Faxi - 01.12.1982, Blaðsíða 26

Sigrún Júlíusdóttir félagsráðgjafi:
UNDIRBÚNINGUR FYRIR
ÖLDRUN OG VINNULOK
Erindi þetta var flutt á ráðstefnu Styrktar-
félags aldraðra á Suðumesjum þ. 03.04.1982
Ég hef verið beðin að fjalla hér
um tilfinningalega og félagslega
þætti öldrunar, en ég ætla að
tengja það viðfangsefni fræðslu
og fyrirbyggjandi starfi. Nú er það
svo, að ég starfa ekki sjálf að öldr-
unarmálum sérstaklega, heldur
starfa ég að geðheilbrigðismálum,
nánar tiltekið að fjölskylduráðgjöf
við Geðdeild Landspítalans, en
þar koma mál aldraðra að sjálf-
sögðu líka við sögu.
Ég hef mikinn áhuga og trú á
gildi fræðslu í þágu geöverndar og
í fyrirbyggjandi skyni og hef fengist
töluvert við að skipuleggja og
halda fræðslunámskeið fyrir ýmsa
starfshópa í tengslum við geö-
verndarstarf í samvinnu við aðra
félagsráðgjafa. Ég get nefnt nokk-
ur dæmi, s.s. foreldrafræðslu,
námskeið fyrir verðandi foreldra,
skilnaðarfólk og núna síðast
undirbúningsnámskeið fyrir öldr-
un og vinnulok sem við Nanna K.
Sigurðardóttir félagsráðgjafi stóö-
um fyrir á vegum Starfsmannafé-
lags ríkisstofnana. Það er sem
sagt vegna áhuga míns á fræðslu
og fyrirbyggjandi starfi á sviði heil-
brigðis—og félagsmála, að ég fór
að gefa málefnum aldraðra gaum.
Fræðsla.
í svo stuttu innleggi sem þessu
gefst ekki tími til að fara ítarlega út
í hugmyndafræði og kenningar að
baki fræðslu sem fyrirbyggjandi
starfs, en í stað þess get ég bent á
grein, sem ég hef skrifað um þetta
efni, í tímaritinu Nordisk Socialt
Arbeid, no. 1 1981. Þó langarmig
nú aö fara nokkrum orðum um
fræðslu og fyrirbyggjandi starf al-
mennt. Á síðustu áratugum hafa
þjóðfélagsbreytingar orðið mjög
örar og gerð fjölskyldunnar hefur
breyst stórkostlega. Einstakling-
arnir hafa ekki haft við þjóðfélags-
þróuninni, þannig að þeir verða
eins konar fórnarlömb menning-
arlegrar og þjóðfélagslegrar mis-
hröðunar, þ.e. þeir ná ekki að laga
sig að breyttum aðstæðum og
þróa með sér nýjar lausnir til að
geta mætt sífellt nýjum kröfum af
hálfu þjóðfélagsins og þeir verða
undir persónulega, tilfinninga-
lega, félagslega og jafnvel fjár-
hagslega. Það er hér sem opinber
þjónusta þarf að koma til skjal-
anna og bjóöa upp á svokallaöar
félagslegar lausnir, sem áöur var
hlutverk fjölskyldunnar. Dæmi um
slík svið eru:
• Geymsluhlutverkiö, þ.e. um-
sjón ungra og aldinna á heimil-
unum meðan þeir sem vinna
að framleiðslunni stunda vinnu
sína.
• Umönnunar — og stuðnings-
hlutverkið þ.e. félagsleg og til-
finningaleg næring fyrir fjöl-
skyldumeðlimi, einkum þá
elstu og yngstu.
Fleira mætti nefna s.s. uppeld-
ishlutverkið, félagsmótunarhlut-
verkið, fræðslu — og menningar-
miölunarhlutverkið.
Ein afleiðing þessara þjóðfé-
lagsbreytinga er sú, að nú er bilið
oft orðið það stórt milli kynslóð-
anna, jafnvel innan fjölskyldu, að
foreldrar ná ekki lengur til barna
sinna. Þeir eru ekki bara hræddir
um börnin sín, þeir eru hræddir við
þau. Á sama hátt á gamala fólkiö
oft ekki samleið meö þeim yngri.
Það er hvorki tími, pláss, þörf eða
hlutverk fyrir þá eldri á heimilunum
þar sem aðrir fjölskyldumeðlimir
eru fjarri meirihluta dagsins.
Þetta er ein af ástæðunum fyrir
því, að opinber þjónusta hefur í æ
meira mæli oröið að taka við hlut-
verki fjölskyldunnar gagnvart öldr-
uðum bæði hvað varðar afþrey-
ingu, umönnun, heilsugæslu, o.fl.
