Morgunblaðið - 10.02.2009, Blaðsíða 16

16 Daglegt líf
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRÚAR 2009
Eftir Skapta Hallgrímsson
skapti@mbl.is
Elísabet Hjörleifsdóttir, dósent viðheilbrigðisdeild Háskólans á Ak-ureyri, lauk nýlega doktorsnámi fráháskólanum í Lundi í Svíþjóð og
fjallaði í verkefninu um líðan, bjargráð og
ánægju með þjónustu hjá sjúklingum í meðferð
vegna krabbameins á göngudeildum hér á
landi. Þátttakendur í rannsókninni voru 217,
flestir í lyfja- eða geislameðferð á göngudeild
Landspítala – háskólasjúkrahúss en lítill hópur
í lyfjameðferð í Sjúkrahúsinu á Akureyri.
Lyfjameðferð er veitt á nokkrum stöðum en
geislameðferð, sem er jafnalgeng, er eingöngu
veitt í höfuðborginni.
Konum líður verr en körlum í krabbameins-
meðferð, skv. rannsókninni, bæði andlega og
líkamlega. Þær hafa marktækt verri þunglynd-
iseinkenni og sýndu marktækt meiri kvíða
ásamt því að líða almennt verr líkamlega og
andlega en körlum. Þessi munur var áberandi í
elsta aldurshópnum og einnig kom fram að
yngstu sjúklingarnir voru mun verr staddir en
þeir sem eldri voru hvað varðaði þunglynd-
iseinkenni og kvíða.
Elísabet bendir á að svipaðar niðurstöður
hafi komið út úr rannsóknum sálfræðinga er-
lendis, sem mikið hafi rannsakað þessi atriði.
Niðurstaðan kom Elísabetu reyndar dálítið á
óvart, samt sem áður: „Ég hef sinnt mikið
krabbameinsveiku fólki, aðallega í heima-
húsum, og hef ekki orðið vör við þennan mun.
Karlmenn sýna alveg eins tilfinningar sínar við
slíkar aðstæður. Svörin í rannsókninni eru svo á
annan veg en ég hef skynjað hlutina úti á vett-
vangi, en hvers vegna veit ég ekki.“
Það kom líka í ljós í rannsókn Elísabetar,
sem er ámóta og erlendar rannsóknir sýna, að
konur, en ekki karlar, notuðu bjargráð sem
hafa jákvæða fylgni við andlega vanlíða og
álagseinkenni. Konur leita meira eftir stuðningi
fjölskyldu, annarra ættingja og vina heldur en
karlar. Og því meiri sem kvíðinn er því meira
leita þær eftir stuðningi.
Við þessar aðstæður taka konur í ríkari mæli
en karlar upp á því að fást við hluti sem þeim
hafði aldrei dottið í hug áður; líkamsrækt, jóga,
hugleiðslu og annað í þeim dúr. Bæði kyn lögðu
áherslu á að þegar veikindi herja á er stuðn-
ingur fjölskyldu, sérstaklega maka, haldreipið.
Margir leita til bænarinnar og var greinilegt að
það veitti styrk til að halda áfram og var því
stundum lýst sem nánast persónulegu sam-
bandi við Guð, sem alltaf var nálægur.
Þegar hún spurði um þjónustu á göngudeild-
um voru sjúklingarnir ánægðastir með fram-
komu hjúkrunarfræðinga og síst ánægðir með
skipulagið; 36,8% þátttakenda sögðu framkomu
hjúkrunarfræðinga vera frábæra en 24,9%
sögðu framkomu lækna frábæra.
Enginn marktækur munur fannst á ánægju á
milli karla og kvenna eða á milli aldurshópa.
„Það hefur verið stimplað í okkur að sjúkling-
ar séu ekki ánægðir með þjónustu í heilbrigð-
iskerfinu; að það vanti starfsfólk og mikið sé að
gera, en ég fæ allt annað út,“ segir Elísabet.
„Fólk er þvert á móti gríðarlega ánægt með
þjónustuna en ekki eins ánægt með ýmis atriði
sem tiltölulega auðvelt ætti að vera að laga.“
Með viðtölum voru ánægjuþættirnir skoðaðir
nánar: Sumir þátttakendur lögðu áherslu á það
að hugulsemi, nærgætni og virðing sem heil-
brigðisstarfsfólk sýndi í samskiptum sínum við
sjúklingana hefði meiri áhrif á bata en sjálf
lyfja- eða geislameðferðin.
„Þó mikilvægt sé að huga að umhverfinu og
viðhalda húsnæði göngudeildanna þá skiptir
ekki mestu máli hvort húsnæðið sé flott eða
nýbúið að mála; aðalatriði er að starfsfólkið sýni
tillitssemi og sé gott í sínu fagi. Fólk er þarna í
meðferð sem það vonar í lengstu lög að bjargi
lífi þess.“
Þegar spurt var um það sem betur mætti fara
nefndi fólk óþægileg sæti á biðstofum, að
stundum þyrfti að fara í blóðprufu á einum
stað og myndatöku á öðrum, jafnvel að
labba þyrfti eftir löngum göngum, að erfitt
væri að fá bílastæði við sjúkrahúsin og að
stundum þyrfti að bíða lengur en áætlað var
eftir viðtali við lækni.
