Bankablaðið - 01.12.1971, Page 25

Vígslu- og afmælisræða
Ræða, er Jónas Haralz, bankastjóri Landsbanka
íslands, flutti á 85 ára afmæli Landsbankans.
Viðskiptaráðherra Gylfi Þ. Gíslason og
frú, Una Dóra Copley og Alfred Copley.
Aðrir virðulegir gestir.
Um þessar mundir eru 85 ár liðin síðan
Landsbanki Islands tók til starfa. Hóf hann
starfsemi sína hinn 1. júlí árið 1886, en
Landsbanki Islands var stofnaður með lög-
um frá 18. september 1885. Stofnun hans
átti alllangan aðdraganda og urðu miklar
umræður og bollaleggingar á Alþingi og
öðrum opinberum vettvangi áður en unnt
reyndist að koma bankamálinu í örugga
höfn. Sýndist sitt hverjum um hvaða fyrir-
komulag hentaði okkur bezt varðandi fram-
tíðarskipan íslenzkra peninga- og bankamála.
Allt fram að síðustu aldamótum má heita,
að erlend verzlun hafi verið allsráðandi hér
á landi. Það var ekki fyrr en á síðari hluta
aldarinnar, að þjóðræknir og framsæknir
menn hófust handa um að flytja verzlunina
inn í landið og byggja upp að nýju hina
fornu atvinnuvegi þjóðarinnar, landbúnað
og fiskveiðar. Varð mönnum þá fljótt ljóst,
að til þess að renna stoðum undir sjálfstæða
atvinnuvegi landsins var ekki um annað að
ræða en að mynda fjármagn með einhverj-
um hætti, en þó fyrst og fremst með því að
hagnýta það fé, sem dreift var um byggðir
landsins og lá ónotað í handraðanum.
Það leið því ekki á löngu, eftir að Alþingi
Islendinga hafði verið endurreist árið 1845,
að raddir kæmu fram þar um, að koma þyrfti
á fót traustum og áreiðanlegum fjármiðlun-
arstofnunum, bönkum og sparisjóðum.
Hreyfði Jón Johnsen yfirdómari þessu máli
þegar á Alþingi árið 1847. Benti hann á,
hversu nauðsynlegt það væri „að koma á
sparnaðarsjóðum hér á landi", eins og hann
orðaði það. Ekki varð þó mikið úr fram-
kvæmdum að sinni, og mun bæði getuleysi og
skilningsleysi hafa komið til. Málinu var þó
ávallt haldið vakandi, enda var öllum glögg-
um og framsæknum mönnum ljóst, hvílíkt
hagsmunamál hér var um að ræða fyrir
landsmenn alla.
I lögum um Landsbanka Islands var tekið
fram, að tilgangur hans skyldi vera að greiða
fyrir peningaviðskiptum í landinu og styðja
að framförum atvinnuveganna. Var þetta
að sjálfsögðu eðli málsins samkvæmt.
Fjármagns var í fyrstu aflað með þeim
hætti, að gefnir voru út svonefndir Lands-
sjóðsseðlar að fjárhæð 500 þúsund krónur,
og þeir síðan fengnir bankanum til ráðstöf-
unar sem lán úr Landssjóði. Þetta var nýstár-
leg fjáröflunaraðferð, en var ekki í samræmi
við hugmyndir bankamanna á þeim tímum.
Urðu miklar deilur um þessa fjáröflunarleið
og töldu sumir, að hún mundi leiða til fjár-
málalegs öngþveitis. Sú varð þó ekki raunin,
sem betur fór, en ekki skal vikið nánar að
því hér. Mörgum þótti útlit þessara seðla
ekki fagurt og þeir vildu endast illa, því að
pappírinn var fremur lélegur. Menn notuð-
BANKABLAÐIÐ 23