Morgunblaðið - 09.02.2010, Blaðsíða 20

20 Minningar
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. FEBRÚAR 2010
✝ Steingrímur Her-mannsson fæddist
í Reykjavík 22. júní
1928. Hann lést að
heimili sínu í Máva-
nesi í Garðabæ 1.
febrúar 2010.
Foreldrar Stein-
gríms voru Hermann
Jónasson forsætisráð-
herra, f. 25.12. 1896,
d. 22.1. 1976, og Vig-
dís Oddný Steingríms-
dóttir, f. 4.10. 1896, d.
2.11. 1976. Eftirlif-
andi systir Steingríms
er Pálína Hermannsdóttir, f. 12.9.
1929.
Steingrímur kvæntist 14.3. 1951
Söru Jane Donovan, f. 1924. Þau
skildu. Börn þeirra eru: 1) Jón
Bryan Hermannsson, f. 1951, arki-
tekt og verkfræðingur í San Frans-
isco, maki hans Lieselotte Her-
mannsson, starfsm. á
lögmannsstofu. Börn: Bryan, f.
1983, og Stefan, f. 1985. 2) Ellen
Herdís Hermannsson, f. 1955, hús-
móðir í Flórída, maki hennar Cary
Vhugen sölustjóri. Börn: Adam, f.
1993, Erik, f. 1995, og Hannah, f.
1999. 3) Neil Hermannsson, f. 1957,
tannlæknir í Flórída.
Steingrímur kvæntist 19.10. 1962
Guðlaugu Eddu Guðmundsdóttur,
f. 1937. Börn þeirra eru: 1) Her-
mann Ölvir, f. 1964, verkfræð-
ingur, maki hans Erla Ívarsdóttir
kennari. Barn þeirra er Stein-
grímur, f. 1993. 2) Hlíf, f. 1966, yf-
irlæknir, var gift Eyjólfi Ágústi
Kristjánssyni lögfræðingi. Börn
stjórn Framsóknarflokksins 1964,
varð ritari hans 1971 og formaður
1979-94. Hann var varaþingmaður
fyrir Vestfirðinga 1967-71, þing-
maður þeirra 1971-87 og þingmað-
ur Reykjaneskjördæmis 1987-94.
Steingrímur var dóms-, kirkju-
mála- og landbúnaðarráðherra
1978-79, sjávarútvegs- og sam-
gönguráðherra 1980-83, forsætis-
ráðherra 1983-87, utanrík-
isráðherra 1987-88 og að nýju
forsætisráðherra 1988-91. Hann
var bankastjóri Seðlabanka Íslands
1994-98.
Steingrímur sat í fjölmörgum
nefndum og ráðum um ævina. Eftir
að starfsævi lauk hélt hann áfram
að láta til sín taka, ekki síst á sviði
umhverfismála, m.a. með stjórn-
arsetu í Landvernd og stofnun Um-
hverfisverndarsamtaka Íslands,
þar sem hann var lengst af formað-
ur. Þá var hann stjórnarmaður í
Millennium Institute í Bandaríkj-
unum og um skeið formaður stjórn-
ar og formaður Surtseyjarfélagins
allt frá stofnun þess þar til í júlí sl.,
eða í 44 ár. Einnig átti hann drjúg-
an þátt í stofnun Sjóðs Leifs Eiríks-
sonar, sem veitir námsstyrki, og
var stjórnarformaður hans allt þar
til nýverið. Hann var sæmdur gull-
merki ÍSÍ og var Paul Harris félagi
í Rotaryklúbbi Reykjavíkur, þar
sem hann var meðlimur frá 1969.
Útför Steingríms fer fram frá
Dómkirkjunni í Reykjavík í dag, 9.
febrúar 2010, og hefst athöfnin kl.
14. Jafnframt verður hægt að fylgj-
ast með athöfninni af skjá í sal
Oddfellowhússins við Vonarstræti.
þeirra: Steingrímur,
f. 1991, og Guð-
mundur Snorri, f.
