Fréttablaðið - 08.01.2011, Síða 18

18 8. janúar 2011 LAUGARDAGUR
Á öndverðri 21. öld hljóta mark-mið utanríkisstefnu að vera
þau að bægja frá þjóðinni hættum
sem samfara eru hnattvæðingunni
og hámarka sjálfsforræði hennar
á tímum þegar athafnasemi þjóð-
ríkisins eru sífellt þrengri skorð-
ur settar. Með örari og fjölþættari
samskiptum og opnari mörkuð-
um verða úrlausnarefnin fjölþjóð-
leg og snerta margar þjóðir í senn.
Þess vegna leysa þjóðríkin sífellt
færri vandamál ein og sér. Þau
geta ekki haft áhrif á lausn þeirra
nema í nánu samstarfi. Án sam-
þykkis hinna ríkjanna næst engin
lausn. Vandamál á alþjóðavettvangi
verða til í samfléttu margra og
verða ekki leyst nema í samfléttu
margra. Umhverfismál, vinnu-
markaðsmál, þróun fjármálakerf-
is heimsins, efnahagsmál og varn-
armál, svo nokkur dæmi séu nefnd,
verða að hættulegri ringulreið án
aðkomu og mótunar þeirra stóru
efnahagsheilda sem myndast hafa
eftir endalok kalda stríðsins. Þess-
um málaflokkum fjölgar ár frá ári.
Meira að segja stóru löndin tengj-
ast bandalögum og telja fullveldi
sínu betur fyrir komið þar en ein
og sér þar sem áhrifaleysið blasir
við þeim. Fullveldi er að móta eigin
þróun, eigin örlög. Á tímum hnatt-
væðingar merkir það að geta haft
áhrif á ákvarðanir annarra þjóða
til að geta unnið eigin hagsmunum
brautargengi. Það heitir að deila
fullveldi. Þjóð lætur hluta af eigin
fullveldi en fær hlutdeild í fullveldi
annarra þjóða á móti.
Skert fullveldi
Í ljósi þessa íhuga nú flestar þjóðir
framtíðarstöðu sína til þess að geta
varið hagsmuni sína sem best. Við
þurfum einnig að skoða þá kosti sem
við okkur blasa. Við verðum að nálg-
ast þessa greiningu út frá jarðbund-
inni skynsemi en ekki af tilfinninga-
semi eða stórkarlalegri þjóðrembu.
Fyrsta spurningin sem við verðum
að spyrja okkur er sú hvort okkur
muni kannski farnast best ein og
óstudd til framtíðar. Segja má að
við höfum hvorki verið fullvalda né
sjálfstæð frá 1918 til 1944. Við lýð-
veldisstofnunina fengum við form-
legt sjálfstæði en sömdum síðan
við Bandaríkin um að afsala okkur
einum mikilvægasta þætti fullveld-
isins, sem eru varnarmál. Hér var
ekki um að ræða að deila fullveldi,
því við höfðum afar lítið um það að
segja hvernig vörnunum var hátt-
að eða hve lengi, eins og best kom í
ljós þegar herinn fór nánast án þess
að kveðja. En við afsöluðum okkur
aldrei því formlega sjálfstæði sem
við höfðum öðlast 1944. Við höfðum
það í hendi okkar að segja varnar-
samningnum upp.
Ein á báti
Þótt hrunið hafi að mestu leyti
verið heimatilbúið hefði það aldrei
getað gerst án þeirrar hnattvæðing-
ar sem bankarnir tóku þátt í. Ríkis-
stjórnir allt frá einkavæðingu bank-
anna til 2008 lokuðu augunum fyrir
þeirri vá sem stafaði af þátttöku
okkar í fjármálalegri hnattvæð-
ingu. Sú hætta kom ekki bara utan-
frá heldur ekki síður af heimaslóð-
um. Smáþjóð með örmynt var ein
og sér. Flestar greiningar benda til
þess að krónan muni ekki geta stað-
ið af sér frelsi á fjármálamörkuð-
um, sú tilraun mistókst. Ef við vilj-
um vera áfram ein og sér munum
við ekki geta búið við frjálst fjár-
magnsflæði og frjáls gjaldeyris-
viðskipti. Það mun hefta þróun
atvinnulífsins. Við munum einn-
ig eiga í erfiðleikum með alþjóð-
lega samninga. Nú þegar grillir í
útlínur valdamiðstöðva heimsins á
öldinni. Það dylst engum að áhrif
litlu þjóðanna fara dvínandi, nema
þær myndi mótvægi við heimsveld-
in bæði ný og gömul. Án mótvæg-
is minnkar fullveldi og sjálfstæði
litlu þjóðanna, því ákvarðanir sem
snerta afkomu þeirra verða ann-
ars teknar án aðkomu þeirra. Í
vaxandi átökum um orku, vatn og
hvers konar auðlindir munu styrk-
leikahlutföllin skipta sköpum. Við
horfum nú þegar upp á litlar þjóð-
ir í Afríku verða auðveld fórnar-
lömb Kínaveldis, sem ágirnist auð-
lindir hvar sem er. Fræðilega séð
getum við haldið áfram að vera ein
og sér. Fórnarkostnaðurinn verður
fyrst efnahagslegur, sem eina land-
ið í vestanverðri Evrópu sem búa
mun við haftastefnu. Við ættum að
þekkja hana og afleiðingar henn-
ar. En fórnarkostnaðurinn verður
þó einkum stjórnmálalegur. Full-
veldi okkar mun skerðast, því við
munum trauðla hafa styrk til að ná
fullnægjandi árangri við tvíhliða
hagsmunagæslu okkar og verða
undir. Hætt er við að lítil þjóð ein
á báti verði leiksoppur þeirra stór-
þjóða sem ásælast hér aðstöðu eða
auðlindir. Það er barnaskapur að
loka augunum fyrir því.
