Morgunblaðið - 23.07.2009, Blaðsíða 25

Umræðan 25
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. JÚLÍ 2009
ÍSLAND er ekkert
eyland í hagkerfi
heimsins. Við þetta
urðu Íslendingar mjög
vel varir þegar heims-
kreppan skall á og
bankarnir féllu eins og
spilaborg. Samhengið
er sáraeinfalt. Við
flytjum nánast allt inn
og lifum af útflutningi.
Ef helstu við-
skiptalöndum okkar vegnar illa get-
ur okkur ekki vegnað vel á sama
tíma.
Hagvaxtarspá seðlabankans
Samkvæmt seðlabankanum,
spánni er birtist í umsögn seðla-
bankans um Icesave-samkomulagið,
er þjóðarframleiðsla í ár, 2009, talin
verða 1.427 milljarðar króna. En ár-
ið 2018 á hún að verða orðin 2.289
milljarðar króna. Í krónum talið er
það hækkun um 62%, þ.e. 7% á ári.
Þetta finnst mér vera alveg sérlega
mikil bjartsýni, í kjölfar mesta hag-
kerfisáfalls sem Ísland hefur senni-
lega orðið fyrir. En einnig þegar
haft er í huga að nú er heimskreppa
og önnur hagkerfi eru einnig í
vanda.
Hvernig líður Evrópu á meðan?
Samkvæmt 1. ársfjórðungsspá
framkvæmdastjórnar Evrópusam-
bandsins: http://
ec.europa.eu/
economy_finance/
publications/pu-
blication15487_en.pdf
- mun hagkerfi evru-
svæðisins skreppa
saman um 4% á þessu
ári. En þ.s. verra er er
að hagdeild fram-
kvæmdastjórnarinnar
telur að geta hagkerfis
evrusvæðisins til hag-
vaxtar muni skaðast
um helming; þ.e.
úr 1,8% árið 2007 niður í 0,7% ár-
ið 2010. Ástæðan sé fjölgun var-
anlega atvinnulausra úr 8,7% í
10,7%, yfir sama tímabil, og minnk-
un skilvirkni fjármagns til hag-
vaxtar úr 8,7% í 10,2% yfir sama
tímabil. Síðasti liðurinn þýðir að það
kostar árið 2010 10,2% af heildar-
fjármagni hagkerfisins að auka
meðalhagvöxt um 1%. Skilvirkni
fjárfestinga minnkar á sama tíma
og skilvirkni heildarvinnuafls
minnkar einnig.
Þetta telja þeir að muni taka
evrusvæðið nokkur ár, að aflokinni
kreppunni sjálfri, að vinna úr og ná
til baka. Sem sagt kreppunni muni
fylgja nokkur mögur ár með sköð-
uðum hagvexti en eftir tapaðan ára-
tug rétti hagkerfi Evrópu við á ný
og nái svipuðum meðalhagvexti og
fyrir kreppu. Þeir koma þó með þau
varnaðarorð þótt þeir telji þessa út-
komu líklegasta, að „Risks of a
permanent downshift in potential
growth should not be played down.“
Ég tel að framkvæmdastjórn-
intaki sig það alvarlega að slík varn-
aðarorð komi þeir ekki með að ófyr-
irsynju. Þeir telja þá útkomu ekki
ólíklega þó að hin útkoman sé að
þeirra mati líklegri.
Hvað um Ísland?
Það verður að segjast, í ljósi þess
hve efnahagshorfur eru svakalega
neikvæðar fyrir Evrópu, að erfitt sé
að sjá að nokkrar umtalsverðar lík-
ur séu til þess að hagspá seðlabank-
ans um hagvöxt muni rætast.
Hafið í huga að Evrópa tekur við
milli 60 og 70% af okkar utanrík-
isviðskiptum. Augljósa ályktunin af
því er sú að framvinda efnahags-
mála í Evrópu leiki að svipuðu
marki hlutverk hvað okkar efna-
hagsframvindu varðar. Með öðrum
orðum það geti einfaldlega ekki ver-
ið að Ísland hafi hagvöxt svo langt,
langt yfir því sem reyndin sé í Evr-
ópu.