1995. Síðari maki
Halldór Ó. Zoëga
verkfræðingur. Barn
þeirra er Vigdís
Edda, f. 2004. 3) Guð-
mundur, f. 1972, al-
þingismaður, maki
hans Alexía Björg
Jóhannesdóttir, leik-
kona og leið-
sögumaður. Barn
þeirra er Jóhannes
Hermann, f. 2009.
Barn Guðmundar og Sigríðar Liv
Ellingsen er Edda Liv, f. 2004.
Steingrímur tók stúdentspróf frá
MR 1948, lauk B.Sc-prófi í raf-
magnsverkfræði frá Illinois Insti-
tute of Technology í Chicago 1951
og M.Sc-prófi í rafmagnsverkfræði
frá California Institute of Techno-
logy í Pasadena 1952. Síðar var
hann sæmdur heiðursnafnbótum
við báða háskólana.
Steingrímur var verkfræðingur
hjá Rafmagnsveitu Reykjavíkur
1952-53 og hjá Áburðarverksmiðj-
unni hf. 1953-54. Hann var verk-
fræðingur við Southern California
Edison Company í Los Angeles
1955-56, verkfræðingur við Verk-
legar framkvæmdir hf. 1957, fram-
kvæmdastjóri atvinnumálanefndar
ríkisins 1957-61 og framkvæmda-
stjóri Rannsóknaráðs ríkisins 1957-
78.
Hann var kjörinn formaður Fé-
lags ungra framsóknarmanna í
Reykjavík 1962, tók sæti í mið-
Kvöld að Kletti
Eins og sól sem sest við rönd
sönn þig ævin lætur
stafa geislum, lýsa lönd
litum flétta skýjabönd.
Minning þín er mánaskin um nætur.
Hvíl í friði, pabbi minn.
Guðmundur Steingrímsson.
Á lífsleiðinni mótast fólk af ýmsum
þáttum í umhverfi sínu. Margbrotin
náttúra hefur haft áhrif á Íslendinga
um aldir. Mestu ráða þó samskipti við
fjölskyldu, vini og samstarfsmenn um
það hvernig til tekst við þau verkefni
sem forsjónin færir okkur í hendur.
Steingrímur Hermannsson var
áhrifavaldur í lífi margra. Þegar hann
haslaði sér völl á sviði íslenskra
stjórnmála nutu sín vel elja hans og
kapp auk þess sem hann var einstak-
lega minnisgóður á smátt sem stórt
og stundum svo að undrun sætti.
Steingrímur hafði óbilandi trú á
möguleikum Íslands og Íslendinga til
að takast á við framtíðina og skapa
komandi kynslóðum betra líf. Þekk-
ing hans og menntun var honum mik-
ilvægt veganesti í stefnumótun og
allri framkvæmd.
Nýting auðlinda landsins var hon-
um ofarlega í huga og hann áttaði sig
betur á því en flestir aðrir hversu
mikilvæg framleiðsla raforku var fyr-
ir efnahagslegar framfarir. Jafn-
framt var hann mikill unnandi ís-
lenskrar náttúru. Þessi sjónarmið
tókust á í huga hans. En hann var
gott dæmi um sannan umhverfis-
sinna sem lagði sig fram um að sætta
sjónarmið nýtingar og verndunar.
Sem forystumaður í stjórnmálum
gátu ákvarðanir Steingríms verið
umdeildar og sumt gat fallið í grýttan
jarðveg. Miklu oftar átti hann þó mik-
inn samhljóm með þjóðinni og var í
fararbroddi á tímum mikilla framfara
og átti síðasta orðið í mörgum mik-
ilvægum ákvörðunum sem færðu
þjóðina fram á veg.
