Morgunblaðið - 23.03.2009, Blaðsíða 20

Morgunblaðið - 23.03.2009, Blaðsíða 20
20 MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 23. MARS 2009 Einar Sigurðsson. Ólafur Þ. Stephensen. Forstjóri: Ritstjóri: STOFNAÐ 1913 Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík. Aðstoðarritstjóri: Karl Blöndal. Útlitsritstjóri: Árni Jörgensen. Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/ ÁkvörðunFjármála-eftirlitsins að taka yfir rekstur SPRON og Spari- sjóðabankans um helgina var tímabær. Gjaldþrot þessara fjármálastofnana hefur legið of lengi í loftinu. Frá degi til dags voru þær reknar á undanþágu frá stjórnvöldum. Kröfur um eiginfjárhlutfall voru ekki upp- fylltar og lausafjárskortur var alvarlegur. Viðræður við lánardrottna byggðust á þeirri forsendu að ríkið legði þeim til eigið fé. Það var ekki réttlætanlegt að hætta meiri opinberum fjármunum. Í raun gefur það tilefni til sér- stakrar skoðunar hvernig það kemur til að ríkið þurfi af af- skrifa vel á annað hundrað milljarða vegna lánastarfsemi Sparisjóðabankans. Það er vissulega sorglegt að sjá á bak fyrirtækjum, eins og SPRON, sem hafa notið mik- illar velvildar viðskiptamanna og eru þekkt að góðu starfs- fólki. Þeir sem missa vinnuna bætast nú í stóran hóps fólks sem efnahagskreppan bitnar harkalega á. Að sumu leyti er það stjórnendum þessara fyr- irtækja að kenna og að öðru leyti alþjóðlegri kreppu sem geisar í heiminum. Til að tryggja undirstöður ís- lensks fjármálakerfis til fram- tíðar er nauðsyn- legt að fjarlægja fúaspýturnar. Að öðrum kosti gæti þurft að hætta of miklum skattpeningum til að halda kerfinu uppi. Það er óásættanlegt. Í því ljósi verður ríkis- stjórnin að íhuga vel hvernig hún kemur að björgun þeirra sparisjóða sem eftir standa. Það er tilgangslaust að henda peningum fólksins í landinu í gjaldþrota stofnanir með lítinn rekstrargrundvöll. Ríkið rekur nú þegar þrjá viðskiptabanka. Lítið land með takmörkuð fjár- ráð stendur ekki undir rekstri margra ríkisbanka. Því á það að vera krafa stjórnvalda að sparisjóðirnir sameinist og útibúum fækki eigi að leggja þeim til fé skatt- greiðenda. Einnig þarf að gæta jafnræðis og sanngirni. Spyrja má hvort réttlætanlegt sé að stofnfjáreigendur haldi ein- hverju eftir af sínum hlut komi ríkið sparisjóðunum til bjargar. Allt verður þetta að vera uppi á borðum. Líka á hvaða kjörum fimmtán milljarða fyrirgreiðsla til Saga Capital, sem sagt var frá fyrir helgi, var. Óskiljanlegt er af hverju það er ekki upp- lýst. Jákvætt er að það sér fyrir endann á endurskipulagningu fjármálakerfisins. Ríkið rekur nú þegar þrjá viðskiptabanka}Tímabær ákvörðun Ríkisendur-skoðun hefur nú í fyrsta sinn birt upplýsingar úr bókhaldi stjórn- málaflokkanna samkvæmt lög- unum, sem tóku gildi í árs- byrjun 2007. Stofnunin hefur birt útdrátt úr ársreikningum flokkanna fyrir það ár. Þetta er í fyrsta sinn sem almenn- ingur hefur aðgang að upplýs- ingum um fjármál allra flokk- anna. Úr ársreikningunum má í fyrsta lagi lesa að flokkarnir eru allir, aðrir en Sjálfstæð- isflokkurinn, á hvínandi kúp- unni. Það er út af fyrir sig áhyggjuefni, enda eru þeir grundvallarstofnanir í lýðræð- iskerfi okkar. En um leið er ljóst að kosningabaráttan 2007 varð flokkunum dýr, of dýr. Líkast til munu þeir gæta meira hófs í kosningunum, sem framundan eru. Í öðru lagi er í fyrsta sinn hægt að fá greinargóðar upp- lýsingar um það hvaða fyr- irtæki og félög styrkja flokk- ana. Það er einn mikilvægasti þáttur hinnar nýju löggjafar að þar sé allt uppi á borðinu. Það að upplýsingar séu ekki veittar um fjármögnun stjórn- málaflokka skapar miklu meiri tor- tryggni en grein- argóðar upplýs- ingar um hverjir lögðu fé til baráttu þeirra. Upplýsingarnar, sem fyrir liggja, benda ekki til að neitt sé stórlega aðfinnsluvert við fjármögnun flokkanna. Þó er greinilegt að í einhverjum til- vikum hafa menn ekki verið búnir að átta sig á ákvæðum hinnar nýju löggjafar. Þannig er það alveg skýrt í