Fréttablaðið - 28.07.2011, Blaðsíða 20

28. júlí 2011 FIMMTUDAGUR
Þórólfur Matthíasson prófess-or og deildarforseti hagfræði-
deildar Háskóla Íslands, ritar
grein í Fréttablaðið 22. júlí sl.
sem hann nefnir „Einkasala
bænda á kjöti skaðar neytendur“.
Þar tíundar hann ýmsar gamal-
kunnar rangfærslur um landbún-
að, svo nauðsynlegt er að skýra
örlítið aðstæður sauðfjárbænda.
Sauðfjárbændur selja sláturfé á
fyrirfram ákveðnu og föstu verði
sem sláturhúsin bjóða, hvort
sem kjötið er selt innanlands eða
erlendis. Allar verðbreytingar
sem verða á kjötmarkaði innan-
lands eða erlendis fram að næstu
sláturtíð, eða í heilt ár, skila sér
því ekki til bænda, hvorki til
hækkunar eða lækkunar. Við-
miðunarverðskrá Landssamtaka
sauðfjárbænda er því kröfugerð
til sláturhúsa og er ætíð sett fram
einu sinni á ári og gildir til næstu
sláturtíðar eða 12 mánuði. Slátur-
húsin bjóða síðan hvert og eitt
eigin verðskrá og á grundvelli
þeirra velur bóndi sitt viðskipta-
sláturhús. Meðalverð kjötsins
sem bændur fengu árið 2010 var
rúmar 420 krónur fyrir kíló af
lambakjöti og tæpar 120 krónur á
kíló fyrir annað kindakjöt. Bænd-
ur fá ekkert greitt fyrir gærur,
innmat eða sviðahausa en greiða
ekki fyrir flutning sláturfjárins
í staðinn.
Sauðfjárbændur telja sig hafa
sett fram málefnalega og sann-
gjarna kröfu um afurðaverðs-
hækkun til sláturhúsa. Það er
ekki síst vegna þess að vel hefur
gengið á erlendum mörkuðum
og matvöruverð þar hækkar
mikið bæði á kjöti, gærum og
öðrum hliðarafurðum. Deildar-
forsetinn telur að verðhækkan-
ir erlendis megi rekja til gengis
krónunnar. Staðreyndin er sú að
hækkunin á íslensku lambakjöti
erlendis frá 2008 er 135%. Þar
af er 50% raunhækkun í erlendri
mynt, en afgangurinn er tilkom-
inn vegna gengisáhrifa. Erlendar
verðhækkanir eru bein afleiðing
af breyttum aðstæðum í mat-
vælaframleiðslu sem rekja má
til minna framboðs á lambakjöti
á heimsvísu, vegna hækkana á
hráefnum og minni matvæla-
framleiðslu. Þessar breytingar
eru mjög alvarlegar og mikið
umhugsunarefni fyrir allar þjóð-
ir.
Rétt er að ítreka að viðmið-
unarverðskrá sauðfjárbænda er
ekki bindandi fyrir afurðastöðvar
og bændur hafa ekki fengið greitt
í samræmi við hana undanfarin
ár. Markaðurinn ræður verðinu á
öllum stigum frá framleiðendum
til neytenda. Bændur ráða ekki
smásöluverði og það rennur ekki
nema að hluta til þeirra. Verslun-
in tekur sinn hlut, kjötvinnsla,
sláturhús og ríkið fá einnig sinn
hluta verðsins. Bóndinn fær, eins
og áður segir, aðeins 420 krónur
fyrir kílóið eða að jafnaði tæpan
helming útsöluverðsins.
Viðmiðunarverðskrá fyrir
nautakjöt er ekki sett fram eins
og prófessorinn heldur fram í
grein sinni. Verðlagning nauta-
kjöts fer eftir sömu lögmálum og
verðlagning á öllu kjöti, framboði
og eftirspurn. Raunveruleikinn
er einfaldlega sá að lambakjöt á í
harðri samkeppni við annað inn-
lent og erlent kjöt á neytenda-
markaði og við önnur samkeppn-
ishæf matvæli sem íslenskum
neytendum bjóðast.
