Fréttablaðið - 28.10.2010, Blaðsíða 12

12 28. október 2010 FIMMTUDAGUR
Nýjar rannsóknir sem Nýsköp-
unarmiðstöð Íslands kynnti í gær
varpa nýju ljósi á þá atburðarás
sem á sér stað þegar gosaska berst
í þotuhreyfil. Niðurstaðan varpar
meðal annars ljósi á það af hverju
kviknaði aftur á hreyflum Boeing
747 farþegaþotu sem flaug í gegn-
um öskuský yfir Jövu í júní 1982.
Um er að ræða fyrstu staðpróf-
un á áhrifum íslensku gosöskunnar
sem fram fer í heiminum. „Ég var
staddur í Kaupmannahöfn í ösku-
stoppinu í apríl og var þar fastur í
fimm daga,“ segir Þorsteinn I. Sig-
fússon, forstjóri Nýsköpunarmið-
stöðvar. Þar segist hann hafa feng-
ið hugmyndina að rannsókninni.
Fyrsta skref frekari rannsókna
„En hugmyndin fólst í því að taka
hluta úr flugvélarhreyfli, svokall-
aða leiðiskóflu, eða nozzle guide
vane, og framkalla þær aðstæð-
ur sem yrðu í raun og veru,“ segir
Þorsteinn og kveður rannsókn-
ina á áhrifum gosösku á flug-
vélahreyfla hafi legið vel fyrir
Nýsköpunarmiðstöð, því hún hafi
annast margvíslegar aðrar rann-
sóknir á áhrifum umhverfisins á
vélarhluta. „Til dæmis hvernig
sandur sem berst með ám skemm-
ir hverfla hjá Landsvirkjun og svo
höfum við verið að skoða áhrifin
sem jarðhitagas hefur á rör og
leiðslur í slíkum virkjunum.“
Þorsteinn kynnti niðurstöður
rannsóknarinnar á blaðamanna-
fundi í gær með vísindamönnun-
um Ara Trausta Guðmundssyni og
Ingólfi Þorbjörnssyni, en þær voru
jafnframt afhentar Pétri Maack
flugmálastjóra. Fram kom á fund-
inum að skýrslan sem þá var kynnt
væri bara fyrsta skrefið í frekari
rannsóknum á áhrifum íslenskrar
ösku á flugvélarhreyfla.
Í tilrauninni var safnað ösku
í nágrenni Eyjafjallajökuls, hún
sigtuð og minnsta kornastærð
aðgreind. „Kornastærðin við til-
raunirnar varð að vera minni en
57 míkrómetrar eða 57 milljónustu
hlutar úr metra,“ segir Þorsteinn.
Síðan voru leiðiskóflurnar, sem
komu frá þremur framleiðendum
flugvélahreyfla hitaðar í gasloga,
allt upp í 1.600°C sem mun vera
algengur hiti í hreyflum. Ösku var
svo dreift á skóflurnar, bæði með
og án þrýstilofts.
Fram kom í máli Ara Trausta
Guðmundssonar jarðvísindamanna
á fundinum í gær að askan væri í
raun glersalli, með snefilefnum, og
því hafi hún bráðnað í hitanum og
þakið málmstykkin.
Hefur áhrif á hönnun flugvéla
Síðan var fylgst með kólnuninni og
hún kvikmynduð um leið. „Við um
það bil 600°C byrjaði glerkennd
húðin að flagna af málminum og
innan fárra mínútna voru stykk-
in án ösku og hafði þunn himna
sem þau eru varin með fylgt með
öskuskáninni. Skýringin er sú að
á hitastigsbilinu 730 til 600 stig
verða formbreytingar á glerskán-
inni; hún dregst saman, missir
samloðun við málminn og flagnar
af,“ segir í lýsingu Nýsköpunar-
miðstöðvar á tilrauninni. Um leið
voru mældir eiginleikar fasabreyt-
inga í öskunni.
