Saga - 2000, Side 331

RITFREGNIR
329
og flokkur III talinn fremur meinlaus. Á listanum 1942 eru aðeins I. og II.
flokkur, alls 88 manns, langflestir í Reykjavík. Þór leitast við að flokka
menn á listunum, en tekur fram að um suma sé með öllu óljóst hvers
vegna þeir lentu þar og nefnir nokkur nöfn, sem virðast hafa lent á listun-
um af fáránlegum ástæðum.
Fjölmennastur er sá hópur, sem hafði eitthvað saman að sælda við Þjóð-
verja og Þýskaland á sviði menningar, viðskipta og íþrótta eða hafði lært
í Þýskalandi. Samstæðasti hópurinn og sá næstfjölmennasti voru félagar
og stuðningsmenn fyrrum Flokks þjóðemissinna (nasista). Þór bendir á
að þegar litið sé yfir listana vakni sú spuming hve margir þeirra, sem þar
eru skráðir, hefðu raunverulega viljað gerast hjálparmenn þýsks innrásar-
liðs, en kveður öll rök hníga að því að einungis fáir þeirra hefðu viljað
ganga erinda Þjóðverja á þann hátt, sem bandamenn ætluðu. Listamir
beri hins vegar ótvírætt vitni óhóflegri tortryggni og ókunnugleika út-
lendra hermanna. Einnig er rifjað upp að Gerlach ræðismaður taldi Þriðja
ríkið vinasnautt þegar hann settist í stól ræðismanns á íslandi 1939. í Ijósi
þessa hlýtur, eins og Þór bendir á, athyglin að beinast að þeim íslending-
um sem virðast hafa svert fjölmarga landa sína að ósekju í augum banda-
manna en heimildir um hverjir þar vom að verki em af skomum
skammti.
Þegar fjallað er um sagnfræðirit er til þæginda að hafa heimildaskrár til
þess að gera sér grein fyrir hvar og hve víða höfundur hefur leitað fanga
ekki síst í riti eins og Bretarnir koma þar sem stuðst er við ótrúlega um-
fangsmiklar og fjölbreyttar heimildir. Slík skrá er ekki í bók Þórs, en með
því að fara yfir tilvísanimar má fá nokkra yfirsýn yfir heimildir hans.
Óprentaðar heimildir em einkum úr breskum, þýskum og bandarísk-
um skjalasöfnum en athygli vekur hve lítíð er um slíkar heimildir á ís-
landi. Vinnubrögð Þórs sýna að hann hefur ekki látið neinum steini ósnú-
ið í leit sinni að heimildum og því óhætt að álykta að ekki sé um fleiri inn-
lend skjöl að ræða en þau sem hann vitnar tíl.
Þór hefur unnið óhemju verk við að fara yfir dagblöð og b'marit bæði
samtíma og síðari tíma þar sem fram koma endurminningar og frásagnir
af atburðunum 1940.
Athyglisvert er hve höfundi sjálfum og aðstoðarmönnum hans hefur
tekist að ná tali af mörgum heimildamönnum bæði innlendum og erlend-
um, sem muna atburðina 1940. Einnig hefur verið aflað mikilvægra upp-
lýsinga með bréfaskriftum við erlenda heimildamenn. Sem dæmi um
vinnslutíma bókarinnar má benda á að fyrstu viðtölin voru tekin 1974, en
þau siðustu í október 1999. Auðvitað verður að hafa hugfast að hér er um
að ræða hluta af stærra verki og viðtölin nýtast áreiðanlega í fleiri bind-
um þess. Einnig er vfsað til heimilda á segulbandsspólum og kvikmynda.
Nokkrir heimildamenn óska nafnleyndar enda eru upplýsingar sem
þeir gefa viðkvæmar ennþá.