Morgunblaðið - 20.10.2009, Blaðsíða 18

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. OKTÓBER 2009
Í SÍÐUSTU viku
birtist furðuleg grein í
heiðurssæti á síðum
Morgunblaðsins, þ.e. á
leiðaraopnu blaðsins.
Greinin var eftir pró-
fessor Ian Buruma við
Bard-háskólann í New
York; skóla sem býður
nemendum sínum,
meðal annars, upp á
kennslu í gagnrýninni
hugsun. Greinin gerði mig hugsi.
Eftir að hafa lesið greinina tvisvar
komst ég að þeirri niðurstöðu að ég
hafði ekki hugmynd um hvert höf-
undur stefndi með skrifum sínum.
Jafnvel fyrirsögnin var villandi. Á
yfirborðinu fjallaði greinin um leik-
stjórann Roman Polanski, handtöku
hans í Sviss, framsalsbeiðni frá
Bandaríkjunum, menningarlegan
mismun Frakka og Bandaríkja-
manna, sekt Polanskis og hvort hon-
um bæri að taka út sína refsingu.
Greinin var full af spurning-
armerkjum eins og „hvað ef“,
„kannski“ og „ef til vill“.
Um flesta þætti þessa máls hefur
verið fjallað í íslenskum fjölmiðlum.
Þar á meðal á síðum Morgunblaðs-
ins, þar sem blaðamennirnir Ragn-
hildur Sverrisdóttir og Bjarni Ólafs-
son tóku á viðfangsefninu
tæpitungulaust. Óþarfi að orðlengja
um það utan þess að skýrt þarf að
koma fram að glæpurinn sem Pol-
anski viðgekkst fyrir dómi kallaði á
mildasta dóminn af því sem ákær-
urnar hljóðuðu upp á. Það var gert
til að hlífa fórnarlambinu æsku sinn-
ar vegna, en samanlagt hefðu hinir
ákæruliðirnir dugað til að koma Pol-
anski bak við lás og slá í 50 ár. Það
er því ekki verið að tala um smá-
vægilega yfirsjón þegar mál Pol-
anskis ber á góma. Því má líka bæta
við að flótti hans undan réttvísinni
og sjálfskipuð „útlegð“ leiddi ekkert
harðræði yfir hann. Engum er vor-
kunn að sitja af sér útlegð í höf-
uðborg menningar og
lista, París.
Það sem vakti mest-
an áhuga hjá mér við
lestur greinarinnar var
spurning sem Buruma
velti upp um menning-
arstig Frakka og
Bandaríkjamanna.
Hann spyr hvort um-
burðarlyndi Frakka
gagnvart glæpum, sem
þekktir listamenn
fremja, bendi til þess
að Frakkar séu sið-
menntaðri en Bandaríkjamenn og
stingur jafnvel uppá að embætt-
ismenn og fjölmiðlar í Bandaríkj-
unum leggist í lýðskrum þegar mál
fræga fólkins ber þar á góma. Pol-
anski gæti hugsanlega goldið þess.
Það felst ákveðin ögrun í þessum
vangaveltum og dæmin sem
Buruma tekur um siðvitund og af-
leiðingar dómaframkvæmda meðal
þessara þjóða ýta undir það.
Dæmi Buruma um franskan smá-
krimma sem gat sér frægð sem „ut-
angarðsrithöfundur“ á síðustu öld
getur ekki talist samanburðarhæft
við nauðgun 13 ára stúlkubarns. Það
er einmitt mælikvarði siðmenningar
Vesturlanda að börn eru með lögum
varin gegn annarlegum hvötum
manna á borð við Polanski. Lista-
spírurnar sem skrifuðu nöfn sín á
lausnarbeiðni Polanskis hafa gert
sig brotlegar við þessa grundvall-
arsiðareglu vestræns samfélags. Í
umfjöllun Buruma eru aðeins til-
tekin nöfn frægra evrópskra leik-
stjóra og með því gefið í skyn að við-
horf Frakka séu evrópsk viðhorf. Í
raun eru þetta hvorki evrópsk við-
horf né vestræn. Nálgast frekar að
vera fagfélagsleg viðhorf, enda hafa
bandarískir leikarar og leikstjórar
tekið fullan þátt í undirskriftasöfn-
uninni. Dálítið svona eins og að
halda með sínu liði í boltanum. Þó er
enn að finna innan þeirra raða fólk
sem stendur af sér þrýstinginn; fólk
sem skynjar samhengi hlutanna.