Steingrímur var formaður Fram-
sóknarflokksins í hálfan annan ára-
tug og helgaði flokknum mikinn hluta
starfsævi sinnar, sat í umboði hans í
ríkisstjórn í rúman áratug, lengst af
sem forsætisráðherra.Við sem nutum
leiðsagnar hans og forystu minnumst
einstaks dugnaðar hans og baráttu-
þreks. Sem forystumaður í ríkis-
stjórn þurfti Steingrímur oft að taka
mikið tillit til samstarfsmanna í öðr-
um flokkum í málum sem voru um-
deild í hans eigin flokki. Hann vissi
sem var að án málamiðlana næst
sjaldnast árangur og án samstöðu
verður verkefnum sem framtíðin
kallar á aldrei sinnt. Samtímamenn
hans leggja sjálfsagt mat á störf hans
með misjöfnum hætti.
Í mínum huga gerði hann best þeg-
ar hann hafði forystu um að taka þátt
í samningum um aðild landsins að
Evrópska efnahagssvæðinu. Hann
var ekki sáttur við niðurstöðu samn-
ingaviðræðna en án forystu ríkis-
stjórnar hans hefði sennilega ekkert
orðið af þeim samningum. Sama má
segja um þjóðarsáttarsamningana
fyrir tuttugu árum, sem voru upphaf
stöðugleika og mikilla framfara í
efnahagslífinu. Farsæll forystumað-
ur er fallinn frá. Með honum er jafn-
framt genginn mikill keppnismaður
og íþróttamaður. Hans hinsta barátta
við ólæknandi sjúkdóm sýndi vel
þrekið og baráttuviljann.
Það var ekki vani Steingríms að
gefast upp og snúa við í miðri brekku.
Að þessu sinni varð hann þó að láta í
minni pokann eftir frækilega baráttu.
Eftir lifir minningin um góðan dreng,
sem lagði sig fram og lagði mikið af
mörkum til heilla fyrir íslenska þjóð.
Við Sigurjóna þökkum langa samferð
og vináttu og vottum Eddu og fjöl-
skyldunni allri okkar dýpstu samúð.
Við biðjum góðan Guð að styrkja þau
á erfiðum tímum.
Halldór Ásgrímsson.
Með Steingrími Hermannssyni er
genginn merkur stjórnmálamaður
sem markaði spor í þjóðarsöguna.
Hann var mannþekkjari í stjórnmál-
um sem kom mörgu góðu til leiðar.
Hann hóf þátttöku í stjórnmálum
tiltölulega seint á ævinni en bjó fyrir
bragðið að fjölþættri reynslu og stað-
góðri menntun, auk þess að vera mót-
aður af þeim viðhorfum sem ríktu í
föðurhúsum þar sem baráttan við at-
vinnuleysi og fátækt á kreppuárun-
um og hugsjónirnar sem stuðluðu að
stofnun lýðveldisins voru í forgrunni.
Steingrímur átti sér baráttumál og
hugsjónir en varð oft að láta sér lynda
að gera gott úr flóknum og erfiðum
stöðum, ná fram málmiðlunum, eiga
samvinnu við andstæðinga, og fást
við ýmsar aðrar þverstæður sem upp
koma í lífi stjórnmálamanns. Fáir
hafa verið eins reiðubúnir og hann til
þess að viðurkenna efasemdir um
ákvarðanir eða stefnu stjórnvalda og
játa mistök eða yfirsjónir í fram-
kvæmd mála. Hann afvopnaði menn
oft í umræðum með hreinskilnisleg-
um frávikum frá hefðinni í pólitískri
umræðu.
„Ég var plataður,“ sagði hann þeg-
ar óprúttnir útgerðarmenn höfðu
fengið leyfi til skipakaupa á fölskum
forsendum. Og stundum átti hann
það til að svara með þeim hætti að
ríkisstjórnin hefði eina skoðun,
Framsóknarflokkurinn aðra en í
rauninni hallaðist hann sjálfur að
þriðju skoðuninni. Þetta var ekki
endilega lagt honum til lasts sem
vingulsháttur heldur oftar tekið til
vitnis um að þarna færi maður sem
þyrði að velta fyrir sér málum og
skipta um skoðun ef rök stæðu til
þess.
