða annars staðar.
Brotthvarf helst stöðugt
Kristjana Stella Blöndal hefur
rannsakað brotthvarf úr fram-
haldsskólum, meðal annars í
samvinnu við Jón Torfa Jónas-
son og Sigríði Aðalsteinsdótt-
ur. Hún segir Ísland skera sig
úr þegar kemur að fjölda þeirra
sem hverfa frá námi. Athyglis-
vert sé einnig að brotthvarfið
helst stöðugt hér.
„Hér hafa verið rannsakaðir
þrír árgangar með tilliti til
brotthvarfs. Jón Torfi skoðaði
´69 árganginn, við tvö skoðuð-
um ´75 árganginn og Hagstofan
gerði sams konar rannsókn á ´83
árganginum. Það merkilega er að
á þessu 13 ára tímabili helst brott-
hvarfið mjög svipað; eða í kring-
um 40 prósent nemenda. Það er
að segja að við 24 ára aldur hafa
um 40 prósent þeirra ekki lokið
neinu framhaldsskólanámi.
Þetta er í mótsögn við þróun-
ina hjá OECD-löndunum, þar
sem brotthvarf fer minnkandi
með árunum. Hér helst það hins
vegar stöðugt.“
Evrópusambandið setti sér
árið 2000 markmið um að árið
2010 yrði brotthvarf nemenda úr
framhaldsskólum ekki meira en
10 prósent. Það er ljóst að Íslend-
ingar eiga langt í land með að ná
þeirri tölu. Þó virðist það fara
minnkandi, hefur minnkað um 5
prósent frá árinu 2000.
Menntunar- og atvinnulausir
Katrín Jakobsdóttir mennta-
málaráðherra segir brottfall vera
vandamál sem þurfi að taka á.
Fólk eigi að geta aflað sér mennt-
unar í lífinu og eiga fleiri tæki-
færi.
„Vandamálið er að stór hluti
sækir sér enga menntun umfram
grunnskólann og okkur vant-
ar meira framboð af tækifærum
fyrir það fólk. Hér hafa lýðskól-
ar til dæmis aldrei dafnað og fólk
verið að einblína um of á mennta-
skólana, eða svipaða menntun.
Það skiptir svo miklu máli að
virkja einstaklingana og að flest-
ir upplifi það að þeir geti aflað sér
frekari menntunar í lífinu. Að þeir
eigi frekari tækifæri.“
Tölur sýna að yfirgnæfandi
meirihluti ungmenna á atvinnu-
leysisskrá hefur aðeins lokið
grunnskólanámi. Í október 2009
átti það við um 67 prósent allra 29
ára og yngri sem voru án atvinnu.
Af þeim sem höfðu verið atvinnu-
lausir sex mánuði eða lengur höfðu
72 prósent einungis lokið grunn-
skólanámi.
Þegar allir á atvinnuleysis-
skrá eru skoðaðir, frá 16 til 70
ára, kemur í ljós að yfir helming-
ur, eða 52 prósent, hefur einungis
lokið grunnskólanámi.
Úrræðin ekki nýtt
Á Íslandi fara næstum allir nem-
endur í framhaldsskóla, eða yfir
90 prósent. Þannig hefur það verið
um langt skeið. Líkt og mennta-
málaráðherra bendir á hefur ekki
verið mikið framboð af annars
konar námi. Það hefur hins vegar
breyst á undanförnum árum og í
bæklingi sem dreift er til grunn-
skólanema er boðið upp á um 80
starfs- og verknámsbrautir.
Flóran er því fjölbreytt, en
athygli vekur að brautirnar eru
mjög kynskiptar. Annars vegar
er um hefðbundnar karlabrautir
að ræða eins og raf- og bíliðnir, en
Minna menntuð en við héldum
Brottfall úr framhaldsskólum er óvenjumikið hér á landi og mun færri ungmenni hafa lokið framhaldsnámi hér en í OECD-lönd-
unum. Þjóðin er minna menntuð en hún hélt. Langflest atvinnulaus ungmenni hafa einungis lokið grunnskólanámi. Kolbeinn
Óttarsson Proppé kynnti sér brotthvarf úr framhaldsskólum og komst að því að Íslendingar standa öðrum þjóðum langt að baki.
Króatía
Noregur
Tékkland
Pólland
Slóvenía
Slóvakía
Litháen
Svíþjóð
Írland
Finnland
Kýpur
Austurríki
Ungverjaland
Búlgaría
Belgía
Frakkland
Grikkland
Eistland
Lettland
Bretland
Rúmenía
Ítalía
Holland
Þýskaland
Lúxemborg
Danmörk
Spánn
Malta
Portúgal
Ísland
Tyrkland
% 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Menntun ungmenna eftir löndum
Hlutfall Evrópubúa á aldrinum 20-24 ára sem lokið hafa að minnsta
kosti prófi úr framhaldsskóla árin 2000 og 2007:
■ 2007
■ 2000
HEIMILD: ESB
SAMRÆMD PRÓF Námsárangur er fráleitt eini þátturinn sem hefur áhrif á brotthvarf úr framhaldsskóla. Um 40 prósent 24 ára
ungmenna hafa ekki lokið framhaldsskólanámi hér á landi. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Menntun atvinnu-
lausra 29 ára og yngri*
Grunnskóli 67%
Annað nám á fram-
haldsskólastigi 2%
Iðnnám 9%
Verslunarpróf 2 ár 1%
Stúdent 13%
Háskólanám 8%
Heimild: Félags- og
tryggingamálaráðuneytið
* í október 2009