Fréttablaðið - 29.10.2010, Qupperneq 22

22 29. október 2010 FÖSTUDAGUR
Menntamál
Eiríkur
Steingrímsson
Magnús Karl
Magnússon
prófessorar við
læknadeild HÍ
Í fyrri greinum okkar höfum fjall-að um hlutverk háskóla, fjármögn-
un vísindaverkefna og gæðamat. Við
rannsóknarháskóla er doktorsnám
grundvallareining rannsóknarstarfs
háskóla. Langveigamesti þáttur
slíks náms er vísindaverkefni dokt-
orsnemans en í því felst sjálfstætt
rannsóknarverkefni unnið undir
handleiðslu háskólakennara. Slík
vísindaverkefni eru víðast burðar-
eining rannsóknarstarfs skólans.
Doktorsneminn er þannig að mestu
að vinna að sínu vísindaverkefni
og þiggur fyrir það laun eða styrk.
Kostnaður við slíkt nám nemur 4-
8 milljónum á ári vegna launa og
rekstrarkostnaðar og heildarkostn-
aður fyrir fjögurra ára doktorsnám
er því um 16-32 milljónir. Við þetta
bætist síðan kostnaður við uppbygg-
ingu rannsóknarinnviða (t.d. tæki
og gagnagrunnar), launakostnaður
kennara og aðstoðarfólks og ýmiss
konar samrekstur.
Víðast hvar erlendis eru rannsókn-
arverkefni doktorsnema fjármögnuð
gegnum samkeppnissjóði þar sem
jafningjamati er beitt og eru slíkir
styrkir forsenda fyrir doktorsnám-
inu og um leið tryggja þeir gæði vís-
indaverkefnanna og doktorsnáms-
ins. Þrátt fyrir mjög metnaðarfull
markmið um fjölgun doktorsnema
á síðustu árum hefur ekki átt sér
stað samhliða áætlun um fjármögn-
un þessa námsstigs. Við Háskóla
Íslands hefur fjöldi skráðra dokt-
orsnema farið úr 36 árið 1999 í 190
árið 2006 og voru þeir í júní á þessu
ári 487. Ljóst er að rekstrarfjármagn
til vísindaverkefna stendur engan
veginn undir þessum fjölda dokt-
orsnema. Okkur er því fyrirmunað
að skilja hvaðan fjármagnið kemur
sem drífur áfram þessa sprengingu
í fjölda doktorsnema.
Staðan í dag er sú að samkeppnis-
sjóðirnir rýrna ár frá ári. Eimskipa-
sjóður Háskóla Íslands sem veitt
hefur myndarlega styrki til doktors-
verkefna er að engu orðinn, styrkj-
um úr doktorsnemasjóði HÍ fækk-
ar og samkeppnissjóðir í umsjón
Rannís, einu sjóðirnir sem hafa þá
faglegu aðferðafræði að tryggja
raunveruleg gæði vísindaverkefna
dragast saman ár frá ári þrátt fyrir
að sókn í þá aukist verulega. Þetta er
að gerast á sama tíma og við erum
að leggja verulega aukna áherslu
á þetta stig háskólastarfseminnar.
Með öðrum orðum, við sitjum nú
uppi með metnaðarfull áform um
uppbyggingu doktorsnáms, hundruð
doktorsnema í námi en samkeppnis-
sjóðir sem eiga að tryggja gæði og
styðja þessa uppbyggingu eru komn-
ir að fótum fram.
Það vantar talsmenn fyrir efl-
ingu samkeppnissjóðanna. Því
miður hafa yfirmenn háskólastofn-
ana verið svo uppteknir við tryggja
grunnfjárveitingar til að halda
háskólunum gangandi að þeir hafa
ekki veitt yfirvöldum nógu skýr
skilaboð um að forsenda vísinda-
starfsemi þessara stofnana byggir
á því að fé sé veitt beint til vísinda-
verkefna á forsendum gæða. Við
teljum að doktorsnám við háskóla
á Íslandi sé nú í uppnámi. Það sem
verst er, er að sennilega munu þeir
hópar sem mest hafa reitt sig á fjár-
magn úr samkeppnissjóðum þ.e.
sterkustu vísindahópar háskólanna
verða verst úti.