Leikstjóranum Luc Besson var boð-
ið að skrifa nafn sitt á bænaskjal til
frelsunar Polanski. Hann hafnaði
því með þeim rökum að sjálfur ætti
hann 13 ára dóttur og yrði hún fyrir
slíku ofbeldi myndu 30 ár ekki duga
til að afmá minninguna um það. Og
hvernig á líka foreldri 13 ára barns
að réttlætt fyrir barninu sínu að
vegna frægðar geti útvalinn hópur
einstaklinga komist upp með níð-
ingsverk vegna þess að heimurinn
stendur í þakkarskuld við framlag
þeirra til listarinnar. Ef þú kennir
barninu þínu að ákveðinn verknaður
sé glæpur gengur ekki að setja
hornklofa utan um einstaka ger-
endur.
Til að færa þessa umræðu enn
nær okkur má minna á að þessa dag-
ana er sjónvarpið að birta viðvaranir
til foreldra um að vakta netnotkun
barna sinna; úti í myrkrinu bíða alls
kyns öfuguggar eftir sakleysingjum
sem gæta ekki að sér. Það fer vel á
því að skilaboðin sem send eru út í
samfélagið séu þá skýr svo framtíð
barnanna breytist ekki í martröð.
Viðbrögð mín við grein Buruma
má taka sem viðurkenningu þess að
Bard-hálskólinn standi undir mark-
miði sínu að vekja til umhugsunar.
Greinin, staðsetning hennar í
blaðinu og innihald sýna hins vegar
að nýir tímar hafa haldið innreið
sína á Morgunblaðið. Pólitískri rétt-
hugsun hefur verið vikið til hliðar.
Lesendum er ekki lengur boðið
uppá „réttan“ skilning heldur gefinn
kostur á að íhuga fréttaefnið og
leggja sitt eigið mat undir í um-
ræðunni.
Það líkar mér.
Roman Polanski
í ljósi siðmenningar
Eftir Ragnhildi
Kolka » Grein í Morgun-
blaðinu vakti mig til
umhugsunar um viðhorf
til siðferðilegra spurn-
inga og meðhöndlun
fréttaefnis.
Ragnhildur Kolka
Höfundur er lífeindafræðingur.
NÚ HEFUR ríkis-
stjórnin birt fjárlaga-
frumvarpið fyrir næsta ár
og innihald þess kemur
ekki á óvart. Þeim aðilum
sem stóðu að gerð stöð-
ugleikasáttmálans síðast-
liðið sumar, aðilum vinnu-
markaðarins, ríkis-
stjórninni og Sambandi
íslenskra sveitarfélaga,
var öllum ljóst að fram-
undan væru sársaukafullar aðgerð-
ir sem ekki yrði undan vikist. Í stöð-
ugleikasáttmálanum voru lagðar
línur um hvernig tekið yrði á breyt-
ingum í rekstri ríkisins þannig að
grunnstoðir samfélagsins og vinnu-
markaðarins yrðu fyrir sem minnst-
um skaða. Fyrirheit voru gefin um
að laun hinna tekjulægstu yrðu var-
in.
Hallinn á ríkissjóði er gríð-
arlegur. Niðurskurður og skatta-
hækkanir eru nú boðaðar ásamt
ýmsum öðrum aðgerðum. Mark-
miðið er að ná að greiða niður for-
dæmalausan halla á ríkissjóði.
Þetta á að gerast á 3-4 árum. Þetta
á að gera með þeim hætti að auka á
byrðar almennings með áður
óþekktum hætti.