Þetta var talið vera bæði pirrandi og þreyt-
andi þar sem líkamlegur kraftur og andlegt
ástand væri ekki sem best.
„En í öllum samtölum var það jákvæða nefnt
fyrst,“ segir Elísabet. „Framkoma starfs-
fólks og tengsl sjúklingsins við það skipti
mestu máli. Það var meira að segja oft nefnt
á undan meðferðinni sjálfri.“
Eitt af því sem þykir mikilvægt er að sami
hjúkrunarfræðingur sjái alltaf um hvern sjúk-
ling. Að fólk fái á tilfinninguna að ekki sé ein-
ungis um að ræða samskipti sjúklings og fag-
manns, heldur vinasamband. Að fólkið þekkist,
muni um hvað það talaði síðast og þess háttar.
Samskiptin skipta greinilega miklu máli:
„Það er ekki nóg að vera faglegur, maður þarf
líka að vera mannlegur. Nærvera og áhugi fyrir
sjúklingum skiptir gríðarlegu máli,“ segir El-
ísabet. Einn þátttakandinn komst svo að orði:
„Það er þetta samband við hjúkrunarfræðing-
inn; hún veit allt um mig – og ég veit heilmikið
um hana. Þetta er vinskapur.“
Rannsókn sem þessi hefur ekki verið
framkvæmd áður á Íslandi og sýna nið-
urstöður nýja vitneskju á krabbameins-
sviði, segir Elísabet.
 Margir íbúar á Íslandi þurfa að sækja
meðferð í öðrum landshlutum og jafnvel
að dvelja að heiman meðan á meðferð
stendur. Fjarvera frá fjölskyldu og ferða-
lög gætu e.t.v. ýtt undir aukna vanlíðan og
valdið áhyggjum en enginn marktækur
munur fannst á andlegri líðan eða bjarg-
ráðum þegar bornir voru saman þessir
tveir hópar.
 Elísabet tekur fram að margt hafi ver-
ið gert til að styðja betur við þá sem búa
fjarri meðferðarstað sem skili sér í betri
líðan þeirra sem í hlut eiga. Til að nefna
eitthvað þá hafi það létt mörgum róðurinn
að geta verið í íbúðum Krabbameins-
félagsins á höfuðborgarsvæðinu og þá
með fjölskyldunni ef það á við. Einnig hef-
ur þjónusta og stuðningur við þá sem eru
í erfiðri meðferð aukist t.d. með aukinni
og fjölbreyttari þjónustu heilbrigðisstarfs-
manna Heimahlynningar á Akureyri.
 Þó kom í ljós að þeir sjúklingar sem
bjuggu fjarri meðferðarstað og þurftu að
dvelja að heiman vegna meðferðar höfðu
meiri áhyggjur en þeir sem bjuggu nær,
en ekki var marktækur munur á því.
 Þeir sem helst finna fyrir auknu and-
legu álagi á meðan þeir eru í meðferð eru
þeir sem búa einir, þeir sem hafa miklar
áhyggjur af einhverju sérstöku eða eru að
sýna ýmsa hegðun, sem þeir hafa ekki
sýnt áður, í þeim tilgangi að deyfa vitn-
eskjuna um sjúkdóminn.
 Á móti því kom í ljós að helsti þátt-
urinn sem eykur líkurnar á því að krabba-
meinssjúklingar finni lítið fyrir andlegu
álagi er hegðun sem hleypir ekki vitneskj-
unni um sjúkdóminn að.
 Fólki fannst sem sagt betra að við-
halda sem eðlilegustu lífsmynstri; að
halda vitneskjunni um sjúkdóminn í fjar-
lægð. Ekki þarf að vera um afneitun að
ræða heldur virðist það draga úr
kvíða fólks ef það nær að fást við
hversdagslega hluti í stað þess að
hugsa sífellt um sjúkdóminn.
 Ekki var munur á milli kvenna
og karla hvað þetta varðar en þess-
ar niðurstöður sem gefa mynd af
því hvernig fólk á Íslandi lýsir
sinni reynslu í þessum aðstæðum
samræmast vel niðurstöðum
rannsókna sem gerðar hafa verið
erlendis. Elísabet segir það
minna á að það sé margt sam-
eiginlegt hjá þeim sem grein-
ast með krabbamein og fara í
meðferð, hvort sem þeir eru í
Kína eða á Íslandi.
Ný vitneskja
Morgunblaðið/ÞÖK
Aðstæður Sjúklingar segja það þreytandi og pirrandi að bíða í óþægilegum sætum á biðstofum, fara í blóðprufu á einum stað og myndatöku á öðrum og ganga eftir löngum göngum sjúkrahúsa.
Konum líður verr en körlum
í krabbameinsmeðferð
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Þunglyndi Konur í krabbameinsmeðferð hafa marktækt meira þunglyndi en karlar, sam-
kvæmt rannsókn Elísabetar Hjörleifsdóttur, kennara við Háskólann á Akureyri.
Sumir krabbameinssjúklingar
hérlendis telja hugulsemi, nær-
gætni og virðingu heilbrigð-
isstarfsmanna hafa meiri áhrif á
bata en sjálf lyfja- eða geisla-
meðferðin. Í nýrri rannsókn kem-
ur fram að konum líður verr en
körlum í krabbameinsmeðferð.
„Framkoma starfsfólks
og tengsl sjúklingsins við
það skipti mestu máli“