Sannarlega má vera að hagvöxtur
verði eitthvað meiri hér en einhver
takmörk eru fyrir hvað munurinn
þar á milli getur verið mikill. Enda
eftir allt saman getur léleg efna-
hagsframvinda í Evrópu ekki annað
en skilað sér í lægra verði fyrir út-
flutningsvörur, þ.e. minni útflutn-
ingstekjum og um leið minni hag-
vexti. Það eru að sjálfsögðu mjög
slæm tíðindi fyrir þær áætlanir sem
seðlabankinn miðar við um að
standa undir skuldum. En fyrir
þeim þarf útflutningstekjur.
Afleiðing minni hagvaxtar
Samkvæmt upplýsingum seðla-
bankans eru heildar erlendar skuld-
ir ríkisins um 2.832 milljarðar, eða
1,98 sinnum verg þjóðarframleiðsla
(VÞF). Á móti komi eignir upp á
1.625 milljarða.
En ég er á móti því að tala um er-
lendar eignir lífeyrissjóða með þeim
hætti að þær geti komið upp á móti
skuldum ríkisins og hins opinbera.
Eftir allt saman getur ríkið ekki
selt þær eignir bótalaust en eignir
lífeyrissjóða eru stjórnarskrárvarð-
ar eignir lífeyrisþega, þar með tald-
ir vextir af þeim eignum. Ég vil ein-
ungis telja upp eignir sem
raunverulega er hægt að láta renna
upp í móti skuldum.
Ef eignir lífeyrissjóða eru und-
anskildar verða heildareignir á móti
1.130 milljarðar sem gera nettó-
skuld upp á 1.702 milljarða eða 1,19
VLF. Icesave er innifalið í þessum
reikningi.
Ef ég notast við útreikning Gylfa
Magnússonar, frá Morgunblaðs-
grein hans, dagsettri 1. júlí 2009,
þ.s. hann segir 415 milljarða jafn-
gilda greiðslubyrði upp á 4,1% af-
heildargjaldeyristekjum, miðað við
aukningu gjaldeyristekna um 4,4%
á ári en 6,9% ef aukning gjaldeyr-
istekna verði engin; þá verða sömu
tölur fyrir 1.702 milljarða, góð spá
16,81% af heildargjaldeyristekjum
og vond spá 28,29% af heildargjald-
eyristekjum. Þetta felur í sér þörf
fyrir gjaldeyrisafgang upp á 16,81%
eða 28,29% – eða eitthvað þar á
milli. Ykkur til upplýsingar er þetta
meiri afgangur en Ísland hefur
nokkru sinni haft á lýðveldistím-
anum þótt miðað sé við lægri töl-
una.
Niðurstaða
Viðmið seðlabankans og ríkisins
um framtíðarhagvöxt eru óraunhæf
og enginn veit enn hvernig á að fara
að því að framkalla nægan afgang
af gjaldeyristekjum til að standa
undir hinni erlendu skuldabyrði.
Sjá: http://einarbb.blog.is/blog/
einarbb/entry/917054
Kraftaverk þarf til að spár ríkis og
seðlabanka um hagvöxt gangi eftir
Eftir Einar Björn
Bjarnason » Spá Seðlabanka Ís-
lands um hagvöxt
næstu misserin er alltof
bjartsýnisleg í ljósi
mjög slæmra horfa um
hagvöxt í Evrópu yfir
sama tímabil.
Einar Björn Bjarnason
Höfundur er stjórnmálafræðingur og
Evrópufræðingur.
MYNDLIST og
fatahönnun eru hvort-
tveggja skapandi
greinar. List og list-
iðnaður. Hönnun og
list eiga á yfirborðinu
sitthvað sameiginlegt
– en eru í grundvall-
aratriðum gjörólíkar
greinar.
Síðustu daga og
e.t.v. vikur hafa and-
stæðingar þess að listamenn standi
vörð um starfsvettvang sinn og list-
grein verið háværir. Listfengur fata-
hönnuður er útnefndur borg-
arlistamaður og allt fer í bál og
brand. Og umræðurnar hafa verið
allt í senn, málefnalegar, tilvilj-
unarkenndar, leitandi, rætnar, lág-
kúrulegar og persónulegar. Lítið
hefur verið um skilgreiningar, mál-
efnið þarfnast greinilega meiri um-
ræðu.
Undanfarna áratugi hefur farið
fram heilmikil tilraunastarfsemi þar
sem „hinar skapandi greinar“ hafa
ruglað saman reytum auk þess sem
listgreinar hafa kallað til samstarfs
(eða öfugt) hina ýmsu sérfræðinga
og fræðimenn úr ólíkum greinum.
