Morgunn - 01.06.1959, Síða 73

MORGUNN
67
sem mennirnir hafa náð, og því meiri sem skilningur
þeirra er á umhverfi því, er þeir lifa í því fullkomnari
verða trúarbrögð þeirra, og hugmyndir þeirra um guð
sinn og samfélag við hann taka gjörbreytingu. Segja má,
að viðhorf frumstæðra manna til guðanna sé viðhorf
óttans. Náttúran umhverfis þá er þeim fjandsamleg, og
í huga þeirra renna nátturuöflin og guðirnir saman
í eitt, og meginþáttur guðsdýrkunar þeirra er að reyna að
blíðka guðina með fórnum. Guðsdýrkun þeirra verður
einskonar kaupskapur, og siðalögmál þeirra einkum fólg-
ið í margbrotinni bannhelgi, sem siðuðum mönnum þykir
í senn fávísleg og jafnvel viðurstyggileg. En eitt er þeim
öllum sameiginlegt. Þegar mikils þykir við þurfa leggj-
ast þar allir á eitt um tilbeiðslu og ákall guðdóms þeirra.
Gagnstætt þessu getum vér sett guðshugmynd krist-
inna manna um algóðan föður, Guð kærleikans, alvitran
og almáttugan. Gagnvart tveimur svo gagnólíkum guðs-
hugmyndum hljóta að skapast ólík viðhorf í athöfnum
og framferði. Jafnframt skapast ný siðalögmál, nýr
skilningur á hvað rétt sé og rangt. En eins og trú hins
frumstæða manns mótast af þekkingarleysi hans og van-
mætti gegn umhverfinu, hlýtur einnig trú nútímamanns-
ins að verða fyrir áhrifum sívaxandi þekkingar og kunn-
áttu, og af vaxandi valdi hans yfir umhverfi sínu. Þessu
þýðir ekki að neita, þótt vér ef til vill vildum óska, að því
væri öðruvísi farið. Og vér vitum fullvel, að um langan
aldur hefir staðið togstreita milli trúar og þekkingar
eða trúar og vísinda, ef vér heldur viljum nota það orð.
Að vísu er ég ekki sannfærður um, að dcilan sé bein-
línis milli trúarinnar, sem mannlegrar tilfinningar, og
þekkingarinnar, heldur miklu fremur milli kirkjunnar,
hins ytra tjáningarforms trúarinnar. Því að vér verðum
stöðugt að hafa það hugfast, að trú og kirkja er ekki
eitt.
Nítjánda öldin var öld hinnar vaxandi þekkingar.
Pramfarir í vísindum urðu þá meiri og stórstígari en