lögunum að „óheimilt er að veita viðtöku framlögum frá fyrirtækjum að meiri hluta í eigu, eða undir stjórn, ríkis eða sveitarfé- laga“. Engu að síður styrkir Íslandspóstur, sem er í eigu ríkisins, alla flokka og Neyð- arlínan, sem verið hefur í meirihlutaeigu opinberra að- ila, styrkir Sjálfstæðisflokk- inn. Þá hljóta félagsmenn í stétt- arfélögum, sem eru í raun skyldugir að greiða til þeirra félagsgjald, að setja spurning- armerki við að þau styrki suma stjórnmálaflokka og aðra ekki. Um framkvæmd laganna hljóta nú að fara fram umræð- ur á grundvelli þeirra upplýs- inga, sem hafa verið birtar. Nú er loksins allt uppi á borðinu}Gegnsæ fjármál flokkanna Þ að var fallegt að fljúga yfir Mývatns- öræfi, horfa yfir fannhvíta Herðu- breið og Upptyppinga. Djúpt undir þeim er kvikuhlaup, þar hafa verið tíðir jarðskjálftar og ýmsir halda að úr geti orðið dyngjugos, sem gæti jafnvel staðið í nokkur ár. Það verður mikið sjónarspil. Ferða- mannagos, segir heimamaður með blik í augum. Almennt ríkir meiri bjartsýni úti á landi en í höfuðborginni. Enda er talað um Reykjavík sem „borg óttans“. Það var áhugavert að heyra bankastjóra að norðan tala um að jafnvægið væri að breytast og að vægi landsbyggðarinnar færi vaxandi á næstu árum. Eignabólan hefði verið meiri á höf- uðborgarsvæðinu og áhættusæknin. Þar var uppgangurinn. Nú lægi kjölfestan aftur í nýtingu auðlinda og frumvinnslunni. Í þeim greinum lægju tækifærin á landsbyggðinni og unga fólk mundi aftur streyma þangað. Svona snýst veröldin í hringi. Það er merkilegt að lesa bókina Business Cycles eftir Lars Tvede, útgefna 2006, þar sem því er haldið fram að hagsveiflur vari átján ár í senn. Teiknuð er mynd af þró- uninni, þar sem lokahnykkurinn er djúp og kröpp nið- ursveifla sem endar með lausafjárkreppu. Svo hefst upp- gangur á ný. Og nýr hringur. Að því gefnu að gripið sé inn í þróunina með afgerandi hætti, svo ekki skapist vítahringur gjaldþrota og atvinnu- leysis. Mér er sagt að þar hafi stjórnvöld brugðist í krepp- unni miklu. Og það er varasamt að fara sömu leið og Japanar gerðu í sínum þrengingum á tíunda áratugnum, að leggja gangstéttir ofan á gang- stéttir og ætla að komast í gegnum kreppuna með auknum ríkisútgjöldum. Reynslan er sú, að það getur skapað nýja kreppu ofan í lausa- fjárkreppuna, skuldakreppu sem er jafnvel erfiðari við að eiga. Það er fróðlegt að lesa um heimskreppuna 1907 í bók sem mér áskotnaðist, „The Panic of 1907“. Þá hópaðist fólk saman fyrir utan kauphöllina, frávita af örvæntingu, fólk sem búið var að tapa aleigu sinni. Eins og því er lýst ruddi hávaxinn og myndarlegur maður sér leið í gegnum þvöguna, gekk niður þá sem þvældust fyrir, og hvarf inn um dyrnar. Tutt- ugu mínútum síðar heyrðust fagnaðaróp út á götu innan úr kauphöllinni. Maðurinn var J. Pierpont Morgan, hann gekk á fund bankamanna og sagði fleyga setningu: „Til hvers eru vara- sjóðir, ef ekki fyrir slíka tíma?“ Hann sagði bönkunum að byrja að lána aftur, en sitja ekki á peningunum. Kannski var það fyrir forystu hans sem sú niðursveifla var ekki kölluð kreppan mikla, heldur sú sem varð rúmum átján ár- um síðar. Hvítt er yfir Mývatnsöræfum. Og hugurinn hvarflar til Fjalla-Eyvindar sem hafðist við í holu við Herðubreið- arlindir heilan vetur. Hann lýsti því síðar sem sínum erf- iðasta vetri í óbyggðum. En þraukaði. Og svo voraði. Snýst ekki veröldin í hringi? Pétur Blöndal Pistill Veröldin snýst í hringi FRÉTTASKÝRING Eftir Karl Blöndal kbl@mbl.is Þ egar Atlantshafsbanda- lagið var stofnað árið 1949 fór markmið þess og tilgangur ekki á milli mála. Bandalagið var stofnað til varnar gegn Sovétríkjunum. Nú eru hins vegar tæp átján ár liðin frá því að Sovétríkin hrundu og NATO er bandalag í leit að tilgangi og sýn aðild- arríkjanna á ógnir samtímans og framtíðina ólík. Þessa dagana sitja embættismenn yfir uppköstum að texta sameigin- legrar yfirlýsingar leiðtogafundar NATO, sem haldinn verður í byrjun apríl með sérstakri áherslu