Deildarforsetinn gefur í skyn
að kjöt hafi verið urðað í stórum
stíl til að spilla ekki fyrir verð-
lagningu á neytendamarkaði.
Sannleikurinn er hins vegar sá
að í eitt skipti, árið 1987, voru
170 tonn af tveggja ára gömlu
annars flokks kjöti (aðallega
hrútakjöti) urðuð. Þetta var gert
í eitt skipti fyrir nærri aldar-
fjórðungi. Varðandi útflutnings-
bætur sem prófessorinn nefnir þá
voru þær aflagðar árið 1992 og er
Ísland eitt fárra ríkja í heiminum
þar sem slíkt hefur gerst. Það
væri óskandi að deildarforsetinn
byggði mál sitt á nýrri og réttari
upplýsingum og staðreyndum.
Prófessorinn klykkir svo út
með því að leggja til að bannað
verði að flytja út landbúnaðar-
afurðir eða ellegar tekin upp há
útflutningsgjöld. Honum er að
sjálfsögðu frjálst að hvetja til
hvaða aðgerða sem er. Slíkt kæmi
e.t.v. til greina ef fæðuöryggi
Íslendinga væri ógnað. Meðan
svo er ekki, þá ætti hagfræði-
prófessorinn að reikna út hag-
kvæmni þess fyrir íslenska þjóð-
arbúið að hafna þriggja milljarða
króna gjaldeyristekjum af kjötút-
flutningi og hversu mörgum sú
ráðstöfun myndi bæta á atvinnu-
leysisskrá sem er löng fyrir. Slík
ráðstöfun gengur í berhögg við
þær framfarir sem orðið hafa
á rekstrarumhverfi sauðfjár-
bænda á undanförnum árum eftir
að framleiðslan var gefin frjáls.
Frelsi bænda til frjálsar mark-
aðssetningar hefur aukist veru-
lega. Það má nefna að bændur og
neytendur ákveða í ríkara mæli
að eiga bein viðskipti sín á milli.
Sala „beint frá býli“ hefur mar-
faldast og sífellt fleiri neytendur
nýta sér þessa beinu viðskipta-
hætti milli framleiðanda og neyt-
anda.
Skoðanir manna eru misjafnar
og það ber að virða ólík sjónar-
mið. Aftur á móti geta ummæli
sem sannarlega eru byggð á van-
þekkingu ekki talist uppbyggileg.
Prófessor fellur á prófinu - engar
útflutningsbætur og ekkert haugakjöt
Tillögur stjórnlagaráðs – Spor í rétta átt?
Nú sér fyrir endann á starfi stjórnlagaráðs sem hefur
unnið að endurskoðun á ákvæð-
um stjórnarskrárinnar frá því
í byrjun apríl. Með þingsálykt-
un 24. apríl 2011 fól Alþingi því
fólki sem landskjörstjórn úthlut-
aði sæti í kosningu til stjórn-
lagaþings það verkefni „að taka
við og fjalla um skýrslu stjórn-
laganefndar og gera tillögur um
breytingar á stjórnarskrá lýð-
veldisins Íslands, nr. 33/1944”.
Samkvæmt þeim tímaramma
sem ráðinu var búinn er þess
að vænta að tillögur ráðsins og
önnur gögn verði afhent Alþingi
til frekari meðferðar fyrir kom-
andi mánaðamót.
Ekki fer á milli mála að stjórn-
lagaráð hefur unnið verk sitt af
miklum metnaði og hreyft við
flestum steinum í stjórnskipun
landsins þótt tíminn sem ráðinu
var ætlaður til verksins hafi
verið af skornum skammti. Það
vekur því óneitanlega athygli
hversu umfangsmiklar tillög-
urnar eru sérstaklega í ljósi þess
að stjórnskipun hefur hér óneit-
anlega verið í föstum skorðum
og lýðveldið Ísland viðurkennt
sem lýðræðis- og réttarríki í
fremstu röð. Hér er ætlunin að
vekja athygli á nokkrum atriðum
sem þarfnast augljóslega frekari
umfjöllunar áður en komist er að
endanlegri niðurstöðu um stjórn-
skipun lýðveldisins.