Margir vilja halda því fram að þreif-
ingar sem þessar verði vegna þess
að of mikil sérhæfing leiði af sér ein-
angrun og viðvarandi einangrun
leiði af sér e.k. stöðnun. Þar af leið-
andi hafi hinar ólíku greinar nú rugl-
að saman reytum um stund og muni
svo vaxa aftur hver í sína átt, en þó
örlítið breyttar, í sumum tilfellum
stökkbreyttar.
Það er oft talað um að eðli lista sé
að snúast gegn viðteknum straum-
um, þreifa sig eftir einstigum og
taka margvíslega áhættu. Oftast
með innri þörf að leið-
arljósi. Margir telja að
þannig verði listaverkin
til. Það hefur líka verið
sagt að eðli fatahönn-
unar sé aftur á móti að
höfða til smekks, móta
tísku, þjóna markaði og
skapa söluvöru.
Listamaðurinn getur
eflaust hannað föt líka
og fatahönnuðurinn
skapað nýstárleg verk
sem ekki eru ætluð
fatamarkaði. Þetta nægir hins vegar
ekki til að skella sama faghattinum á
báða þessa skapandi hópa.
Grundvallareðli hönnunar sem er
uppfull af málamiðlunum og eðli list-
arinnar sem getur ekki leyft sér
neinar málamiðlanir er eins ólíkt og
hugsast getur.
Ef veðurfræðingur vinnur afrek
dettur engum í hug að heiðra hann/
hana sem stjörnufræðing eða geim-
fara. Hvað veldur þá því að við þurf-
um endilega að heiðra hönnuð sem
listamann? Berum við svo litla virð-
ingu fyrir hönnun að það verði að
veita viðkomandi listamannatitil til
að heiðurinn öðlist gildi? Hver skyldi
vera hin raunverulega ástæða?
Hvenær heiðrar
maður mann og
hvenær heiðrar
maður ekki mann?
Eftir Elísabetu
Gunnarsdóttur
Elísabet Gunnarsdóttir
» Grundvallareðli
hönnunar sem er
uppfull af málamiðl-
unum og eðli listarinnar
sem getur ekki leyft sér
neinar málamiðlanir er
ekki það sama.
Höfundur er arkitekt og for-
stöðumaður listamiðstöðvar Shore-
fast Foundation í Kanada.
VIÐ erum lögð af
stað eftir hraðbraut-
inni til Brussel í boði
Samfylkingar og
Vinstri grænna. Til-
gangurinn, að sögn, er
sá að komast að því
hvað í boði sé. Fyrstu
vísbendingarnar um
trakteringarnar sem
bíða okkar hafa komið
í ljós; hótanir og afar-
kostir Hollendinga. Fengin reynsla
kennir okkur að Bretar eru örugg-
lega skammt undan.
Aðdragandi samningsumleitanna
er ákaflega sérstakur. Þetta var
nokkurs konar tilraun til þess að
bræða saman ósamrýmanleg sjón-
armið VG og Samfylkingar, sem
lyktaði með því að fyrrnefndi flokk-
urinn féllst á skilyrði hins síðar-
nefnda. Og nú hefur umsóknin verið
send, með kærri kveðju og alúðar-
þökkum, frá Jóhönnu Sigurðar-
dóttur og Össuri Skarphéðinssyni.
Þegar gengið verður á fund ESB
fylgir væntanlega með í farteskinu
nefndarálit meirihluta utanríkis-
málanefndar Alþingis. Þar er tekin
saman greinargerð um meginhags-
muni okkar í væntanlegum samn-
ingaviðræðum. Nauðsynlegt er að
vekja athygli á að þetta er greinar-
gerð og umfjöllun um meginmark-
mið. Ekki samningsskilyrði eða
neitt í þá veruna.
Nýtt ESB?
Það vekur hins vegar athygli
hvernig þessi mál eru sett fram. Í
sem skemmstu máli má segja að ró-
ið sé fyrir flestar eða allar víkur
(svo alþekkt orðalag utanrík-
isráðherrans við ýmis tilefni sé við-
haft). Meirihlutaálitið er þannig úr
garði gert að þess er freistað að
nefna til sögunnar flest þau mál,
sem tilgreind hafa verið á und-
anförnum misserum sem mögulegir
ásteytingasteinar þegar kemur að
viðræðum okkar við ESB.
Allt ber þetta vitni mikilli ósk-
hyggju, sem stjórnast bersýnilega
af því að plaggið er tilraun til þess
að berja saman full-
trúa gjörólíkra sjón-
armiða. Þ.e. andstæð-
inga ESB-aðildar og
fylgismenn hennar.
