Saga - 2000, Side 366

364
RITFREGNIR
sjá að Magnús Stephensen hafi séð fyrir sér neina grundvallarbreytingu á
samfélagsháttum þjóðarinnar, hann var konungssinni og hafði íhalds-
sama samfélagssýn. Fólkið átti að vera skynsamt en ekki gagnrýnið, það
átti að halda sig í sinni stétt, vinna verk sitt vel en ekki gagnrýna stjóm-
völd eða móta sér sjálfstæðar skoðanir á stjómmálum. Lögin og sjálfstæði
dómstóla áttu að tryggja tilvist réttlætis, sem ekki var að finna á tfmum
stjórnleysis og níðingsverka fyrir daga konungsstjómar á íslandi, að mati
Magnúsar.
Hægt er að taka undir að einstaklingshyggja Magnúsar er athyglisverð,
honum finnst að frami eigi að ráðast af hæfileikum. Þó verður að hafa í
huga að hér talar sá er máttinn og dýrðina hefur, finnst sjálfsagt að hann
hafi unnið fyrir hvomtveggja og gleymir ættartengslunum í bili. Merki-
legust finnst mér þó sú skoðun Magnúsar að bændur hafi vinnufólk í vist
sinni en hjúalausir séu bara húsmenn og þá ekki alvöru bændur. Þetta
em rök fyrir því að vistarbandið hafi verið félagsleg ráðstöfun frekar en
efnahagsleg, það átti vissulega að tryggja lögbýlinu það vinnuafl sem
þurfti til þess að ná hámarksafrakstri en fyrst og fremst átti vistarbandið
að tryggja þá stöðu bóndans að ráða yfir öðmm.
Brúðkaupssiðabók Eggerts Ólafssonar á að vera vakningarrit, kenna
þjóðinni að halda glæsilegar veislur í takt við nýjustu tísku en um leið í
takt við arfleifð þjóðarinnar. Hún er skemmtileg aflestrar og ber bjartsýni
höfundar vitni. Það sem mér finnst merkilegast í riti Eggerts Ólafssonar er
hið menningarsögulega sjónarhom. Eggert notar dæmi frá ýmsum lönd-
um og frá ýmsum tímum til þess að varpa ljósi á íslenska siði og viðhorf.
Þetta segir mér í hversu góðum tengslum íslensk menning var við um-
heiminn; hér skilar sér greinilega hinn mikli áhugi á framandi menning-
arheimum sem hófst í kjölfar landafundatímans. Einnig er athyglisvert að
Eggert var jafn mikið á móti dönskum kaupmönnum og hann var hrifinn
af konungsvaldinu. Sjálfsmyndin um höfðingjana, sem hefðu flúið til ís-
lands undan ranglæti, er þarna komin og er líklega ævagömul. Eggert
Ólafsson var sannfærður um gildi stéttaskiptingarinnar og átti þá íhalds-
semi sameiginlega með Magnúsi Stephensen.
Ritraðir frumheimilda hljóta með tímanum að verða meginstoðir sagn-
fræðirannsókna og væri ekki ónýtt að hafa nokkra hillumetra í bókasafn-
inu. Vonandi verður framhald á þessari útgáfu.
Þorlákur Axel Jónsson