Morgunblaðið - 05.01.2009, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 5. JANÚAR 2009
Einar Sigurðsson.
Ólafur Þ. Stephensen.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Útlitsritstjóri:
Árni Jörgensen.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Össur Skarp-héðinssoniðnaðarráð-
herra skrifaði at-
hyglisverðan pistil
á bloggið sitt um
helgina. Ráð-
herrann færir þar
rök fyrir því að
undanfarið hafi siðgildi í ís-
lenzku samfélagi breytzt. „Þau
birtast til dæmis með skýrum
hætti í vaxandi umburðarlyndi
fyrir ofbeldi í orði og verki,“
skrifar Össur. Hann segir að
mótmælendur grípi í vaxandi
mæli til ofbeldis og æ fleiri
hvetji líka til ofbeldis.
„Annað dæmi um breytt sið-
gildi er orðbragðið sem á ör-
skömmum tíma er orðið alsiða á
netinu. Fyrir kemur að langar
runur af athugasemdum við
greinar á víðlesnum miðlum séu
að töluverðum hluta formæl-
ingar, bölv og ragn, og stöku
sinnum krydda nafnlausir skrif-
arar með lítt dulbúnum hót-
unum í garð viðkomandi höf-
undar,“ skrifar Össur. „Fínu
miðlarnir tala stundum um DV
einsog sorasnepil. Orðbragðið í
DV þegar það gerist verst er þó
einsog kristnifræðitexti miðað
við þá notkun íslenskunnar sem
Morgunblaðið veitir skjól á
heimasíðum sem það hýsir á
vefsvæði sínu.“
Iðnaðarráðherrann, sem læt-
ur sér þó ekki allt fyrir brjósti
brenna þegar að orðbragði á
netinu kemur, hefur því miður
margt til síns máls.
Morgunblaðið hefur áratug-
um saman verið opinn umræðu-
vettvangur, þar sem lesendur
hafa átt greiðan aðgang að síð-
um blaðsins að segja álit sitt á
efni þess eða tjá skoðanir sínar
á þjóðmálum. Vefur blaðsins,
mbl.is, varð á skömmum tíma
vinsælasti vefur landsins og
Morgunblaðið hefur viljað skapa
einnig þar opinn umræðuvett-
vang. Það hefur gerzt með
blogginu, þar sem oft fer fram
lífleg umræða um fréttir og
þjóðfélagsmál, sem stór hópur
tekur þátt í; miklu stærri en
gæti komizt að á hinu takmark-
aða plássi í prentútgáfu Morg-
unblaðsins.
Það sama á við um aðsendar
greinar í Morgunblaðinu og
bloggið; að ritstjórn blaðsins
vill teygja sig langt í þágu mál-
frelsis. Hún vill hins vegar ekki
að blaðið eða vefurinn verði far-
vegur fyrir svívirðingar, hótanir
og hatursfullan málflutning.
Þess vegna hefur birtingu
greina verið hafnað og bloggum
lokað.
Ritstjórn Morgunblaðsins er
iðulega sökuð um ritskoðun
þegar hún tekur ákvarðanir af
þessu tagi. Hér er hins vegar
um að ræða viðleitni til þess að
halda umræðum á siðuðum nót-
um og innan ramma laganna.
Í skilmálum, sem bloggarar á
mbl.is samþykkja þegar þeir
skrá bloggið sitt, kemur fram
að þeir beri sjálfir ábyrgð á efn-
inu á síðum sínum. Engu að síð-
ur áskilur Morgunblaðið sér
rétt til að grípa inn í og loka
bloggi eða loka fyrir at-
hugasemdir um
fréttir vefjarins, í
þágu áðurnefndra
sjónarmiða.
Eitt dæmi af
þessu tagi kom upp
um helgina, þar
sem lokað var fyrir
blogg um tvær
fréttir um menn, sem höfðu í
frammi ógnanir við mótmæl-
endur á Austurvelli. At-
hugasemdirnar sem skrifaðar
voru við fréttirnar voru að meg-
inuppistöðu í anda lýsinga iðn-
aðarráðherrans; formælingar,
bölv, ragn og hótanir. Eins og
oft áður þegar fréttir virðast
vekja slík viðbrögð, var lokað
fyrir athugasemdir um frétt-
irnar.