á sextugs- afmælið. Listinn yfir ógnirnar er kunnuglegur: hryðjuverk, útbreiðsla gereyðingarvopna og annarra vígtóla, brostin ríki, orkuöryggi, netöryggi og sjórán. Síðan er spurningin um umfangið. Á NATO að vera svæðisbundið bandalag, á allur hnötturinn að vera undir eða á jafnvel að hætta að tak- marka það við álfurnar, sem liggja að Norður-Atlantshafi og gefa ríkjum á borð við Ástralíu, Japan og Suður- Kóreu kost á inngöngu? Meginástæðan fyrir inngöngu nýrra aðildarríkja er svæðisbundið hlutverk NATO. Návígið við Rússa er þeim nægt tilefni til að vilja njóta verndar fimmtu greinar stofnsáttmála Atlantshafsbandalagsins, sem kveður á um að verði ráðist á eitt aðildarríki jafngildi það árás á þau öll. Gömlu ríkin horfa hins vegar á ör- yggismál í víðara samhengi. Til að tryggja öryggi aðildarríkja NATO þarf að vera hægt að senda herafla til landa á borð við Afganistan. Spurningin um það hvort NATO eigi að bregðast við svæðisbundinni eða hnattrænni ógn snýst ekki bara um hugmyndafræði, heldur uppbygg- ingu herja, krónur og aura. Á að byggja upp varnir í Evrópu eða leggja áherslu á uppbyggingu herafla, sem hægt er að flytja með litlum fyrirvara hvert á land sem er? Pólverjar og Tékkar eru óþreytandi að hamra á landvarnarhlutverkinu. Danir hafa hins vegar breytt um stefnu í varnarmálum og líta svo á að gæsla öryggis snúist ekki lengur um landvarnir í hefðbundnum skilningi. Þeir hafa á undanförnum árum lagt áherslu á að geta sent herlið á vett- vang hvar sem er í heiminum. Íslendingar hafa lagt mikla áherslu á að Atlantshafsbandalagið megi ekki vanrækja norðurslóðir. Í heimsókn í höfuðstöðvar NATO í Brussel kom í ljós að ráðstefna, sem haldin var á Ís- landi um öryggi á norðurslóðum um það leyti, sem hér urðu stjórnarskipti, hafði vakið athygli. Miklar breytingar væru augljóslega í vændum vegna bráðnunar íshellunnar á norð- urpólnum. Því mæti búast við aukn- um siglingum í óskilgreindri framtíð. James Appathurai, talsmaður Atl- antshafsbandalagsins, sagði á fundi með norrænum blaðamönnum að ef til vill yrði minnst á öryggi á norð- urslóðum í yfirlýsingu leiðtogafund- arins, en þótt svo yrði ekki væri ljóst að málefni þessa svæðis væru komin á dagskrá Atlantshafsbandalagsins. Hvað sem því líður er ljóst að norð- urslóðir eru ekki helsta áhyggjuefni aðildarríkja NATO þegar leitast er við að leggja fram grundvallarstefnu, sem á að taka við af þeirri stefnu sem mörkuð var 1999. Til marks um hvað þörfin er brýn er allt það, sem gerst hefur í millitíðinni: hryðjuverkin 11. september 2001, innrásin í Afganistan og Íraksstríðið, auk þess sem aðild- arríkjunum hefur fjölgað verulega og um mánaðamótin bætast tvö ný við, Albanía og Króatía. NATO á krossgötum á sextugsafmæli Reuters Flaggað Í vikunni voru fánar dregnir að húni í tilefni af því að 10 ár voru liðin frá inngöngu Póllands í NATO. Í byrjun apríl verður flaggað vegna 60 ára afmælis bandalagsins. Ulrich Weisser, varaaðmíráll úr þýska sjóhernum og fyrrver- andi yfirmaður þýska herráðs- ins, skrifaði grein í vikuritið Die Zeit í febrúar þar sem hann sagði að hin herfræðilega grunnhugmynd að baki Atl- antshafsbandalaginu væri úr- elt. Finna þyrfti svör við eftirfar- andi spurningum: Hvaða her- fræðilega lærdóm getur banda- lagið dregið af reynslunni til þessa af óhliðstæðum ógnum og baráttunni gegn fjölþjóð- legum hryðjuverkum? Hvaða hættur stafa af ríkjum, sem eru við það að hrynja? Hvernig getum við tekið á ógnum þar sem þær verða til og áður en hrikalegar afleiðingar ná til okkar landa? Hvað getur bandalagið gert til að tryggja öryggi mikilvægra flutnings- leiða? Hvernig getur það haft meira afgerandi áhrif á vopna- eftirlit og afvopnun? „Nú er þörf á miskunnar- lausri greiningu á glöpum og mistökum seinni tíma. Aðeins með slíkri greiningu verður til grunnur að uppbyggilegri um- ræðu um framhald Atlantshafs- bandalagsins,“ skrifar Weisser. Allt í sóma?

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.