Samkvæmt tillögum stjórn-
lagaráðs að loknum 18. fundi
ráðsins er gert ráð fyrir að
stjórnarskráin hefjist á aðfara-
orðum að því er virðist í anda
þess sem við þekkjum í stjórnar-
skrám nokkurra annarra ríkja og
hafa tíðkast frá upphafi stjórn-
arskrárfestu nútímans á seinni
hluta 18. aldar. Sú hefð byggist
hins vegar á því að yfirlýsingar
í aðfaraorðum feli í sér lýsingu
á þeim verðmætum og megin-
reglum sem sjálf stjórnskipunin
er grundvölluð á. Það vekur því
athygli að í aðfaraorðum stjórn-
lagaráðs er ekki að finna það
hugtak sem telja má forsendu
þess að yfirhöfuð sé haft fyrir
því að hafa sérstakan inngang
að ákvæðum stjórnarskrár. Þetta
hugtak hefur verið nefnt upp á
íslensku mannleg reisn eða helgi
mannsins.
Í annarri málsgrein aðfaraorð-
anna segir að „Ísland [sé] frjálst
og fullvalda ríki með frelsi, jafn-
rétti og lýðræði að hornsteinum.”
Telja verður eðlilegra að þarna
væri talað um frelsi og mann-
réttindi enda teljast jafnrétti
og lýðræði til mannréttinda
samkvæmt alþjóðlegum hug-
takaskilgreiningum. Spyrja má
hvort efnislegt inntak aðfaraorða
stjórnlagaráðs í heild og hugtak-
anotkun hafi verið gaumgæfð
nægilega.
Samkvæmt tillögu stjórnlaga-
ráðs segir í 1. gr. að „Ísland [sé]
lýðveldi með þingræðisstjórn.”
Þarna virðist vera um hugtaka-
rugling að ræða en sennilega
hefur það verið ætlun ráðsins
að kveða sterkar að orði en að
Ísland væri lýðveldi með þing-
bundinni stjórn. Í því felst hins
vegar ekki að „þingið stjórni“
eins og nýyrðið „þingræðis-
stjórn“ gefur til kynna. Hér sýn-
ist ákvæði núgildandi stjórnar-
skrár um „þingbundna stjórn“
sem hefur skýra merkingu og vel
þekktar sögulegar rætur fórnað
án þess að annað komi í staðinn
en óvissa.
Í 2. gr. segir svo að „Alþingi
[fari] með löggjafarvaldið í
umboði þjóðarinnar.” Gott væri
að fá nánari skýringu á þessu
ákvæði en líklega hefur hug-
myndin verið að segja að „Allt
vald komi frá þjóðinni.” eins og
segir í gr. 20,2 í grundvallarlög-
um Þýskalands. Þar er auðvitað
átt við hvers kyns ríkisvald en
ekki einungis löggjafarvald. Illa
fer á því að blanda þessu grund-
vallaratriði (sem t.d. gæti átt
heima í aðfaraorðum) við ákvæði
sem fjalla um skiptingu valds-
ins. Til viðbótar sýnist ákvæðið
fela í sér vanhugsaða breytingu
með tilliti til hlutverks forseta
Íslands sem áfram á að taka
þátt í lagasetningarferlinu sam-
kvæmt tillögum stjórnlagaráðs.