En hvernig getur einstaklingur-
inn sjálfur undirbúið sig fyrir efri
ár? Og hvers vegna er það nauð-
synlegt? Jú, það ereinkum þrennt
sem rökstyður nauðsyn þess nú
fremur en áður:
• Fólk lifir lengur nú á tímum og
er ekki eins slitið og illa farið og
áður miðað við sama aldur.
• Atvinnuhættirnir hafa breyst og
aukin fræðsla um hollustuhætti
Sigrún Júlíusdóttir.
og líkamsrækt ásamt fram-
vindu læknisfræðinnar hafa
haft sín áhrif.
• Fólk fer fyrr á eftirlaunaaldur
þ.e.a.s. vinnulokin ber fyrr að
garði.
Þetta þýöir að stór hluti ævinnar
er eftir við 60-70 ára aldur. Með
aukinni umræðu og fræðslu um
einstaklinginn, þróun hans og við-
brögð sem tilfinninga og félags-
veru vitum við nú, að það er hægt
að undirbúa fólk fyrir hin ýmsu
skeið ævinnar og að fræðsla og
sáluhjálp geta fyrirbyggt sársauka
og erfiðleika og að sjálfsögðu
þannig dregið úr óþarfa kostnaði
heilbrigðis — og félagsmálaþjón-
ustu. í þessu samhengi er nú víða
talað um svo kallaða fjölskyldu-
fræðslu, en bæði í Bandaríkjunum
og á Norðurlöndunum hefur veriö
þróað fræðslustarf fyrir hin ýmsu
aldursskeið, og tekur það mið af
þörfum fólks eftir því hvar það er
statt á lífsferli sínum. Fræöslustarf
af þessu tagi hefur ekki einvörð-
ungu þann tilgang að stuðla að
sjálfshjálp eða draga úr kostnaði
ríkisvaldsins, hún hefur e.t.v. um-
f ram allt þann tilgang að virkja ein-
staklinga, vekja þá til vitundar um
rétt sinn og aðstæður og gera
þeim kleift að hafa sjálfir áhrif á líf
sitt í stað þess aö vera hlutgert
viðfang firrtrar heilbrigðis — og fé-
lagsmálaþjónustu. Slíkt gerir allar
manneskjur að viljalausum ó-
gagnrýnum neytendum er skortir
innsæi, þekkingu og sjálfstraust til
að geta haft sjálfstæöa skoðun á
þjónustutilboðum og haft áhrif á
stefnu stjórnvalda. í fræðslustarfi
af þessu tagi lítum við á einstakl-
inginn sem þróunarveru, þ.e. aö
ekkert gerist vélrænt eða sé óum-
breytanlegt. Einstaklingurinn fylgir
ákveðnu þróunarferli sem eröllum
sameiginlegt. Við fæðumst öll
vanþroskuð, hjálparvana, við vöx-
um upp, þroskumst, eldumst og
deyjum. En það, hvernig þetta
gerist, er hins vegar ekki eins hjá
öllum. Það er t.d. talið að aðeins
örlítill hluti mannkynsins nýti
þroskamöguleika sína til fullnustu
og lifi innihaldsríkri, lífsfyllandi og
sjálfstæðri tilveru til síðustu ára.
En það er talið, að með því að
fræðast um hin ýmsu þroskaskeið,
læra um möguleika þeirra, erfiö-
leikana, sársaukann og gleðina
sem getur fylgt þeim, séum við
betur í stakk búin að mæta þeim.
Þannig vöxum við með þeim og
eflumst af átökunum við þau frem-
ur en að láta bugast eða vera þol-
andi fórnarlömb innri og yrti að-
stæðna. í stuttu máli sagt: Með
hjálp þekkinar innsæis og opinnar
umræðu getum við sjálf haft áhrif á
líf okkar og aðstæður bæði per-
sónulega og í samfélaginu.
Þroskaskeiðum mannsævinnar
hefur verið skipt í tímabil út frá við-
fangsefnum/vandamálum sem
einkenna hvert þeirra. Hvert tíma-
bil felur í sér söknuð og missi
gagnvart tímabilinu sem er að
líða. Ennfremur kvíða gagnvart
því sem tekur við . Þetta er mis-
jafnlega sterkt hjá einstaklingum.
En oft bregst fólk við með þung-
lyndi og depurö eða öðrum
kreppuviðbrögðum. Tímabilinu
50-65 ára, sem stundum er nefnt
tímabil fullþroskans, hefur stund-
um verið lýst ýmist sem tímabili
örvæntingar, beiskju og von-
FAXI - 206