Saga - 2000, Side 325

RITFREGNIR
323
ari þingsins þegar þingrofið áttí sér stað. Þótt ekki sé nema af þeim sök-
um er forvitnilegt að sjá hvernig hann skynjaði það sem fram fór án þess
að eiga persónulegra eða pólib'skra hagsmuna að gæta.
Haraldur Matthíasson er löngu þjóðkunnur maður fyrir skrif sfn um
landfræðileg og söguleg efni. Hann tilheyrði þeirri kynslóð manna sem
sá landið í sögunni og söguna í landinu. Það er dýrmætur eiginleiki sem
því miður virðist fjarlægur mörgum nútímamanninum. Meðal rita Har-
alds eru margar árbækur Ferðafélags íslands, í heild eða að hluta, og í
minningargrein um hann (Morgunblaðið 7. janúar 2000) segir Höskuldur
Jónsson, fyrrverandi forseti FÍ, að Haraldur hafi verið bæði „landkönnuð-
ur og rannsóknarmaður." „Engum hef ég kynnst honum fremri f stað-
fræði íslands." Það er því að vonum að þessi atorkusami maður skyldi
meðal annars ráðast í það að þýða stórvirki Kristians Kálunds um ís-
lenska sögustaði á íslensku og kom ritið út í fjórum bindum á árunum
1984-86. Mesta afrek Haraldar á fræðasviðinu er þó tveggja binda verkið
Landið og landndma sem kom á prent árið 1982. Þar beitir Haraldur fá-
gætri staðfræðiþekkingu sinni og yfirsýn til að setja landnámum einstakra
landnámsmanna mörk. Engin von er tíl að fullt samkomulag geti orðið
um slíkt verk en það þarf stórhuga mann til að takast á við svo risavaxið
viðfangsefni.
Að þessu sögðu eru það óneitanlega nokkur vonbrigði hve Haraldur
flytur lesendum sínum litið af nýju efni í nefndri bók um þingrofið 1931.
Hann segir fyrst frá úrslitum þingkosninganna 1927 og stjómarmyndun
Framsóknarflokksins, hlutleysi Alþýðuflokksins og sambúð flokkanna
tveggja. Megintexti bókarinnar fjallar um þingrofsdaginn sjálfan og vik-
una sem í hönd fór en undir bókarlok birtir Haraldur lungann úr útvarps-
viðtali Gunnars Stefánssonar við Valgerði Tryggvadóttur Þórhallssonar
sem flutt var á hálfrar aldar afmæli þingrofsins 1981. Aðferð Haraldar er
aðallega sú að tína til, endursegja og fella saman texta úr dagblöðum um
atburði þessara daga og bæta við frásögnum úr endurminningabókum
stjómmálamanna, svo sem Bemharðs Stefánssonar og Eysteins Jónssonar.
Þessi aðferð gerir ófróðum Iesendum vissulega kleift að afla sér vitneskju
um þingrofið og eftirmála þess á fáum síðum, en bætir litlu við það sem
áður hefur verið skrifað og vitað. Það var með eftírvæntingu sem ég las
frásögnina af atburðunum í þingsalnum eftir þingrofsræðu forsætis-
ráðherra en þar var ekki nein ný efnisleg atriði að finna. Innlifun Harald-
ar og stílsnilld fær þó vel að njóta sín: „Alger þögn og kyrrð var í salnum
meðan forsætisráðherra flutti ræðu sína, einnig eftir að ljóst var orðið að
þing var rofið og þingmenn á svipstundu sviptír umboði. En að ræðu
lokinni var kyrrðin skyndilega rofin, menn spmttu úr sætum, æddu um,
og hver talaði upp í annan. Var því líkast sem ógurleg skriða félli með gný
og hávaða. Hef ég aldrei séð slíka ólgu brjótast svo skyndilega fram upp
úr slíkri þögn (bls. 36)." Síðan koma nokkrar tílvitnanir í ummæli þing-