Við teljum mikilvægt að ráða-
menn vakni úr dvala og átti sig á
því að enginn háskóli nær raunveru-
legum árangri án þess að styðja við
bestu vísindamenn skólanna. Slík-
an stuðning á að tryggja með því að
veita raunverulegt fjármagn til vís-
indastarfsemi og um leið tryggja að
fjármunirnir fari til þeirra vísinda-
verkefna sem best eru að gæðum.
Um allan heim er slíkt gert með
fjárveitingum í gegnum samkeppn-
issjóði þar sem sjálfstætt og óháð
mat er lagt á hvert vísindaverkefni.
Við höfum slíkt kerfi hér á landi
innan sjóða sem úthluta styrkjum á
grundvelli stefnu Vísinda- og tækni-
ráðs. Þeir sjóðir eru fjársveltir en
með margföldun á fjármunum til
þeirra má tryggja raunverulegan
grundvöll fyrir doktorsnám, þekk-
ingarsköpun innan háskóla og fyr-
irsjáanlega nýsköpun íslensku sam-
félagi til heilla.
Háskólarannsóknir á tímum
kreppu og doktorsnám á Íslandi
Frá árinu 1994 hafa húsaleigu-bætur staðið þeim sem leigja
húsnæði til búsetu til boða. Í sam-
ræmi við þær áherslur sem eru ríkj-
andi í norrænni húsnæðispólitík er
húsnæðisstuðningurinn bæði ein-
staklingsbundinn og tekjutengdur
svo eðli máls samkvæmt er hann
fyrst og fremst til hagsbóta fyrir þá
tekjulægstu, t.d. námsmenn. Yfir-
lýst markmið með setningu laga um
húsaleigubætur var einmitt það að
lækka húsnæðiskostnað tekjulágra
leigjenda og draga úr aðstöðumun á
húsnæðismarkaðnum.
Fyrir ríflega tveimur árum und-
irritaði núverandi forsætisráðherra
reglugerð þess efnis að almenn-
ar húsaleigubætur myndu hækka
í fyrsta skipti í átta ár. Jafnframt
var kveðið á um þátttöku ríkisins í
greiðslu sérstakra húsaleigubóta í
fyrsta sinn. Ekki stóð ríkið við sinn
hlut lengi og í byrjun mars árið 2009
gaf Samband íslenskra sveitarfé-
laga frá sér yfirlýsingu þar sem þau
átöldu samkomulagsbrot ríkisins.
Töluvert skorti á fjármagn til að
hlutur ríkisins gæti talist að fullu
efndur samkvæmt samkomulaginu.
Nú bregður svo við að ríkisstjórn-
in hefur ákveðið að stíga skrefið til
fulls afturábak. Í fjárlagafrumvarpi
næsta árs er áformað að fella niður
framlög til sveitarfélaganna vegna
húsaleigubóta. Þetta skýtur skökku
við áherslu núverandi ríkisstjórnar
á aukinn félagslegan stuðning í þjóð-
félaginu.
Núverandi markaðsaðstæður gera
það að verkum að töluverður hluti
landsmanna ræður ekki við hið hefð-
bundna eignaréttarform sem hefur
verið ríkjandi á íslenskum húsnæðis-
markaði í áratugaraðir. Ungir náms-
menn sem eru að stíga sín fyrstu
skref úr foreldrahúsum hafa flestir
ekki fjárhagslegt bolmagn til að fjár-
festa í eigin fasteign. Á sama tíma
og fjöldinn allur af húsnæðiskosti
stendur tómur þurfa æ fleiri stúdent-
ar, sem þess eiga kost, að hverfa af
leigumarkaði vegna hækkandi leigu-
verðs. Það er kominn tími til að ríkið
bjóði þegnum sínum upp á húsaleigu
sem raunverulegan langtímavalkost
með sambærilegum hætti og tíðkast
í öðrum Evrópuríkjum.
Það er engum vafa undirorpið að
lækkun húsaleigubóta hefur veru-
lega slæmar afleiðingar í för með sér
fyrir stúdenta. Úrræði til hagsbóta
fyrir stúdenta hafa farið síþverrandi
að undanförnu og hvatinn til þess að
feta sig á leigumarkaðinn er enginn.
Hagur þjóðarbúsins hlýtur að felast
í því að íbúðarhúsnæði standi ekki
autt og að stúdentar, jafnt sem aðrir
leigutakar, haldi velli á leigumark-
aðnum. Því takmarki væri náð með
því að auka fjárhagslegan fýsileika
íbúðarhúsnæðis, til dæmis með
auknu vægi húsaleigubóta í leigu-
jöfnunni.