Fullveldi og sjálfstæði
Stjórnmál
Þröstur
Ólafsson
hagfræðingur
Þjóð lætur hluta
af eigin fullveldi
en fær hlutdeild í full-
veldi annarra þjóða á
móti.
SEND IÐ OKK UR LÍNU
Fréttablaðið og Vísir hvetja lesendur til að senda línu og leggja orð í belg um
málefni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð. Tekið er á
móti efni á netfanginu greinar@frettabladid.is eða á vefsíðu Vísis, þar sem finna
má nánari leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða
Vísi eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðréttinga
og til að stytta efni.
Á vormánuðum 2009 efndi ríkis stjórn Íslands til víð-
tæks samráðs undir forystu for-
sætisráðuneytisins um sóknará-
ætlanir fyrir alla landshluta til
eflingar atvinnulífs og lífsgæða
til framtíðar undir yfirskriftinni
Sóknaráætlun 20/20. Markmið
verkefnisins var meðal annars að
kalla fram sameiginlega framtíð-
arsýn, móta atvinnustefnu, kort-
leggja samkeppnishæfni landsins
og samþætta áætlanagerð innan
stjórnsýslunnar. Sóknaráætlunar-
ferlið var viðamikið og alls tóku
um 1.000 manns þátt í því víða
um land; almennir þátttakendur á
átta landshluta-
fundum, aðilar
vinnumarkað-
arins og full-
trúar í Vísinda-
og tækniráði,
í sérfræði -
ráðum, verk-
efnahópum og
innan stjórn-
sýslunnar auk
kjörinna full-
trúa á Alþingi
og í sveitar-
stjórnum.
Við stöndum eftir með sterkt
stefnumarkandi skjal, grunn að
atvinnustefnu, kafla um sam-
keppnishæfni, niðurstöður þjóð-
funda og gríðarlegt magn grunn-
upplýsinga um landshluta.
Niðurstöður
Sóknaráætlunar 20/20
Niðurstöðurnar hvað varðar
stjórnsýsluna er Ísland 2020,
stefnumarkandi skjal sem inni-
heldur 20 mælanleg víðtæk
markmið á sviði efnahags-, þró-
unar-, þekkingar-, sjálfbærni- og
velferðarmála til næstu tíu ára.
Markmið Íslands 2020 gegna því
tvíþætta hlutverki að bæta hér
velferð, þekkingu, efnahag og
sjálfbærni og stuðla að jákvæðri
þróun ásamt því að nýtast stjórn-
sýslunni til að sameina krafta
sína og vinna saman að sameig-
inlegum mælanlegum markmið-
um. Á hverju ári verður svo staða
markmiðanna opinberuð.
Markmiðin eru eftirtalin:
1. Að skuldir ríkissjóðs verði
ekki hærri en 60% af landsfram-
leiðslu árið 2020.
2. Verðbólga verði árið 2020
ekki hærri en tvö prósentustig
umfram verðbólgu í þeim þrem-
ur ríkjum ESB þar sem hún er
lægst.
3. Vextir verði árið 2020 ekki
hærri en tvö prósentustig umfram
vexti í þeim þremur ríkjum Evr-
ópu þar sem vextir eru lægstir.
4. Þróunarstuðull Sameinuðu
þjóðanna fyrir Ísland verði sam-
bærilegur við stuðul fimm efstu
þjóða.
5. Að vöxtur framfarastuðuls-
ins haldist ætíð sá hinn sami og
vöxtur þjóðarframleiðslu.