Ummyndunin sem verður til þess
að öskuglerið flagnar af málmi
hreyfilsins þegar hann kólnar er
því hugsanlega sögð skýra hvers
vegna tókst að koma hreyflum
Boeing-þotunnar, sem lenti í vand-
ræðum árið 1982, aftur í gang.
Þorsteinn segir næstu skref fel-
ast í því að kanna fleiri túrbínu-
hluta með sama hætti, auk þess
sem gerðar verði sams konar til-
raunir með sand af Arabíuskaga og
úr Sahara. „Þessi hegðun aðskota-
korna í þotuhreyflum varðar miklu
um viðbrögð við hættu í flugum-
ferð af völdum eldgosa og sand-
foks,“ segir hann og fagnar því að
með þessum hætti hafi mátt sýna
umheiminum íslenskt hugvit að
verki, við að bregðast við vá sem
uppruna sinn átti hér á landi.
Þorsteinn segist búast við tölu-
verðum áhuga flugfélaga og flug-
vélaframleiðenda á niðurstöðum
Nýsköpunarmiðstöðvar, en brugð-
ist verði við beiðnum um upplýsing-
ar í samráði og samvinnu við Flug-
málastjórn.
Þorsteinn segir að jafnvel megi
við því búast að framleiðendur
flugvélahreyfla endurskoði, í ljósi
niðurstaðna nýju rannsóknarinnar,
hvernig háttað er hönnun kælibún-
aðar hreyflanna.
Þá segir Þorsteinn mikilvægt
fyrir Ísland að gera sig með þess-
um hætti gildandi í rannsóknum
sem séu að fara af stað á vettvangi
Evrópusambandsins á áhrifum eld-
gosa á flugiðnað í kjölfar gossins í
Eyjafjallajökli.
FRÉTTASKÝRING: Hvað gerist í brennheitum þotuhreyfli þegar inn í hann berst gosaska?
Óli Kristján
Ármannsson
olikr@frettabladid.is
barna kuldaskór smábarna kuldaskór
Verð: 33.000 kr.
(Stærðir: 38- 42)
Verð: 16.800 kr.
(Stærðir: 25- 38)
Verð: 11.500 kr.
(Stærðir: 21- 25)
K E EN K E EN K E EN
dömu kuldaskór
Hlýir og þægilegir uppháir kuldaskór fyrir dömur.
Fóðraðir með gerviskinni og gott grip í sóla.
Góðir vatnsheldir barna kuldaskór með snjóvörn.
Leður neðst á skóm, gott grip í sóla og távörn.
Hlýir og léttir smábarna kuldaskór sem auðvelt er að
klæða börnin í. Távörn og gott grip í sóla.
Öskuglerið flagnar af við kólnun
Ný íslensk rannsókn sýnir hvernig gosaska verður að gleri í hita flugvélahreyfla, en flagnar síðan af þegar glerið dregst saman við
kólnun. Ferlið varpar nýju ljósi á hvað gerðist þegar drapst á öllum fjórum hreyflum Boeing 747 þotu yfir Jövu árið 1982.
ÚR NÝRRI SKÝRSLU NÝSKÖPUNARMIÐSTÖÐVAR Hér má sjá hluta af svokallaðri
leiðiskóflu (e. nozzle guide vane) úr þotuhreyfli sem fengið hefur á sig öskuglerung.
Myndirnar sýna um 12 mínútna kælingu. Efst til vinstri er hitinn um 880°C, á efstu
mynd til hægri er hann um 760°C og á neðstu mynd til vinstri hefur hitinn fallið í um
650°C. Vel má sjá öskuglerið sem myndast á skóflunni. Á myndinni neðst til hægri
hefur liðið um tugur mínútna og sést hvernig öskuglerið hefur flagnað af.