Fyrir vikið verður
þessi listi meginmark-
miða einhvers konar
lýsing á veruleika sem
er algjörlega óskyldur
því Evrópusambandi
sem helst hefur verið
rætt um. Hættan hlýt-
ur því að vera sú þegar
forráðamenn ESB fara
að grennslast fyrir um forsendur
umsóknar Íslands, að þeir komist að
raun um að umsóknin hafi verið stíl-
uð á rangt heimilisfang. Það ESB
sem um er rætt af forráðamönnum
málsins hér á landi sé enn ófundið
og umsóknin verði því að bíða betri
tíma.
Sjávarútvegur og landbúnaður
Þetta sjáum við til dæmis af um-
fjöllun um sjávarútvegs- og land-
búnaðarmálin í áliti meirihluta utan-
ríkismálanefndar Alþingis. Ekki
vantar, að reynt er að halda mörg-
um hagsmunamálum okkar til haga.
En hitt er alveg ljóst, að eins og
málin eru sett fram, markast mála-
tilbúnaðurinn af mikilli óskhyggju;
jafnvel draumórum.
Hverjum dettur til dæmis í hug
að breytingar á fiskveiðistjórn hér á
landi verði að undirlagi íslenskra
stjórnvalda innan ESB, eins og
nefndarálitið nefnir? Eða að forræði
þjóðarinnar yfir sjávarauðlindinni
verði tryggt? Og sjá menn ekki
draumórana sem ofnir eru saman
við óskina um að íslenska efnahags-
lögsagan verði sérstakt íslenskt
fiskveiðistjórnarsvæði? Og hvað þá
að við förum áfram með samnings-
forræði varðandi deilistofnana, svo
ekki sé talað um þá fullyrðingu að
ekki verði veitt svigrúm fyrir er-
lendar útgerðir til fjárfestingar í út-
gerð hér á landi? Varðandi hið síð-
astnefnda má þó hrósa því, að þar
er að hluta til dregið í land, í nefnd-
aráliti meirihlutans.
Svipaða sögu má segja um land-
búnaðinn. Þar eru álíka sjónarmið
uppi. Haldið til haga helstu
áhyggjuefnunum varðandi íslenskan
landbúnað inni í ESB. Blasir þó við
að óhugsandi er annað en að tollar
falli niður við gildistöku ESB-
aðildar okkar sem landbúnaðurinn
myndi ekki ráða við að óbreyttu.
Sama er síðan að segja um tillögur
um að við gætum leitað skjóls í
ákvæðum Rómarsáttmála um stöðu
afskekktra héraða og eyja. Þar er
þó skjótlega dregið í land, enda
textahöfundum væntanlega ljóst að
þarna séu menn á hálum ís í rök-
fræðinni.
Stílað á rangt heimilisfang?
Þeim sem settu vangaveltur sínar
um meginhagsmuni og helstu mark-
mið á blað er auðvitað vorkunn, í
ljósi þeirrar pólitísku stöðu sem
ESB-málið er í innan ríkisstjórn-
arsamstarfs Samfylkingar og
Vinstri hreyfingarinnar – græns
framboðs. Fyrir vikið gat niður-
staðan varla orðið önnur en að
nefna af mikilli hirðusemi flest þau
álitamál sem borið hafa á góma í
Evrópuumræðunni. En afleiðingin
er óljósara upplegg og fjær þeim
veruleika sem aðild að ESB er í
rauninni.
Því læðist sá illi grunur að manni
að líklega sé umsóknarbeiðni þeirra
Jóhönnu Sigurðardóttur og Össurar
Skarphéðinssonar ranglega stíluð á
forystumenn þess Evrópusambands
sem hefur höfuðstöðvar fram-
kvæmdastjórnar sinnar í stórbygg-
ingunni Berlaymont við Lagagötu í
Brussel. Umsóknin hefur sannar-
lega farið af stað, en í ljósi þeirra
forsendna sem hún byggist á, hlýtur
það að vera ætlunin að sækja um
eitthvað allt annað Evrópusamband.
Já, en hvaða ESB?
Eftir Einar K. Guð-
finnsson » Allt ber þetta vitni
mikilli óskhyggju,
sem stjórnast bersýni-
lega af því að plaggið er
tilraun til þess að berja
saman fulltrúa gjör-
ólíkra sjónarmiða.
Einar K. Guðfinnsson
Höfundur er alþingismaður.