Hann var um 15 ára skeið formað-
ur í Framsóknarflokknum, ráðherra
litlu skemur og var forsætisráðherra
samanlagt í sjö ár, í þremur ríkis-
stjórnum. Mér féll ákaflega vel að
starfa undir forystu Steingríms í rík-
isstjórn. Síðar hefur mér skilist að
margt í starfsvenjum ríkisstjórna
fram á þennan dag eigi rætur sínar í
skipulögðum vinnubrögðum verk-
fræðingsins sem endurskipulagði
vinnuna við ríkisstjórnarborðið þegar
hann settist fyrst í stól forsætisráð-
herra 1983. Hann var alla tíð fylginn
sér en lipur og úrræðagóður í samn-
ingum. Þegar við sátum saman í rík-
isstjórn hafði honum lærst að traust
milli manna ræður úrslitum um far-
sæld stjórna og úrlausn margra mál-
efna. Hann lagði sig því fram um að
skapa slíkt traust í samskiptum og
leysti marga deiluna áður en hún
varð að hörðum hnút. Eiginleikar
hans sem samningamanns nutu sín
best í þjóðarsáttarsamningunum
1990 sem lögðu grunn að löngu tíma-
bili stöðugleika og velsældar. Sú
framganga ein hefði nægt til þess að
halda nafni hans á lofti í stjórnmála-
sögunni en væri sjálfsagt flokkuð
sem baktjaldamakk í fjölmiðlum í
dag.
Þegar árin tóku að færast yfir var
eins og Steingrímur hneigðist meir að
gagnrýnum viðhorfum til þjóðmála.
Stuðningur hans við myndun Reykja-
víkurlistans var afar mikilvægur. At-
hygli vakti umhyggja hans fyrir nátt-
úrunni, umhverfismálum og
efasemdir í garð ofuráherslu á stór-
iðju.
Samferðamenn Steingríms minn-
ast hans með hlýhug og þakklæti. Ég
færi Eddu ekkju hans og afkomend-
um Steingríms hugheilar samúðar-
kveðjur og þakkir.
Jóhanna Sigurðardóttir.
Steingrím Hermannsson sá ég
fyrst í eigin persónu árið 1978 eða
1979 og þá sem landbúnaðarráðherra
á fundi um þau málefni norður á
Þórshöfn. Man ég enn glöggt að mér
fannst mikið til koma af hve miklu
hispursleysi hann ræddi við fundar-
menn, sem að uppistöðu til voru
bændur og skyldulið, um vandamál
landbúnaðarins eins og t.d. fram-
leiðslu langt umfram þarfir innan-
landsmarkaðar.
Á þessu kvað Steingrímur þurfa að
taka og stuggaði svo við ýmsum, nær
heilögum beljum kerfisins, að mörg-
um framsóknarbóndanum varð ekki
um sel.
Síðan lágu leiðir okkar saman á Al-
þingi vorið 1983. Áttum við þá
kannski ekki á yfirborðinu mikið
sameiginlegt nema nafnið. Að aflokn-
um árangurslausum viðræðum um
mögulegt samstarf, eða öllu heldur,
áframhaldandi samstarf Framsóknar
og Alþýðubandalags, sem ég tók lít-
illega þátt í, myndaði hann sína fyrstu
ríkisstjórn.
Eftir það var hlutverkum svo skipt
að hann var hinn prúðmannlegi for-
sætisráðherra og ég kjaftfor strákur í
stjórnarandstöðu, yngstur og hvað
óheflaðastur þingmanna. Aldrei
minnist ég annars en að hann hafi
svarað og brugðist við málefnalega
og af þolinmæði, sem var örugglega á
köflum meira en ég átti skilið. Smátt
og smátt myndaðist hlýlegt samband
milli okkar og við fórum að kalla hvor
annan nafna, þegar vel lá á okkur.