MYND/NÝSKÖPUNARMIÐSTÖÐ ÍSLANDS
Á KYNNINGU Í GÆR Ari Trausti Guðmundsson jarðvísindamaður sýnir fína ösku úr Eyja-
fjallajökli sem notuð var í nýrri rannsókn á áhrifum hennar á flugvélahreyfla. Honum á
hægri hönd sitja Þorsteinn I. Sigfússon og Ingólfur Þorbjörnsson. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
„Við höfðum ekki hugmynd um hvað var að gerast. Það
drapst bara á hreyflunum,“ sagði Eric Moody, flugstjóri
Boeing 747 farþegaþotunnar sem flaug í gegn um ösku-
ský við Jövu, 24. júní 1982, í viðtali við Fréttablaðið á
flugráðstefnu sem Keilir stóð fyrir um miðjan septemb-
er. Flogið var að næturlagi og því sást ekki til öskuskýs-
ins. „Við vissum ekki orsökina fyrr en tveimur dögum
eftir að við vorum lent.“
247 farþegar voru í vélinni og 16 í áhöfn og máttu
allir innanborðs ganga í gegn um nagandi óvissu um
afdrif sín þær 16 mínútur sem liðu frá því að drepast tók
á hreyflum vélarinnar, þar til tókst að koma þeim í gang á ný. Sjálfur sagðist
Moody hafa haft of mikið að gera við að fljúga vélinni til þess að finna
sjálfur fyrir hræðslu.
Nú hefur ný rannsókn Nýsköpunarmiðstöðvar varpað ljósi á hvernig aska
bráðnar í hita hreyflanna og verður að gleri sem stöðvar þá, en flagnar síðan
af á ný þegar hreyflarnir kólna.
Vissu ekki hvað var að gerast
Eftir hraungosið við austurrætur Eyjafjallajökuls sem hófst 20. mars síðast-
liðinn og stóð í tuttugu daga hófst gjóskugos í toppgíg eldfjallsins 14. apríl.
„Það stóð í um fjörutíu daga og skilaði um 300 milljón rúmmetrum af ísúrri
andesítgjósku til umhverfisins,“ segir í tilkynningu Nýsköpunarmiðstöðvar.
„Gosstrókar náðu um 30 þúsund feta hæð, rúmum níu kílómetrum, og
barst aska til meginlands Evrópu. Mest var sprengivirknin fyrstu vikuna og
vegna öskudreifar í loftrými margra landa var ákveðið að leggja flugumferð
niður í um það bil sex daga.“ Í kjölfarið hófu flugmálayfirvöld, ríkisstofnanir
og sérfræðingar umræður og rannsóknir svo taka mætti til við aðgerðir sem
lágmörkuðu tjón af völdum eldgosa í flugþjónustu.
Áhrif eldgossins
ERIC MOODY
„Fyrst og fremst er þarna verið að afla almennrar þekk-
ingar sem getur haft gildi fyrir flugumferð í heiminum,“
segir Ólöf Ýrr Atladóttir ferðamálastjóri um gildi rann-
sóknar á borð við þá sem Nýsköpunarmiðstöð kynnti í
gær. „Síðan skiptir auðvitað líka máli og er skemmtilegt,
af því gosið var jú tengt okkur, að nýrrar þekkingar sem
ekki hefur verið til staðar áður sé aflað hér á landi.“
Rannsóknina sem slíka segir Ólöf þó tæpast hafa
mikil áhrif til Íslandskynningar, fyrst og fremst hafi hún
hagnýtt gildi í flugiðnaði. „En það skiptir auðvitað máli
að þess sjáist stað að við viljum skilja hvað það er í
eðliseiginleikum okkar lands sem haft getur svo víðtæk
áhrif,“ segir hún og bendir á að auk þessarar rannsóknar hafi Keilir staðið
fyrir umfangsmikilli alþjóðlegri ráðstefnu í september um áhrif gossins í
Eyjafjallajökli.
ÓLÖF ÝRR
ATLADÓTTIR
Hagnýtt gildi fyrst og fremst