Saga - 2000, Qupperneq 168

166
GUÐMUNDUR JÓNSSON
Hjá Gils sem öðrum sagnariturum á þessum tíma kemur fram
sterk tilfinning fyrir því að gamla samfélagið er að hverfa og því
sé mikilvægt að halda til haga vitneskju um atvinnuhætti þess og
menningu áður en þeir hverfi úr vitund og veruleika almennings-
Nýstárlegt var að höfundur studdist mikið við munnlegar frá-
sagnir í verki sínu og tók sjálfur viðtöl við fjölda manna. Afrakst-
urinn varð tvö stór bindi útgefin 1944-46 og aftur í endurbættri
gerð 1977. Þrátt fyrir gloppur og litla úrvinnslu heimilda má telja
Skútuöldina menningarlegt björgunarafrek og fyrir það eitt er ritið
merkt framlag til atvinnusögu íslendinga. Sögusýn höfundar er
með sterkum þjóðernislegum blæ og gætir „næsta rómantískrar
hetjudýrkunar" eins og höfundur segir sjálfur í síðari útgáfu
verksins.6
Fyrirtækjasaga varð snemma mikilvægur hluti hagsögunnar
hér á landi en hún fjallar um starfshætti, stjórn, skipulag og mark-
aðsstarf fyrirtækja. Flest rit fást aðeins við sögu eins fyrirtækis, eru
pöntuð, fjármögnuð og þeim jafnvel ritstýrt af viðkomandi fyrir-
tækjum. Þessi sagnagerð hófst að marki á árunum milli stríða þeg'
ar opinber fyrirtæki og kaupfélög sem náð höfðu virðulegum
aldri héldu upp á afmæli með útgáfu sögurita. Þar má nefna rit
um Landssímann (1926), Kaupfélag Eyfirðinga (1926 og 1936)/
Sláturfélag Suðurlands (1932) og Brunabótafélag íslands (1942)’
Samband islenzkra samvinnufélaga frá 1943 er gagnmerkt rit efbr
Gísla Guðmundsson um umsvifamesta fyrirtæki landsins og veit'
ir fróðlega innsýn í markaðsmál landbúnaðarins. Af sögu einka-
fyrirtækja fyrir stríð má nefna afmælisrit Eimskipafélags íslands
eftir Guðna Jónsson frá 1938. Þar eð sjálft óskabam þjóðarinnar
átti í hlut voru ærin tilefni til að slá á strengi þjóðrækninnar og eru
hástemmdar lýsingar af komu fyrstu skipanna og hyllingarkvæði
margvísleg talin jafnsjálfsögð söguefni og frásagnir af starfsemi og
afkomu félagsins.
Af þessu yfirliti sést að hagsögurit fram um 1950 - og reyndar
lengur - fjölluðu að mestu leyti um sögu atvinnuvega eða ein-
stakra fyrirtækja. Sjónarhóllinn var einatt athafnir og ákvarðanir
ríkisvalds, fyrirtækja eða einstaklinga, og hvernig þær höfðu áhn
á efnahagslega framvindu eða breytingar. Sjaldgæfara var a
menn rituðu um hagræna þætti sérstaklega, framleiðsluskilyrð1
6 Gils Guðmundsson, Skútuöldin I, bls. 6.