19. júní - 19.06.1975, Page 38

sögðu á nútíma íslensku konast eða kona sig, því að
orðin að kvœna (sbr.: Auður vildi kvæna Ólaf frænda
sinn. (Grettissaga 10. kap.), kvœnast, kvongast,
sem i lh. þt. eru kvæntur og kvongaður hafa haldist
að mestu óbreytt i íslensku, þó að orðið, sem þau eru
dregin af, kván (síðar kvon), hafi vikið fyrir orð-
myndinni kona. Ef karlmenn kona sig, þegar þeir
ganga í hjónaband, væri það alveg hliðstætt að segja,
að konur körluSu sig eða karlmenntu sig.
Það er nú ekki einu sinni svo, að menn, sem vilja
nota þessi fomu orð, geri það á foman máta, heldur
eru mest notuð sem tvítekning: kvœntur konu. T. d.
Jón kvœntist eftirlifandi konu sinni árið 1930. f eftir-
mælagreinum er sí og æ tönglast á orðunum kvœnt-
ur og gift, eftir því hvort nefnt er nafn eiginkonu eða
eiginmanns. Stundum snýst þetta við hjá þeim, sem
halda að kvæningar þýði einfaldlega giftingar. f
sjónvarpsfréttum var eitt sinn sagt um konu nokkra,
að hún væri ókvænt, og útvarpið sagði frá annarri,
sem var kvænt. Sjónvarpið minntist eitt sinn á
kvœnta iðnnema og gifta iSnnema. Nóg hefði verið
að tala bara um gifta iSnnema. Það er góð og gild
nútímaíslenska.
Menn ættu að kynna sér, hvemig fomritin og
seinni tíma höfundar, eins og t. d. Espólín tala um
giftingar fólks. Orðið kvæntur eða kvongaður stend-
ur jafnan sjálfstætt (eða sem lýsingarorð): „Koefod
sýslumaður kvæntist, og fékk Jámgerðar." „Nikulás
kvæntist einnig og átti böm.“ „Hann var kvongað-
ur maður, og hét kona hans Helga.“ „Vigfús átti
Ragnheiði, . . . Dómhildur átti Árna . . .“ „Elín
var gift Sæmundi, . . . Cecilia átti Eyjólf ísleifsson,
Alþjóðlega
kvennaárið
1 tilefni þess að allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna lýsti þvi
yfir 18. desember 1972, að árið 197S skyldi sérstaklega helgað
málefnum kvenna, húa mörg kvennasamtök sig undir það að
taka þátt i hinu alþjóðlega kvennaári. Strax vorið 1974 hófst
samstarf milli nefnda frá Kvenfélagasambandi Islands, Kven-
réttindafélagi Islands, Kvenstúdentafélagi Islands, Félagi há-
skólakvenna, hauðsokkahreyfingunni og fulltrúa Félags Sam-
einuðu þjóðanna.
Þessar nefndir hafa skilað tillögum til stjórna samtaka sinna
og er þar ba:ði fjallað um sameiginleg verkefni og verkefni
sem hverjum aðila fyrir sig skuli falið að annast.
Sameiginleg verkefni eru þessi:
. . . Guðrúnar fékk Hinrik Gíslason." „Ragnheiður
var kona Árna prests . . .“ „Eggert hafði átta Val-
gerði Gísladóttur.“ „ . . . önnur giptist Guðmundi
syni Þorleifs." „Bonnesen, er þar var þá sýslumaður,
var í þann tið giptur konu Schrams, er honum hafði
fylgt lengi.“ „ . . . giptist hann dóttur bónda eins í
Tálknafirði.“
Það er harla fróðlegt að sjá fjölbreytnina í orða-
vali Espólins, ekki síður en í fornritunum. Á leg-
steinum frá fyrri öldum, eru karlmenn sagðir hafa
verið giptir en ekki kvœntir konu sinni.
(Eftir að þessir þættir voru skrifaðir, kom í Skirni 1974 grein
eftir dr. Bjarna Einarsson, sem heitir Málvöndun og fyrnska.
Þar er ritað um þetta sama mál á vísindalegan hátt. Óskandi
væri að sem flestir læsu greinina og lærðu af henni.)
Að giflast — að ganga að eiga
Enn má finn aleifar frá þeim tíma, sem foreldrar,
feður fyrst og fremst, ráðstöfuðu bömum sinum í
hjúskap, þ. e. a. s. þegar þeir létvt synina ganga aS
eiga einhverja rikismannsdóttur og lögðu þeim til
kvánarmund, og gáfu eða giftu dætur sinar með
heimanmundi. Við hjónavigslu leggur presturinn
spurningar fyrir brúðhjónin. Brúðgumann spyr
hann, hvort hann vilji ganga aS eiga konuna, sem
við hlið hans stendur, en brúðina spyr hann, hvort
hún vilji giftast manninum. Þeir ágætu menn, sem
endurskoðuðu helgisiðabók þjóðkirkjunnar um alda-
mótin, ætluðu sér þó að nema úr gildi allt misrétti
við hjónavígslu. En gömul málvenja hefir villt þeim
sjónir um þetta atriði.
1) Að efna til fundar í Háskólabiói 19. júni og fá þangað
einhverja heimsþekkta konu sem aðalfyrirlesara.
2) Að halda ráðstefnu dagana 20. og 21. júní, er fjalli um
þá þætti, sem fram eru teknir í yfirlýsingu Sameinuðu
þjóðanna, þ. e.
a) Aukið jafnrétti karla og kvenna
b) Að tryggja fulla þátttöku kvenna i heildarátaki til
framþróuar, einkum með því að leggja áherslu á
ábyrgð kvenna og mikilvægi þeirra í sambandi við
fjárhagslega, félagslega og menningarlega þróun inn-
an einstakra landa, heimshluta og á alþjóðasviði.
c) Að viðurkennt verði mikilvægi aukins framlags
kvenna til bættrar sambúðar og samvinnu milli ríkja
og til efligar heimsfriði.
3) Að standa að fundum með fyrirlestrum á öðrum timum
ársins.
Samstarfsnefndirnar hafa skorað á póst- og símamálastjóm
að minnast kvennaársins með útgáfu sérstaks frimerkis.
Skorað hefur verið á útvarpsráð að hafa hið sérstaka verkefni
36
19. JÚNÍ