Í næsta ráðuneyti Steingríms Her-
mannssonar, sem myndað var á
skömmum tíma í kjölfar nokkurra
pólitískra sviptinga haustið 1988, var
ég yngstur ráðherra og fór með tvo
málaflokka, ráðuneyti landbúnaðar-
mála og samgöngumála. Er skemmst
frá því að segja, að Steingrímur Her-
mannsson reyndist mér afar vel og
gott var að lúta verkstjórn hans og
eiga hann að. Hann hafði þann hátt á
að standa gjarnan með þeim ráðherra
eða ráðherrum sínum sem áttu á
brattann að sækja með sín mál hverju
sinni og skiptu þá flokkar engu máli.
Hann var næmur á það ef deilur eða
átök gætu verið í uppsiglingu, fljótur
að bera vopn á klæðin og slökkva elda
ef einhverjir voru að taka sig upp. Ég
var ekki alltaf vinsælastur við ríkis-
stjórnarborðið, með útgjaldafrek
vandamál landbúnaðarins og fjár-
frekar samgönguframkvæmdir á
herðunum, en átti yfirleitt vísan
stuðning nafna, eða a.m.k. skilningi
hans að mæta.
Steingrímur var kappsamur til
vinnu sjálfur og gat átt það til að boða
mann til fundar eldsnemma að
morgni, eins þótt útstáelsi hefði verið
kvöldið áður. Hann ætlaðist til hins
sama af öðrum og kunni líka vel að
meta ef menn drógu ekki af sér. Þeg-
ar menn gerðu sér dagamun var hann
kátastur manna og get ég vel játað
það á mig nú, að ég átti til á þessum
árum að lauma að honum hugmynd-
um um slíkt sem var yfirleitt vel tek-
ið.
Þegar um hægðist hjá Steingrími
eftir langan feril í stjórnmálum og op-
inberum störfum gat hann helgað sig
áhugamálum sínum og tómstunda-
gamni. Það gerði hann af sínum al-
kunna dugnaði og kappsemi og eins
lengi og kraftar leyfðu. Umhverfis-
málin urðu honum sífellt hugleiknari
sem og varðstaða um sjálfstæði og
fullveldi landsins. Leiðir okkur lágu
saman af og til, tengt slíkum við-
fangsefnum, fram undir hið síðasta
og urðu jafnan fagnaðarfundir.
Að leiðarlokum færi ég nafna mín-
um þakkir fyrir samstarfið, votta
mikilhæfum manni virðingu og að-
standendum samúð mína og fjöl-
skyldu minnar.
Steingrímur J. Sigfússon.
Menn hafa það enn í dag fyrir satt
að ríkisstjórn Þorsteins Pálssonar
hafi verið tekin af í beinni útsendingu
á Stöð 2 eftir kvöldfréttir hinn 16.
september 1988. Þetta er að vísu of
mælt. Ríkisstjórnin hafði naumast
greinst með lífsmarki allt sumarið.
Talsamband formanna samstarfs-
flokkanna var slitrótt. Ákvarðanir
fengust ekki teknar. Þjóðarskútan
var á reki. Það vantaði kúrsinn.
Það var við þessar tvísýnu aðstæð-
ur, að við Steingrímur Hermannsson
sórumst í pólitískt fóstbræðralag.Við
náðum, ásamt samstarfsmönnum
okkar, samstöðu um úrræði sem
dugðu við bráðavanda þess tíma. Svo
settum við kúrsinn um hvert skyldi
halda. Niðurstaðan varð myndun
vinstristjórnar, undir forystu Stein-
gríms, sem var við völd til loka kjör-
tímabilsins vorið 1991. Þetta kom
mörgum í opna skjöldu. Það hafði
verið fátt með frændum, jafnaðar- og
samvinnumönnum, um hríð. En að-
steðjandi vandi neyddi okkur Stein-
grím til að slíðra sverðin og snúa bök-
um saman svo sem gert höfðu feður
okkar, Hermann og Hannibal, forð-
um daga.