Stöðugleikasáttmálinn
Það er ekkert launungarmál að
við opinberir starfsmenn héldum
því sjónarmiði á lofti við gerð
stöðugleikasáttmálans að rík-
isstjórnin yrði að auka skatttekjur
sínar til að ná niður
gríðarlegum fjár-
lagahalla. Af tvennu
illu yrði að ná í
meiri tekjur til
handa ríkissjóði
frekar en að skera
niður velferð-
arkerfið og ganga
svo nærri grunn-
stoðum samfélags-
ins – almannaþjón-
ustunni í heild – að
skaðinn yrði jafnvel
óbætanlegur. Nið-
urstaðan í viðræðum um stöðug-
leikasáttmálann varð sú að skorið
yrði niður um 5% hjá heilbrigðis-
ráðuneytinu og félagsmálaráðu-
neytinu, 7% hjá menntamálaráðu-
neytinu og 10% hjá öðrum ráðu-
neytum. Hins vegar var það
kristaltært að sérstaklega yrði gætt
að því að verja störf og kjör hinna
lægst launuðu. Með þetta að mark-
miði átti ríkið að gæta að velferð
starfsmanna sinna, það átti að
tryggja að til engra hvataaðgerða
yrði gripið og eins að stjórnendur
ríkisstofnana myndu ekki grípa til
illa grundaðra aðgerða. Í framhaldi
af sáttmálanum við aðila vinnu-
markaðarins samþykkti rík-
isstjórnin að yfirmenn og stjórn-
endur ríkisstofnana almennt ættu
að nálgast boðaðan niðurskurð í
launaútgjöldum og breytingar á
kjörum með mjög ákveðnum hætti.
Megininntakið í ákvörðun rík-
isstjórnarinnar var að ekki skyldi
lækka heildarlaun undir 400 þúsund
krónum á mánuði.
Fyrirheitin svikin
Nú er að koma í ljós að for-
stöðumenn ýmissa ríkisstofnana
ætla ekki að fara eftir stöðug-
leikasáttmálanum og hunsa þar með
ákvarðanir og fyrirmæli ríkisstjórn-
arinnar. Í yfirlýsingu stjórnarinnar
frá því í sumar sagði:
„Hjá þeim ríkisstarfsmönnum
sem hafa heildarlaun umfram
400.000 krónur á mánuði skal í sam-
ráði við viðkomandi ráðuneyti og
stofnanir yfirfara samsetningu
heildarlauna og vinnufyrirkomulag
með það að markmiði að laun þeirra
sem mest bera úr býtum lækki hlut-
fallslega meira en þeirra sem lægri
laun hafa. Við yfirferð af þessu tagi
skal tekið tillit til þess niðurskurðar
sem þegar hefur átt sér stað innan
ráðuneyta og stofnana.“ Félögin
innan BSRB fögnuðu þessari sam-
þykkt ríkisstjórnarinnar þar sem af-
dráttarlaust var kveðið á um hvern-
ig fara ætti í sparnaðaraðgerðir.
Stjórnendur sumra ríkisstofnana
hafa aftur á móti ekki tekið mark á
Kjararýrnun og uppsagnir
Eftir Árni Stefán
Jónsson »Nú er að koma í ljós
að forstöðumenn
ýmissa ríkisstofnana
ætla ekki að fara eftir
stöðugleikasáttmál-
anum og hunsa þar með
ákvarðanir og fyrirmæli
ríkisstjórnarinnar.
Árni Stefán Jónsson
– meira fyrir áskrifendur
Jólahlaðborð
Fáðu þér áskrift á
mbl.is/askrift
Meðal efnis verður :
Jólahlaðborð á veitingahúsum.
Hvað er annað í boði en jólahlaðborð.
Jólahlaðborð heima skemmtilegar
uppskriftir.
Fallega skreytt jólahlaðborð.
Tónleikar og aðrar uppákomur.
Ásamt mörgu öðru spennandi efni.
Pöntunartími auglýsinga er fyrir klukkan
16.00 mánudaginn 26. október.
Nánari upplýsingar veitir Katrín Theódórsdóttir
í síma 569 1105, kata@mbl.is
Morgunblaðið gefur út glæsi-
legt sérblað um jólahlaðborð
30. október.
Fjöldinn allur af veitingahúsum bjóða upp
á jólahlaðborð og sérrétti á aðventunni
og mikið í boði fyrir þá sem vilja gera sér
glaðan dag á þessum skemmtilega tíma
ársins.