Einhverjir lásu það út úr
þeirri ákvörðun að verið væri að
bera blak af mönnunum, sem
um ræddi eða taka einhverja af-
stöðu með þeim og framkomu
þeirra. Það er fjarri sanni.
Meðal annars vegna þeirrar
breytingar í umræðuháttum,
sem Össur Skarphéðinsson vek-
ur athygli á, hefur Morgun-
blaðið að undanförnu þrengt að
þeim, sem ekki vilja koma fram
undir nafni á blog.is. Blaðið
leyfir t.d. ekki lengur að blogg-
að sé um fréttir á vefnum nema
viðkomandi komi fram undir
fullu nafni, eins og það er skráð
í þjóðskrá. Morgunblaðið hefur
ekki áhuga á að verða vettvang-
ur fyrir skammir, svívirðingar
og hótanir fólks sem ekki þorir
að koma fram undir réttu nafni.
Blaðið hefur líka gripið til að-
gerða gegn þeim, sem villa á
sér heimildir á netinu. Um ára-
mótin stal einhver óprúttinn
bloggari nafni og kennitölu
manns í þeim tilgangi að koma
á framfæri alls konar svívirð-
ingum, klámi og fleiru slíku í
athugasemdum og bloggpistlum
í hans nafni. Morgunblaðið hef-
ur falið lögfræðingi sínum að
fara fram á lögreglurannsókn á
þessu athæfi.
Svipað mál, sem sneri að
prentútgáfu blaðsins, kom upp
fyrir nokkrum árum. Þá sendi
maður inn greinar til blaðsins
undir nafni annars manns, sem
var illa brugðið þegar hann sá
greinar í sínu nafni í blaðinu.
Þetta kærði Morgunblaðið til
lögreglunnar. Þegar rannsókn
hennar beindist að hinum rétta
höfundi, kom hann til blaðsins
og óskaði eftir að birta í blaðinu
yfirlýsingu, þar sem hann
gekkst við því að vera höfundur
greinanna og baðst afsökunar.
Það er ekki alveg einfalt mál
að starfrækja opinn umræðu-
vettvang á netinu og tryggja um
leið að þar sé velsæmis gætt í
skrifum. Lítill hópur bloggara,
sem fer iðulega yfir strikið, get-
ur komið óorði á hinar frjálsu
umræður.
Afstaða Morgunblaðsins í
þessu efni er skýr. Bæði á
prenti og á netinu vill blaðið
vera farvegur fjölbreyttra sjón-
armiða og skoðanaskipta. En
það vill ekki verða skólpræsi
fyrir þá, sem geta ekki komið
fram við náungann af tilhlýði-
legri virðingu og tillitssemi.
Morgunblaðið vill
ekki verða farvegur
fyrir svívirðingar,
hótanir og haturs-
fullan málflutning}
Umræðuhættir á netinu
F
yrir tæpum tuttugu árum reyndi
ég að útskýra íslenskt samfélag
fyrir indverskum verkfræðingi
sem starfaði í svissneskum banka.
Hann hét Vevek og leist mjög vel
á fyrirkomulagið hjá okkur, þangað til hann
spurði hversu margir Íslendingar væru. Svarið
kom honum algerlega í opna skjöldu. Hann
misskildi töluna í fyrstu, eins og John Cleese í
Kaupþingsauglýsingunni. En þegar ég hafði
komið honum í skilning um hið rétta, sagði
hann með undrunarsvip: How do you build an
ecconomy with 250.000 people? Ég sagði hon-
um að þetta virtist ganga ágætlega, en hann
stóð fast á þeirri skoðun sinni að þetta væri
ekki hægt; 250.000 manns gætu ekki myndað
burðugt hagkerfi.
Þetta var árið áður en Ísland gekk í EES, fáum árum
áður en íslenska efnahagsundrið svokallaða fór að spyrjast
út á meðal annarra þjóða. Oft hef ég hugsað til Veveks og
velt því fyrir mér hvernig svipurinn á honum væri yfir
gengi þessa undarlega ríkis í Norður-Atlantshafi. Hann
hefur hugsanlega verið kominn að því að skipta um skoðun
á lífvænleika örvaxinna hagkerfa þegar svo allt hrundi hér.