Lækkun húsaleigubóta
húsaleigubætur
Jens Fjalar
Skaptason
formaður Stúdentaráðs
HÍ
Það felst í því mikil ábyrgð að gegna starfi blaðamanns. Skrifa
þarf fréttir þar sem staðreyndir eru
raktar og gæta þarf þess að öll sjón-
armið komist til skila. Það vald sem
blaðamönnum er gefið er því mikið
og er oft kallað fjórða valdið. Ekki
að ástæðulausu.
Í umfjöllun Fréttablaðsins um
þingsályktun sem sjö þingmenn
úr öllum flokkum nema Samfylk-
ingunni lögðu fram hefur að mínu
mati ekki verið gætt þeirra sjón-
armiða sem vönduð blaðamennska
kennir sig við. Þannig hafa sterkar
Evrópuáherslur blaðsins skinið í
gegn þegar fjallað hefur verið um
tillöguna og um leið reynt að gera
eins lítið úr henni og hugsast getur.
Tillagan er nefnilega allra góðra
gjalda verð þegar hún er skoðuð
nánar. Lagt er til að kosið verði jafn-
hliða kosningum á stjórnlagaþing
um það hvort halda eigi aðlögunar-
ferlinu við Evrópusambandið áfram.
Um er að ræða sáttaleið og þjóðinni
gefinn kostur á að segja álit sitt á
einhverju umdeildasta máli þjóðar-
innar. Einnig felst í tillögunni hag-
ræðing þar sem mikill sparnaður
er fólginn í því að kjósa um leið og
þjóðin kýs sér einstaklinga á stjórn-
lagaþing.
Fréttablaðið hefur í umfjöllun
sinni um ályktunina kosið að draga
fram alla þá galla sem á henni finn-
ast. Reyndar eru þeir ekki marg-
ir en blaðið fjallaði ítarlega um það
nokkra dag í röð að flutningsmönn-
um yfirsást að þrír mánuðir þurfa
að líða frá því að ályktunin er sam-
þykkt og þangað til þjóðaratkvæða-
greiðslan getur farið fram. Mistök
sem fyrsti flutningsmaður tillögunn-
ar viðurkennir fúslega að hafi átt sér
stað og hefur þegar bætt úr.
Í dálki sem ber heitið „Frá degi
til dags“ á leiðarasíðu Fréttablaðs-
ins gefst blaðamönnum tækifæri
til að skrifa stuttar háðsádeilur og
gera grín að fólki með mislagðar
hendur. Yfirleitt tekst þeim blaða-
mönnum vel upp sem þar skrifa, en
ekki alltaf. Það er nefnilega hár-
fín lína á milli háðs og eineltis. Það
sem einum finnst fyndið getur sært
aðra. Umfjöllun blaðsins að undan-
förnu um þau mistök sem gerð voru
hefur að mínu mati verið meira í
ætt við einelti en beitta háðsdeilu.
Ég veit reyndar að þeir sem skrif-
in beinast að eru ekkert sérstaklega
hörundsárir og standa umræðuna af
sér en öllu má ofgera. Einnig að þeir
sem skrifa í þennan dálk ætla sér
sjálfsagt ekki að vega að nokkurri
persónu.
Í ágætum leiðara blaðsins sl.
föstudag er vakin athygli á því að
ríkisstjórn Samfylkingar og VG
hefur tekið upp fyrri ósóma undan-
genginna ríkisstjórna þegar kemur
að mannaráðningum. Þannig fái hin
faglegu sjónarmið ekki að ráða þegar
starfsmenn eru ráðnir í ráðuneytin.
Ég og leiðarahöfundur erum sam-
mála um að þessu þurfi að breyta en
bendi um leið á að blaðamenn Frétta-
blaðsins þurfa ekki að taka upp
ósóma fyrirrennara sinna, hvað þá
höfunda „Staksteina“ Morgunblaðs-
ins þegar kemur að umfjöllun um
einstök málefni. Um leið og gerð er
krafa um vandaðri vinnubrögð hjá
stjórnvöldum nær sú krafa einnig til
fjölmiðla sem endurspegla það sem
sagt er og gert inni á Alþingi. Þeim
ber eins og öðrum að fara vel með
það vald sem þeim er gefið.
Háðsádeila eða einelti?
Fjölmiðlar
Höskuldur Þór
Þórhallsson
alþingismaður
Evrópusambandið hefur tileink-að árinu 2010 baráttunni gegn
fátækt og félagslegri einangrun.
