Morgunblaðið - 09.02.2010, Blaðsíða 21

aðdáun, vinsældir og velgengni sköð-
uðu hann ekki. Hjartahlýr, um-
hyggjusamur og lítillátur gekk hann
fram í hverjum leik, þótt mikið skap
og metnaður byggi í honum. Hann
var einlægur og öll hreinskilin svör
skópu honum lýðhylli um leið og
framgangan var glæsileg. Þjóðinni
fannst hann föðurlegur leiðtogi,
henni fannst að hún ætti mikið í hon-
um.
Hann var borgarbarn en landið allt
var hans, bundinn órofaböndum við
náttúruna og fólkið í landinu. Þrátt
fyrir nám erlendis var það landið og
þjóðin sem kallaði hann heim, hér var
vettvangurinn sem hann þráði að um-
breyta. Steingrímur var frumkvöðull
og mörg fyrirtæki í nýsköpun síðustu
ára voru hans. Hann var maður mála-
miðlana og sátta, kunni öðrum betur
að lægja öldur.
Leiðtogahæfileikar forsætisráð-
herrans voru einstakir um það deila
menn ekki. Stundum var eins og fjöl-
flokka stjórnir hans ættu sér sjö líf,
með lagni skákaði hann mönnum og
flokkum inn á völlinn og hélt ótrauður
áfram. Steingrímur var mikill fund-
armaður og ötull á sínum pólitíska
ferli að halda sambandi við fólkið í
landinu, lagði áherslu á að fundar-
menn töluðu og var góður hlustandi.
Ég minnist þess þegar hann sat
undir ómaklegri gagnrýni og stóryrð-
um á Alþingi, þá gneistaði af kapp-
anum, og þegar hann svaraði réð
hann yfir tilfinningum og tókst á við
andstæðinginn af föðurlegri mýkt.
Stefnuræða forsætisráðherra er
skrifuð og oft tilþrifaminni fyrir
bragðið. Hins vegar er eldhúsdags-
ræðan frjálsari, þá sótti Steingrímur
oft orku í gönguferð upp í Heiðmörk
og andaði að sér vorkomunni. Angan
vors og gróðurs gaf honum þrótt. Í
blaðlausum ræðum þar sem hann var
frjáls og honum hitnaði við hjarta-
rætur var hann bestur og höfðu fáir
roð í hann í kappræðum. Steingrímur
var í raun mjög stefnufastur maður
og sjálfum sér samkvæmur. Þjóð-
félagsmyndin var skýr, hann studdi
undirstöðuatvinnuvegi landsins,
landbúnað og sjávarútveg. Hann var
baráttumaður iðnaðar og nýsköpunar
og sá mannauðinn og menntun í hyll-
ingum. Steingrímur var framsóknar-
maður af þeim meiði sem flokkurinn
var stofnaður til í öndverðu og var
meðvitaður um veginn sem flokknum
ber að fylgja í þjóðfélagi breyting-
anna. Jafnframt var hann einlægur
samvinnumaður en studdi frelsi og
framtak einstaklingsins en græðginni
varð að halda í skefjum.
Steingrímur var aldrei einn, við
hlið hans stóð eiginkonan Edda Guð-
mundsdóttir, myndin af þeim saman
er stór og glæsileg í mikilvægum
störfum fyrir okkur Íslendinga. Á
kveðjustund þökkum við Margrét
honum góð kynni og vinarþel. Minn-
ingin um mikilhæfan þjóðarleiðtoga
mun lifa. Stærst er þó minningin um
drengskaparmanninn sem var alltaf
hann sjálfur einlægur opinskár og
hlýr.
Guðni Ágústsson.
Á níunda tug síðustu aldar var
Steingrímur Hermannsson í hópi
þeirra sem áhrifaríkastir voru í ís-
lenskum stjórnmálum. Fáum afger-
andi málefnum var þá ráðið til lykta
án þess að hann ætti þar hlut að.
Hann var flokki sínum happadrjúgur
leiðtogi ekki síst fyrir þá sök að hann
naut almennra vinsælda langt utan
eigin raða.
Sjálfstæðisflokkurinn og Fram-
sóknarflokkurinn áttu tvívegis sam-
starf um ríkisstjórn á þessum áratug.
Það var hlutskipti okkar Steingríms í
báðum þessum stjórnum að leiða það
samstarf, hvor fyrir sinn flokk. Þetta
var áratugur óstöðugleika á vettvangi
stjórnmálanna.
Frá gamalli tíð ríkti tortryggni í
báðum fylkingum eins og gengur og
gerist á átakavelli stjórnmálanna. Í
fyrri ríkisstjórn flokkanna á þessum
þverbrestasama áratug var Stein-
grímur forsætisráðherra. Þrátt fyrir
margvíslega erfiðleika og efasemdir
tókst það samstarf vel. Forsætisráð-
herrann varð oft og tíðum að sýna lip-
urð og víkja af hefðbundinni línu
flokks síns til að tryggja þann árang-
ur.
Í síðari ríkisstjórn flokkanna á
þessum tíma bættist Alþýðuflokkur-
inn í samstarfið. Gömul tortryggni
gróf þá fljótt um sig og upp úr sam-
starfinu slitnaði. Sams konar rof varð
í samstarfi Sjálfstæðisflokks og
Framsóknarflokks þrjátíu og tveim-
ur árum áður með svipuðum pólitísk-
um afleiðingum. Stundum verða slík-
ir atburðir ekki umflúnir.