Kannski hefur hann munað eftir aulalegum tilburðum mín-
um til þess að sannfæra hann um að þetta væri víst hægt.
Það er hins vegar fyrst nú sem ég sé alveg nýja hlið á
efasemdum Veveks. Í okkur mættust fulltrúar fjölmenn-
asta lýðræðisríkis heims og eins af þeim fámennustu. Líf-
vænlegt hagkerfi byggist ekki síst á heilbrigðu lýðræði, á
aðhaldinu og fjölbreytileikanum sem massinn
getur veitt. Íslendingum hefur vafalaust ekki
alltaf litist jafn vel á það hvernig hlutirnir eru
gerðir í fjölmennasta lýðræðisríki heims, en
eftir á að hyggja gleymdum við algerlega að
líta í eigin barm. Í fámenninu þótti það jú sjálf-
sagt að ráðamenn afhentu vinum sínum rík-
isstofnanir og -banka í einkavæðingunni. Í fá-
menninu þótti það sjálfsagt að ráða
flokksgæðinga til að stýra eftirlitsstofn-
ununum. Í fámenninu eru stöðuveitingar yf-
irleitt innan vina-, fjölskyldu- og hags-
munahópa. Í fámenninu kunna menn ekki að
skammast sín. Í fámenninu axlar fólk ekki
ábyrgð á gjörðum sínum.
Í fámenninu er almennt lítil virðing borin
fyrir „fjöldanum“ og lýðræðinu sem á honum
byggist. Gott dæmi er síendurtekið blaður Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur, utanríkisráðherra og sérlegs tals-
manns umræðustjórnmála, um að hópar mótmælenda og
fólks á borgarafundum séu ekki fulltrúar þjóðarinnar. Í
fyrsta lagi er þetta merkingarlaust rugl vegna þess að ein-
staklingur eða hópur getur strangt til tekið ekki í neinu til-
felli verið fulltrúi heillar þjóðar. Í annan stað er þetta auð-
vitað vanvirðing við það fólk sem er að reyna að koma
skoðunum sínum á framfæri við ráðamenn. Í þriðja lagi er
forystumaður ríkisstjórnar með 30% fylgi ekki í neinni
stöðu til þess að segja þetta.
Ég veit það núna að Vevek hafði rétt fyrir sér, í fámenn-
inu hefur fjöldinn ekkert að segja. throstur@mbl.is
Þröstur
Helgason
Pistill
Efasemdir Veveks og lýðræðið
Horft fram og
aftur á krepputímum
FRÉTTASKÝRING
Eftir Höllu Gunnarsdóttur
halla@mbl.is
F
er sagan í hring eða í spír-
al? Er heimurinn nú
kominn aftur til fyrri
hluta 20. aldar eða er
vandinn allt annars eðlis?
Stjórnmálamenn og fræðimenn um
allan heim horfa nú bæði í baksýnis-
spegilinn og fram á veginn til að
greina hina nýju fjármálakreppu,
sem Íslendingar hafa orðið þjóða
mest varir við.
Deilt er um hvort kalla megi
kreppuna alþjóðlega og vilja sumir
meina að hún sé fyrst og fremst vest-
ræn. Þetta er fyrsta kreppan í ára-
tugi sem á upptök sín á Vest-
urlöndum og t.a.m. er ekki víst að hún
muni skella harkalega á löndum eins
og Indlandi og Kína.
Engu að síður er ljóst að þessi
kreppa er langt frá því að vera bund-
in við ein landamæri og í þeim skiln-
ingi er hún sannarlega alþjóðleg. Að
sama skapi mun hún hafa áhrif langt
út yfir þau lönd sem hún á upptök sín
í. Minna fjármagn verður í umferð,
dregið verður úr þróunaraðstoð og
íbúar fátækari ríkja munu í takmark-
aðri mæli geta leitað í störf á Vest-
urlöndum.
Í mörgum löndum heims stendur
almenningur, og þá ekki síst milli-
stéttarfólk, frammi fyrir óvissu um
afkomu sína. Ofurlaun, græðgi og
áhættufjárfestingar, sem áður voru
látin óátalin, sæta harðri gagnrýni.
