Saga - 1983, Blaðsíða 307

RITFREGNIR
305
Nú leggur Björn fram enn eitt rit í íslenskri hagsögu sem nefna mætti í laus-
iegri þýðingu á íslensku: Jarðabók íslands fyrir iðnvæðingu. Bókin er rituð á
sænsku og fylgir handhægur orðalisti með þýðingum orða á sænsku og
íslensku. í ritinu er einkum fjallað um sex íslenskar jarðabækur og þær
bornar saman en jafnframt er sýnt hvernig nota má þær til þess að varpa ljósi
á ákveðin meginatriði í íslensku atvinnulífi. Jarðabækurnar eru frá um það bil
180 ára tímabili og eru:
1. Stríðshjálpin 1681
2. Jarðabók, fullgerð 1686
3. Jarðabók 1695/97
4. Jarðabók 1704/14, Árna og Páls
5. Jarðabók 1759
6. Ný jarðabók fyrir ísland 1861.
Allt eru þetta miðlægar heimildir til sögu íslenskrar þjóðar, samfélags og
efnahags á þessu tímabili.
Sérstaklega rannsakar höfundur hvernig heimildir þessar hafa orðið til út
frá dansk-íslenskri stjórnsýslu. Eins og hann bendir á í inngangskafla verður
að skoða hinar elstu þessara jarðabóka í ljósi stöðunnar í dönskum ríkisfjár-
málum eftir að einveldinu hafði vr ið komið á. Hina yngstu þessara jarðabóka
má skoða sem lið í tilraunum til að aðlaga íslenskt atvinnulíf að peningaefna-
hag. Einmitt þar kemur höfundur að mikilvægu sameiginlegu atriði þessara
jarðabóka: í þeim liggur til grundvallar gamli hundraðsreikningurinn. Eins og
höfundur tekur fram er markmið þessarar rannsóknar í stuttu máli að útskýra
og benda á hvaða efnahagslegir þættir höfðu helst áhrif á búfjárleigu, land-
skuld og jarðamat til skatts og ennfremur hvaða afleiðingar dönsk efnahags-
málapólitík hafði á íslenskt atvinnulíf á þessu 180 ára tímabili. f fróðlegum
kafla gerir höfundur grein fyrir þróun danskra ríkisfjármála á 17. öld og
hvernig fjármálaerfiðleikar og lánsfjárþörf dönsku krúnunnar urðu til þess að
jarðeignir hennar voru seldar í Danmörku, m.a. borgurum Kaupmannahafn-
ar. Þessi jarðasölupólitík hafði áhrif á íslandi, þvf að 1674-75 voru um 80 býli
af konungsjörðum á íslandi seld ríkisaðmírálnum og höfuðsmanninum Hin-
rik Bjelke. Konungsvaldið lagði kapp á að efla Kaupmannahöfn á 17. öld og
gera þá borg að „metropolis et portus celeberrimus Daniæ“.
í fáum skýrt dregnum dráttum lýsir höfundur stöðunni í jarðeignamálum á
íslandi eftir siðskipti. Parbýr hann aðfyrri rannsóknumsínum. Um 1550 voru
um 53% af bújörðum landsins í einkaeign, 45% í eigu kirkjunnar og stofnana
hennar og um 2% í eigu konungs. Jarðir í einkaeign áttu fáeinar ættir og segist
höfundur ekki hafa fundið neinar gamlar heimildir um mikinn fjölda sjálfs-
eignarbænda á íslandi. Undir þetta tekur undirritaður og auglýsir hér með
eftir gömlum heimildum fyrir fullyrðingum um mikinn fjölda sjálfseignar-
bænda á þjóðveldistímanum á íslandi.
Þá drepur höfundur á tilurð jarðabókarinnar 1638 yfir konungsgóss á
20