Að lokum skal með nokkrum
orðum vikið að þeirri hugmynd
sem fram kemur í 39. gr. tillögu
stjórnlagaráðs en hún fjallar um
tilhögun alþingiskosninga. Sam-
kvæmt 5. mgr. ákvæðisins geta
kjósendur [annaðhvort] valið
með „persónukjöri hvaða fram-
bjóðendur á landinu sem er óháð
því hvort þeir bjóða sig fram á
kjördæmislistum eða á lands-
listum …“ án þess að frekari
grein sé gerð fyrir því hvað fel-
ist í hugtakinu „persónukjör“.
Í 8. mgr. segir að mæla megi
fyrir í lögum um að tiltekinn
fjöldi þingsæta sé bundinn kjör-
dæmum en þó aldrei fleiri en 30
alls. Fróðlegt væri að sjá hvaða
hugsun liggur að baki þessari
takmörkun á kjördæmabind-
ingu og hvaða hugmyndir liggi
kjördæmatengingu þingsæta til
grundvallar.
Að frátaldri óljósri hugmynd
um persónukjör kemur lítið fram
um hugmyndafræðilegan grund-
völl tillögunnar. Í 3. mgr. segir
reyndar að „Kjördæmin skul[i]
vera fæst eitt en flest átta.“
Spyrja má hvort lesa beri úr
þessu ákvæði þá stefnu að gera
skuli landið að einu kjördæmi.
Ef svo er ætti að vera hægt að
kveða skýrar að orði í stjórnar-
skrártexta. Lestur tillögunnar í
heild veitir í raun mjög takmark-
aða hugmynd um megindrætti
fyrirhugaðs kosningakerfis og
af þessum sökum er erfitt að
leggja mat á kosti og galla kerfis-
ins. Markmiðið um „stjórnarskrá
á mannamáli“ er einnig óneitan-
lega langt undan. Þó er ljóst að
textinn veitir hinum almenna
löggjafa afar mikið svigrúm til
mats sem orkar tvímælis þegar
um er að ræða stjórnarskrár-
ákvæði. Núgildandi fyrirkomu-
lag hefur verið gagnrýnt fyrir
andlýðræðislegan óskýrleika.
Þessi tillaga virðist ekki fela í
sér framför í því efni. Reglur
um kjördæmi og kosningar hafa
lengst af verið vandræðamál og
breytingar verið illa lukkaðar
að mati flestra. Það er því e.t.v.
ekki nema von að stjórnlagaráði
hafi gengið illa að ráða við þetta
verkefni. Eftir sem áður verður
að hvetja til þess að ekki verði
farið í umfangsmikinn viðsnún-
ing á núverandi fyrirkomulagi
nema að undangenginni viðhlít-
andi lögfræðilegri, stjórnmála-
legri og heimspekilegri úttekt.
Þessar almennu athugasemd-
ir eru settar fram eftir lauslegan
lestur á tillögum stjórnlagaráðs
eins og þær litu út í byrjun vik-
unnar en að fjölmörgu öðru er
að hyggja, t.d. ákvæðum um for-
seta, ríkisstjórn, mannréttindi,
stöðu þjóðarréttar, svo aðeins
eitthvað sé nefnt.
Landbúnaður
Haraldur
Benediktsson
formaður
Bændasamtaka Íslands
Bændur fá ekkert greitt fyrir gærur, inn-
mat eða sviðahausa en greiða ekki fyrir
flutning sláturfjárins í staðinn.
Stjórnlagaráð
Ágúst Þór
Árnason
brautarstjóri
lagadeildar Háskólans
á Akureyri
Ekki fer á milli mála að stjórnlagaráð
hefur unnið verk sitt af miklum metnaði
og hreyft við flestum steinum í stjórn-
skipun landsins þótt tíminn sem ráðinu var ætlaður
til verksins hafi verið af skornum skammti.
Höfum opnað
OUTLET í hluta
verslunar okkar
BYKO Kauptúni
Opnunartímar í Kauptúni:
Mán.-Fös.: 08:00 - 18:00
Laugardaga: 10:00 - 17:00
Sunnudaga: 11:00 - 17:00
KauptúniG A R Ð A B Æ
Mikil
verð-
lækkun