Ástæðan er að 17% eða um 80 millj-
ónir íbúa ESB landa eru nú með
tekjur undir því sem kallast afstæð
fátæktarmörk, þ.e. eru lægri en
60% af meðaltekjum. Fyrir þá, sem
eru í þessari stöðu, eru þetta ekki
bara tölur á blaði heldur miskunn-
arlaus veruleiki, sem hefur áhrif á
uppvaxtarskilyrði barna, húsnæði,
heilsu, menntun og stjórn á eigin
lífi. Metnaður ESB var að draga úr
fátæktinni og einangruninni á þeim
áratug sem nú er að ljúka, en veru-
leikinn er allt annar. Fátæktin hefur
aukist, og það á einnig við um Norð-
urlöndin.
Svona ætti þetta að sjálfsögðu
ekki að vera, þar sem byrjunarstaða
Norðurlanda var góð. Norræna vel-
ferðarkerfið hefur fyrst og fremst
stuðlað að jöfnuði í samfélaginu með
tiltölulega lítilli fátækt, en líkanið
felur einnig í sér aðra þætti sem
skapa skilyrði fyrir betra lífi og
velferð. Má þar nefna góða heilsu,
hátt menntunarstig, lítið atvinnu-
leysi o.s.frv. Í Evrópu er oft litið á
norræna líkanið sem fyrirmynd í
vinnu við að móta evrópskt félags-
legt líkan.
Því miður stefnir nú þróunin
niður á við, atvinnuleysi og fátækt
eykst. Hér er ekki aðeins um afleið-
ingar fjármálakreppunnar að ræða,
heldur einnig það að við höfum sagt
skilið við grunnþátt norræna lík-
ansins, þ.e. að verja samfélagslegan
jöfnuð þar sem allir fá tækifæri til
að lífa góðu lífi með öruggar tekjur.
Ójöfnuðurinn í tekjum og lífskjör-
um eykst hratt í löndum okkar þó
að nýjustu rannsóknir sýni að það
er einmitt jöfnuðurinn sem ræður
hvað mestu um hvernig land stend-
ur sig í mælingum á ýmsum velferð-
arþáttum svo sem menntun, lífslík-
um, glæpatíðni, heilbrigði, öryggi,
fátækt o.fl.
Gagnvart þegnum sínum og
umheiminum, bera Norðurlöndin
mikla ábyrgð á því að nýta þær hag-
stæðu forsendur sem þau hafa til að
vera áfram fyrirmynd hvernig hægt
er að byggja upp samfélag þar sem
ríkir jöfnuður og fátækt er lítil.
Til að gera það er mikilvægt að
standa vörð um grunnþætti nor-
rænnar velferðarstefnu og að sýna
það á ýmsan hátt í verki, að við sam-
þykkjum ekki fátækt. Við höfum
bæði vilja og getu til að berjast
gegn henni. Fátækt er margslung-
ið vandamál sem á rætur að rekja
til margra, oft samverkandi þátta.
Baráttuna gegn fátækt verður því
að heyja á mörgum vígstöðvum
samtímis. Félagsleg heildarsýn og
viðeigandi lágmarksframfærsla og
lágmarkslaun eru mikilvægir þætt-
ir í baráttunni. Útrýming fátæktar
er langtímaverkefni.
Þess vegna æskjum við þess að
þetta umrædda átak, Evrópuár um
fátækt og félagslega einangrun 2010
verði framlengt. Ísland þyrfti að
setja saman eigin langtímaáætlun
um baráttuna gegn fátækt og félags-
legri einangrun. Þessar áætlanir
eiga áfram að gera frjálsum félaga-
samtökum og öðrum, sem koma að
þessum málum, kleift að fá stuðning
við starfsemi sem miðar að því að
gera þessi mál sýnileg og tala máli
þeirra sem minna mega sín. Einnig
þarf að sinna frumkvöðlastarfsemi
og rannsóknum.
Sýnið vilja, sýnið getu, stöðvið
fátæktina!
Útrýming fátæktar krefst
langtímaaðgerða
Velferðarmál
Oktavía
Jóhannesdóttir
félagsráðgjafi
Vilborg Oddsdóttir
félagsráðgjafi
Norræna velferðarkerfið hefur fyrst og
fremst stuðlað að jöfnuði í samfélag-
inu með tiltölulega lítilli fátækt.