6. Að minnka hlutfall örorkulíf-
eyrisþega af íbúafjölda úr 8,4% í
7,0% árið 2020.
7. Að lækka hlutfall atvinnu-
lausra niður fyrir 3% árið 2020.
8. Að auka jöfnuð á Ísland með
lækkun Gini-stuðuls fyrir ráðstöf-
unartekjur í um 25 árið 2020.
9. Að bæta stöðu jafnréttismála
þannig að gildi jafnréttisvísitöl-
unnar global gender gap index
verði nálægt 0,9 árið 2020.
10. Að auka vellíðan og góða
andlega heilsu þannig að meðal-
tal mælinga, samkvæmt WHO 5
kvarðanum, hækki úr 64 árið 2009
í 72 árið 2020.
11. Að hlutfall Íslendinga á aldr-
inum 20-66 ára sem ekki hafa
hlotið formlega framhaldsmennt-
un fari úr 30% niður í 10% árið
2020.
12. Að 4% af landsframleiðslu
sé varið til rannsókna, þróun-
ar og nýsköpunar og að hlutfall
framlags fyrirtækja í samkeppn-
issjóði og markáætlanir sé 70% á
móti 30% framlagi ríkisins.
13. Að Ísland verði meðal 10
efstu þjóða árið 2020 í rafrænni
stjórnsýsluvísitölu og rafrænni
þátttökuvísitölu sem mæld er af
Sameinuðu þjóðunum.
14. Að hátækniiðnaður skapi
10% af landsframleiðslu og 15%
af útflutningsverðmætum árið
2020.
15. Að notkun vistvæns elds-
neytis í sjávarútvegi verði a.m.k
20% árið 2020
og að 20% alls
eldsneytis í sam-
göngum verði
vistvæn.
16. Að Ísland
taki á sig sam-
bærilegar skuld-
bindingar og ríki
Evrópu gagnvart
loftslagssamn-
ingi Sameinuðu
þjóðanna árið
2020.
17. Að vistvæn
nýsköpun og afurðir hennar verði
helsta vaxtargreinin næsta ára-
tug, með 20% árlegan vöxt í veltu
sem tvöfaldist fyrir 2015, miðað
við 2011.
18. Að árið 2020 gangi 75%
nýrra bifreiða, undir fimm tonn-
um að þyngd, fyrir vistvænu elds-
neyti.
19. Að hlutfall innlendrar mat-
vöru í neyslu landsmanna aukist
um 10% fyrir árið 2020.
20. Árið 2020 verði færni
íslenskra grunnskólanemenda
sambærileg við 10 efstu þjóðir
samkvæmt OECD PISA rannsókn-
inni á lesskilningi og læsi á stærð-
fræði og raungreinar.
Skýr markmið og
samhæfð eftirfylgni
Stefnumörkunin Ísland 2020 var
samþykkt í ríkisstjórn þriðjudag-
inn 21. desember 2010. Hún end-
urspeglar viðleitni stjórnvalda til
þess að horfa fram á veginn og
setja mælanleg langtímamarkmið
sem unnið verður að með breyttu
og endurskoðuðu skipulagi við
stefnumótun og áætlanagerð.
Alltof lengi hefur stefnumótun
og áætlanagerð setið hjá garði
innan stjórnsýslunnar. Við
höfum ekki stuðst nægilega við
þær stefnur og áætlanir sem við
höfum þó gert. Vægi stefnumót-
unar og áætlanagerðar þarf að
aukast. Við þurfum að sameinast
um gerð þeirra, einfalda vinnu-
lag og skipulag í kringum ferl-
ið, fækka aðgerðum og fylgja
þeim betur eftir. Mikilvægt er
að fækka og samþætta vinnu
við lögbundnar áætlanir stjórn-
sýslunnar, t.d. samgönguáætlun,
samskiptaáætlun, byggðaáætlun,
ferðamálaáætlun, heilbrigðisáætl-
un o.fl. Við munum einnig tengja
þær fjárlögum í auknum mæli og
framkvæma það sem við setjum
okkur út frá aðgerðaáætlunum.
Sóknaráætlun 20/20 er stefnu-
mörkun sem stjórnsýslan mun
sameinast um að vinna með.
Markmiðin hafa verið sett og
það er von mín og trú að á grunni
stefnumörkunarinnar geti stjórn-
sýslan unnið sem ein heild út
þennan áratug.
Ísland árið 2020
Sóknaráætlun
Jóhanna
Sigurðardóttir
forsætisráðherra
Við höfum ekki
stuðst nægilega
við þær stefnur og áætl-
anir sem við höfum þó
gert. Vægi stefnumótun-
ar og áætlanagerðar þarf
að aukast.