Sökudólga er leitað en um leið reynt
að horfa fram á veginn.
Of sósíalískur kapítalismi?
Sé litið til hinnar alþjóðlegu um-
ræðu er almennt samhljómur um að
fjármálakerfið sem Vesturlönd hafa
byggt allt sitt á síðustu árin hafi
brugðist en deilt er um hvað fór úr-
skeiðis. Annars vegar er því haldið
fram að regluverkið hafi verið of mik-
ið og að fjármálafyrirtæki hafi farið
sínu fram í trausti þess að ríkið kæmi
til bjargar, eins og yfirleitt hefur ver-
ið raunin og skattborgarar þá tekið
skellinn. Hið kapítalíska kerfi hafi á
endanum verið of sósíalískt.
Hins vegar er því haldið fram að
regluverkið hafi ekki verið nægjan-
lega mikið og raunar meingallað.
Barry Eichengreen, prófessor við
Berkeley-háskólann í Bandaríkj-
unum, segir í grein á vefsíðu Guardi-
an að ekki sé hægt að kenna græðgi
og spillingu á Wall Street um fjár-
málakreppuna, heldur miklu fremur
pólitískum ákvörðunum síðustu ára-
tuga. Nefnir hann að leyfilegt hafi
verið að blanda saman viðskipta-
bankastarfsemi og fjármálastarf-
semi. Hins vegar, segir Eichengreen,
sé ekki hægt að ætlast til þess að fjár-
málajöfrar séu ekki gráðugir. Kerfið
þurfi þess vegna að taka mið af því.
Bandaríkin ekki í forystu
Bandaríski hagfræðingurinn Jeff-
rey Sachs segir í viðtali við Financial
Times að tími „laissez-faire“ kapítal-
ismans sé liðinn, þ.e. þeirrar stefnu
að ríkið hafi sem minnst áhrif á mark-
aðinn. Nú verði litið svo á að rík-
isstjórnir heimsins beri ábyrgð gagn-
vart fjármálamörkuðum en líka
gagnvart þeim sem verr standa í
samfélaginu og jafnvel gagnvart fá-
tækari íbúum heimsins. Sachs segir
jafnframt að Bandaríkin muni ekki
taka forystu í þeim efnum. Þau hafi
brugðist forystuhlutverki sínu.
Vandinn í öllum ríkjum sem krepp-
an hefur náð til er hins vegar sá sami
og hér á landi. Þó að margir geti bent
á hvað fór úrskeiðis fer minna fyrir
hugmyndum um hvernig á að bregð-
ast við og byggja upp hagkerfin að
nýju.
Morgunblaðið/Golli
Bankalaus þjóð Í löndum víða um heim óttast fólk um afkomu sína vegna
hinnar alþjóðlegu fjármálakreppu. Íslendingar sáu á bak þremur bönkum.
ORSAKIR fjármálakreppunnar
eru ekki eina þrætueplið þessa
dagana heldur líka hvernig eigi að
bregðast við. Innan ríkja gerir
gamalkunn einangrunarhyggja
vart við sig en flestir hagfræð-
ingar vara við henni. Ríki eigi að
vinna saman og hagkerfi þeirra
séu nú þegar of tengd til að hægt
sé að snúa til baka. Gömul meðul
dugi ekki við nýjum sjúkdómum.
Þrýstingur er á stjórnvöld að
veita fé til fyrirtækja og efnahags-
lífsins og margir stjórnmálamenn
tala fyrir niðurskurði þar sem vel-
ferðarkerfið verður verst úti.
Segja má að kveðið hafi við nýj-
an tón hjá Dominique Strauss-
Kahn, yfirmanni Alþjóðagjaldeyr-
issjóðsins. Auk hinna hefðbundnu
hvatninga til ríkja um að ýta und-
ir fjármagnsflæði og tryggja
lánastarfsemi hefur Strauss-Khan
lagt áherslu á að stjórnvöld færi
fé til lágtekjuheimila, t.d. með
hærri atvinnuleysisbótum og meiri
skattfríðindum fyrir lágtekjufólk.
Skuldsetning ríkja geti komið í
veg fyrir að samdrátturinn í
heimshagkerfinu verði að heims-
kreppu.
HVAÐ SVO?››