Saga - 2000, Blaðsíða 327

RITFREGNIR
325
efni fyrir sagnfræðinga og stjómmálafræðinga í rfkara mæli en aðrar
stjómmálahreyfingar og flokkar, nema ef vera kynni hægri öfgaflokkar á
borð við Nasistaflokk Hitlers. 20. öldin var vissulega öld öfganna, svo
vitnað sé til Erics Hobsbawms, sem hefur endurspeglast í fræðunum.
Að vissu leyti má einnig þakka þessar áherslur velvilja stjómvalda í garð
slíkra rannsókna. Þannig kemur fram í eftirmála bókarinnar (bls.
301-304) að menntamálaráðuneytið styrkti höfundinn til dvalar í Moskvu
í tvö sumur og „einn styrkur fékkst úr rannsóknarsjóði NATO" (bls. 304).
Þegar á heildina er litið hefur afrakstur rannsókna á kommúnista-
flokkum vesturlanda verið heldur rýr ef tekið er mið af fjármagni og fyrir-
höfn. Rannsóknimar hafa um of dregið dám af fyrirframskoðunum og
fordómum. Þannig var Alþýðubandalagið áfram skráð sem „Kommúnista-
flokkur" í þvi virðulega tímariti Problems of Communism. Samkvæmt
slíkri fræðimennsku tók við völdum sem forseti íslands árið 1996
„kommúnistaforinginn" Ólafur Ragnar Grfmsson, en hann hafði verið
formaður Alþýðubandalagsins í átta ár (1987-95). Aðrir fræðimenn fóru í
vöm fyrir kommúnista, lögðu áherslu á þjóðlegar skoðanir þeirra og hug-
sjónastarf í þágu fátæks fólks.
Rannsóknir Jóns Ólafssonar em af allt öðmm toga. Aldrei áður hafa
skjöl í Rússlandi verið könnuð jafn ítarlega og með jafnglæsilegum ár-
angri við að varpa nýju ljósi á þróun íslenskra stjómmála. Ég nefni hér
einungis þrjú dæmi:
- Árið 1937 fer formaður KFÍ, Brynjólfur Bjarnason, til fundar við
helstu ráðamenn Komintern í Morskvu. Umræðuefnið er samband KFÍ
við Alþýðuflokkinn. Eftir að hafa hlýtt á skýrslu Brynjólfs kemst forysta
Komintems að óvæntri niðurstöðu: vissir hópar í KFÍ em sakaðir um að
spilla fyrir samfylkingu KFÍ og Alþýðuflokksins. „Þetta hafi spillt fyrir
engu síður en fjandskapur Alþýðuflokksforingjanna við kommúnista.
Komintemfomstan taldi bestu leiðina til að vinna bug á shkum hindmn-
um þá að reyna að semja við Alþýðuflokkinn um sameiningu flokkanna"
(bls. 91). Komintemforystan hafði sem sagt ekki áhuga á klofningi Al-
þýðuflokksins heldur myndun samfylkingar!
- Eftir samstarfsslit vinstri stjómarinnar 1956-58 skapaðist óvissu-
ástand um stjórn landsins. Formaður Sósíalistaflokksins, Einar Olgeirs-
son, situr sem fyrr oft í sendiráði Sovétrfkjanna í Reykjavík og fer eina ferð
til Moskvu til að ræða við miðstjóm Kommúnistaflokks Sovétríkjanna.
„Einar lagði sem fyrr ríka áherslu á að hann teldi mjög mikilvægt að
Sósíalistaflokkurinn færi aftur í ríkisstjóm og hélt því jafnvel fram að
Sjálfstæðisflokkurinn kynni að vera heppilegasti samstarfsflokkur sósíal-
ista" (bls. 233). Aftur er hér minnt á lítt rannsakað svið í íslenskri sam-
tímasögu: samstarf kommúnista og sfðar sósíalista við sjálfstæðismenn,
ekki síst á Alþingi, í verkalýðsfélögum og í bæjarstjómum (t.d. í Reykja-
vík og á ísafirði). Þama hefur opinber fjandskapur þessara afla glapið