Saga - 2000, Page 101
ÍSLENSKT SAMFÉLAG 1550-1830 í SAGNARITUN 20. ALDAR 99
m-a. sérhæft sig í ritum upplýsingarmannsins Magnúsar Stephen-
sens.60
Loftur Guttormsson hefur verið stórtækur í rannsóknum sínum
á íslenskri uppeldis- og fræðslusögu og má þar sérstaklega nefna
rit hans Bernska, ungdómur og uppeldi á einveldisöld (1983). Einnig
er samantekt hans á rannsóknum sínum í tímaritinu Sögu 1988
mjög athyglisverð.
Lm hugarfarssögu tímabilsins, fyrir daga upplýsingar, ber hæst
rannsóknir á lúterskum réttrúnaði og galdratrú. Páll Eggert Óla-
son61 og Helgi Þorlákssson62 hafa rakið helstu einkenni lútersks
rétttrúnaðar á galdraöld á mjög greinargóðan hátt. Gunnar Hall-
dórsson hefur sérstaklega kyrmt sér samspil hugarfars og efna-
hagslífs á 18. öld og lagt þar mikla áherslu á hlutverk lútersks
rétttrúnaðar. Lára Magnúsardóttir hefur skoðað hvað hafi mótað
hugsun og athafnir alþýðunnar á 18. öfd, auk kirkjunnar.
Til eru tvær ólíkar hefðir um rannsóknir á göldrum og galdra-
°fsóknum. Sú fyrri felst í því að fyrst og fremst er reynt að skil-
greina í góðu samhengi við vísindahyggju og skynsemisstefnu
uúti'mans í hveiju þessi fyrirbæri fólust. Jafnframt er gengið út frá
því að galdraofsóknir hafi verið af hinu illa og galdraiðkun hafi
verið merki um hindurvitni og hjátrú og raunar hafi játning á
silku athæfi í mörgum tilfellum fengist með pyntingum. Þessi við-
miðun hefur einkennt rannsóknir flestra fræðimanna.
Snemma á öldinni safnaði Ólafur Davíðsson heimildum um ís-
lensk galdramál.63 Bók Siglaugs Brynleifssonar, Galdrar og brennu-
dómar, kom út árið 1976. í bók þessari er að finna margar góðar
skýringar og ber bókin vitni víðtækri þekkingu á efninu, þ.e. skil-
greiningum á orsökum galdratrúar, eins og hún var á þeim tíma
þegar bókin var skrifuð.64
® Ingi Sigurðsson, Hugmyndaheimur Magnúsar Stephensen. Raunar hafa fleiri
sýnt upplýsingunni og Magnúsi Stephensen sérstakan áhuga á síðustu
árum. Þannig hefur Öm Hrafnkelsson gefið út stafrétta útgáfu á bók
Magnúsar Stephensens Ræður Hjdlmars d Bjargi, ásamt ítarlegum inngangi.
61 Páll Eggert Ólason, Seytjánda öld, bls. 248-51.
62 Helgi Þorláksson, „Sautjánda öldin", bls. 56-60, 97-101.
63 Ólafur Davíðsson Iést árið 1903, 41 árs að aldri, en bók hans, Galdur og
galdramdl d íslandi, kom út 1940-43.
64 Bók Siglaugs var skrifuð áður en merkar erlendar rannsóknir höfðu kom-
lð fram sem breyttu nokkru í almennum skýringum á göldmm og galdra-