Saga - 2000, Side 87

ÍSLENSKT SAMFÉLAG 1550-1830 1SAGNARITUN 20. ALDAR
85
Sagnfræði í anda fortíðarhyggju og þjóðemisstefnu hér á landi,
Jón Aðils, gerði sér glögga grein fyrir þeirri kúgun sem leiguliðar
°g tómthúsmenn fyrri alda höfðu mátt þola. í grein sinni um
bændaánauð fyrr á tímum beindi Jón Aðils að vísu sérstakiega
s)ónum sínum að kúgun Bessastaðavaldsins á leiguliðum og gras-
húsmönnum en hann ræddi þar einrdg um kvaðir annarra land-
eigenda á leiguliðum, einkum þegar biskupar og prestar áttu hlut
að máli.8 En eins og sést glöggt í óprentuðum minnispunktum
hans á handritadeild Landsbókasafnsins9 gerði hann sér grein
fyrir þvf að allir leiguliðar bjuggu við mikla kúgun landeiganda.10
^onum entist hins vegar ekki aldur til að vinna úr minnispunkt-
Urn þessum; hann var allur ári eftir að sígilt rit hans um einokun-
^rverslunina kom út árið 1919.
Athyglisvert er að í grein sinni um Jón Jónsson Aðils árið 1948
reyndi Jónas Jónsson að gera sem minnst úr þessum þætti í rann-
sóknum þessa fræðimanns sem Jónas dáði svo rnjög.11 í staðinn er
öll áhersla lögð á þjóðemishyggju Jóns Aðils og gagnrýni hans á
hönsk yfirvöld. Ábendingar Jóns Aðils um íslenska íhaldssemi og
tandeigendaveldi sem mikilvæga orsök eymdarinnar, er komu
skýrar fram í grein hans um einokunarverslunina 1897,12 leiddi
Jónas hjá sér. Segja má ýkjulaust að sá Jón Aðils sem íslendingar
afa einkum kynnst hingað til, sé endurskoðuð útgáfa stjómmála-
^annnsins Jónasar Jónssonar á fræðimanninum.13 Sagnfræði-
henningin um þjóðlega samheldni gegn erlendum yfirgangi sem
meginskýringu sögulegrar atburðarásar á sér þannig pólitískar en
ekki fræðilegar forsendur.
8
9
10
11
12
13
tímavæðingu Iandsins kvað við annan tón: Þær hafi ótvírætt bætt hag
landsmanna. Sjá í heimildaskrá rit Þorkels frá árunum 1950-56, t.d. Tíma-
bilið 1770-1830, bls. 262-76.
Jón Jónsson Aðils, „Fæstebondens kaar paa Island i det 18. aarhundrede".
U>s. 2028 4to,. -Lbs. 2029 4to.
„Merkilega athugasemd um kjör leiguliða á 18. öld er þannig að finna á
bakhlið reiknings fyrir bamastígvél", Upp er boðið ísaland, bls. 248.
Jónas Jónsson frá Hriflu, „Jón Jónsson Aðils ".
Jón Jónsson Aðils, „Den danske regering og den islandske monopol-
handel i det 18. aarhundrede".
Þessi Iýsing Jónasar Jónssonar á fræðimanninum Jóni Aðils er hins vegar
snjöll mjög, skemmtileg aflestrar og er líkast því sem stjómmálamaðurinn