Saga - 2000, Side 369

RITFREGNIR
367
móður. Stöku sinnum greinir maður þó bergmál frá svarbréfum Finns
Jónssonar sem eru f samfeldum kafla að framan. Afleiðingin er sú að á
stundum er erfitt að meðtaka að sá texti sem maður hefur í höndum sé í
raun annar helmingurinn af nánu og innilegu samtali móður og sonar.
Persónulega saknaði ég meiri úrvinnslu á þeim stórkostlega efnivið sem
bréfasafnið óneitanlega er. Drög að slíki úrvinnslu er þó að finna í af-
bragðs grein Sigrúnar, „Tveir vinir. Tjáning og tilfinningar á nítjándu
öld" sem birtist í bókinni Einsagan - ólíkar leiðir sem út kom árið 1998. Sú
greining ætti nánast að standa með sem ítarefni, en þar vinnur höfundur
með bréfasafn sömu fjölskyldu á mjög frumlegan og skemmtilegan hátt.
Eitt af því sem menn hljóta að velta fyrir sér er tilgangur, og um leið
markhópur, heimildarútgáfu á borð við þessa. Ritstjórar segja frá því í for-
mála Kraftbirtingarhljómsins að þeir ætli hinum nýja bókaflokki einkum
tvíþætt hlutverk. Annars vegar er það von þeirra að útgáfa af þessu tagi
verði öðrum fræðimönnum hvati til að nýta persónulegar heimildir í
meira mæli við rannsóknir sínar en hingað til hefur tíðkast. Vafalaust
munu þeir hafa erindi sem erfiði hvað þetta varðar, einkum spái ég því að
sagnfræðinemar framtíðarinnar muni í ritgerðavinnu sinni ganga f þann
frumheimildagrunn sem þama liggur frammi á aðgengilegari hátt. Tím-
inn verður síðan að leiða í ljós hvort þeir muni láta þar staðar numið, eða
hvort ritin nái að kveikja næga forvitni og áhuga til að fólk leggi leið sína
á handritasöfn og fari að Iesa og leita sjálft. Það rýrir þó verulega gildi
verkanna, að þau hafa hvorki nafna- né atriðaorðaskrá. Fyrir vikið nýtast
þau ekki sem skyldi þeim fræðimönnum sem ekki eru að fást við per-
sónulegar heimildir sem slíkar, heldur tiltekna menn eða málaflokka sem
tengjast síðari hluta nítjándu aldar. Þannig er seinlegt að lesa allan textann
til að leita að viðhorfum til menntamála eða kynferðisglæpa, svo dæmi
séu tekin, en um hvort tveggja er fjallað í bókunum. Þetta mættu ritstjór-
ar gjarnan hafa f huga f framtíðinni þar sem þeir hafa Iofað að á útgáfunni
verði framhald.
Síðara, og kannski um margt háleitara, markmið kristallast í þeirri yfir-
lýstu stefnu ritstjóra að brúa bil á milli almennings og fræðanna og þar
með „vinna almenna lesendur til fylgis við sagnfræðina." (SGM og KB,
1998, bls. 7). Lesendur komast þannig í beint og nokkuð óvenjulegt sam-
band við fortíðina þar sem þeir sitja með annarsvegar dagbækur og hins-
vegar persónuleg bréf í höndunum og kynnast horfnum heimi, að þvf er
virðist milliliðalaust. Hugmyndin um milliliðalaust samband, eða frelsi
lesandans til að nálgast eða túlka fortíðina á eigin forsendum, er þó tál-
sýn. Þótt textar séu birtir stafréttir og í heilu lagi hefur töluverð sfun þeg-
ar farið fram. Sagnfræðingamir sem verkin vinna hafa þannig valið úr
þau skrif sem þeir telja að séu birtingarverð, og er það aðeins brotabrot úr
geysiumfangsmiklum heimildasöfnum. Auk þess er frumtextum raðað
upp og þeir efnisflokkaðir út frá forsendum sagnfræðingsins.