Það var þessi ríkisstjórn sem réð
niðurlögum verðbólgunnar í nánu
samstarfi við verkalýðshreyfingu og
samtök atvinnurekenda um þjóðar-
sátt. Sá árangur hefði ekki náðst,
hefði forsætisráherrann ekki notið
trausts samningsaðila. Þessi ríkis-
stjórn beitti sér fyrir róttækum kerf-
isumbótum sem breyttu þjóðfélaginu
þótt síðar yrði. Þetta á ekki hvað síst
við um EES-samninginn. Hann var,
hvað inntak varðar, til lykta leiddur í
stjórnartíð Steingríms þótt ekki bæri
hann gæfu til að fylgja því verki eftir.
Það voru mistök eins og Steingrímur
viðurkennir í merkri ævisögu sinni,
sem Dagur B. Eggertsson skráði.
Þessi vinstristjórn Steingríms
Hermannssonar var trúlega best
mannaða ríkisstjórn lýðveldisins
hingað til ásamt með fyrstu viðreisn-
arstjórninni 1959-63. Það var ekki
heiglum hent að halda saman svo
óstýrilátu liði í þriggja flokka stjórn
(og reyndar fjögurra, síðar meir). Það
var viðtekin trú manna, studd heilli
kenningu í stjórnmálafræði að
þriggja flokka samsteypustjórnir
gætu ekki haldið út saman í heilt
kjörtímabil. Sundurlyndið yrði þeim
óhjákvæmilega að aldurtila. Stein-
grímur afsannaði þessa kenningu í
verki og sannaði um leið að hann væri
föðurbetrungur að þessu leyti.
Steingrímur var maður her-
mannlegur á velli og kippti því í kynið
til föður síns, glímukappans og
Strandagoðans. Hann var vel íþrótt-
um búinn á yngri árum og harður
keppnismaður þegar á reyndi. Hann
undi lítt sínum hlut nema hann stæði
fremstur meðal jafningja. Hann var
því vel til forystu fallinn. En öðrum
þræði reyndist hann vera manna-
sættir sem átti auðvelt með að laða
aðra til samstarfs. Talsamband hans
við þjóðina var gott. Almenningur
skynjaði einlægni hans og vændi
hann hvorki um hroka, undirhyggju
né óheilindi.
Steingrímur var einn fárra verk-
fræðinga sem gert hafa stjórnmál að
ævistarfi (Jón Þorláksson og Emil
Jónsson koma þó upp í hugann).
Svo sem vænta mátti af verkfræð-
ingi var hann tæknilega þenkjandi og
leitandi að praktískum lausnum.
Hann treysti sér vel til að rökræða
vandamál til niðurstöðu; og þar með
að taka tillit til málflutnings annarra
ef hann var studdur sannfærandi rök-
um. Kannski var einmitt þetta lykill-
inn að því hve vel honum fórst úr
hendi pólitísk verkstjórn. Hann
kunni að láta aðra njóta sannmælis.
Með formannsferli Steingríms
Hermannssonar lauk stórveldistíma-
bilinu í sögu Framsóknarflokksins
þegar arftakar Jónasar frá Hriflu
höfðu bæði metnað og burði til að etja
kappi við íhaldið um forystu fyrir
landstjórninni. Þeir tímar eru nú liðn-
ir og koma ekki aftur.
Steingrímur Hermannsson var
farsæll stjórnmálamaður sem setti
sterkan svip á samtíð sína. Um leið og
við þökkum góð kynni og árangurs-
ríkt samstarf flytjum við Bryndís
Eddu, afkomendum þeirra, fjöl-
skyldu allri og frændgarði hugheilar
samúðarkveðjur.
Jón Baldvin Hannibalsson.
Steingrímur Hermannsson gekk
ungur inn á leikvang stjórnmálanna,
hann kom með hugarfari íþrótta-
mannsins og ný blæbrigði. Í honum
bjó gott innsæi og var hann dreng-
lyndur heiðursmaður. Hann bar
sterkt svipmót ættar sinnar og þjóð-
ar. Jafnframt var hann heimsmaður í
framgöngu með yfirbragð Kennedy-
anna. Hann var ofinn úr margbreyti-
legum gullþráðum sem einstaklingur,
Steingrímur Hermannsson