Þvílík tíðindi verða tæpast án þess
að þau snerti strengi tilfinninganna.
Öðru verður heldur ekki haldið fram.
Hitt er annað að lögmál tímans kenn-
ir mönnum að meta þær taugar sem
héldu þeim saman til góðra verka en
huga minna að hinum sem slitnuðu.
Hjartað kemur þar líka lítið eitt við
sögu.
Á áttræðisafmæli Steingríms Her-
mannssonar þótti mér gott að finna
að við gátum báðir litið til liðinnar tíð-
ar í þessu ljósi. Sjálfstæðismenn sem
tóku þátt í pólitísku samstarfi með
Steingrími Hermannssyni við ríkis-
stjórnarborðið kveðja með þökk og
einlægri virðingu fyrir því fjölmarga
sem hann vann þjóð sinni vel.
Í dag beinist hugurinn til þeirra
sem stóðu Steingrími Hermannssyni
næst og sakna mest þegar hinsti spöl-
urinn með honum er á endann geng-
inn.
Þorsteinn Pálsson.
Það hafa verið mikil forréttindi fyr-
ir Grænlendinga að eiga Ísland að
næsta nágranna. Í þau 37 ár sem ég
átti sæti á grænlenska þjóðþinginu,
þar af í sjö ár sem formaður land-
stjórnar, varð mér sífellt betur ljóst
hversu mikill pólitískur, efnahags-,
menningar- og atvinnulegur ávinn-
ingur það var fyrir Grænland að eiga
náin og góð samskipti við Ísland.
Allt frá æskuárum mínum í Suður-
Grænlandi og minnist ég með þökk
allra þeirra íslensku bænda og fræði-
manna sem allt fram á þennan dag
hafa stutt við bakið á grænlenskum
landbúnaði sem, ásamt fiskveiðum,
hefur verið annar undirstöðuatvinnu-
vegur þjóðarinnar frá þeim tíma er
norrænir menn námu land í þessum
hluta Grænlands fyrir um eitt þúsund
árum.
Ég er einn þeirra Grænlendinga
sem vona og trúi því að gott samstarf
og góð persónuleg tengsl muni um
alla framtíð verða ríkjandi milli þess-
ara tveggja vinaþjóða. Þau pólitísku
og persónulegu viðhorf til Grænlands
einkenndu Steingrím Hermannsson
alla hans stjórnmálatíð.
Við, grænlenskir stjórnmálamenn,
eigum fjölmargar skemmtilegar
minningar um heimsóknir til Stein-
gríms og eiginkonu hans, Eddu, á
heimili þeirra, með starfsliði í stjórn-
arráðunum, og um ferðir þeirra til
Grænlands. Við erum þakklátir fyrir
allt það sem Steingrímur kom til leið-
ar eða átti virkan þátt í fyrir Græn-
land, t.d. að opna íslenskar hafnir fyr-
ir grænlenskum togurum.
Nýting fiskistofnanna í Norður-
Atlantshafi verður alla tíð að byggj-
ast á góðum, vísindalegum grunni og
Steingrímur gerði sér góða grein fyr-
ir því. Ég minnist þess að á erfiðum
samningafundi um fiskveiðikvóta í
Norður-Atlantshafi lét íslenskur
fiskifræðingur þau orð falla að „fyr-
irhugaðir, pólitískir fiskveiðikvótar
stefna framtíð Íslands í hættu“.
Steingrímur tók þessari athugasemd
vel og tekið var tillit til hennar.
Við lát Steingríms Hermannssonar
vil ég, fyrir hönd fjölmargra græn-
lenskra vina og kunningja, votta konu
hans og fjölskyldu dýpstu samúð.
Grænland hefur misst einn af bestu
og tryggustu vinum sínum. Ég þakka
Steingrími af alhug fyrir langa, per-
sónulega vináttu og óska þess að
samstarf og vinátta Grænlands og Ís-
lands, sem hann átti ríkan þátt í að
byggja upp með svo margvíslegum
hætti, haldi áfram að aukast og
styrkjast, báðum þessum þjóðum á
norðurslóð til velfarnaðar.
Blessuð sé minning Steingríms
Hermannssonar.
Jonathan Motzfeldt,
fv. formaður landstjórnar
og þjóðþings Grænlands.
Þess verður getið í sögubókum að
áratugirnir 1971 til 1991 hafi verið
áratugir framfara á Íslandi. Í upphafi
var landhelgin færð út í 50 sjómílur,
svo í 200 sjómílur. Í upphafi fór verð-
bólgan úr öllum böndum; að lokum
tókst að hemja hana með þjóðarsátt-
inni. Í upphafi var farið að ræða um
náttúruvernd sem alvarlegt og brýnt
pólitískt viðfangsefni. Í lok tímans var
umhverfisráðuneytið stofnað þrátt
fyrir eitraða andstöðu. Umbætur í fé-
lags-, heilbrigðis og menntamálum
urðu stórstígari en nokkru sinni fyrr
eða síðar. Og í byggðamálum.
Á þessum tíma sátu margar ríkis-
tjórnir. Alþýðubandalagið átti aðild
að fimm þeirra ráðuneyta. Steingrím-
ur Hermannsson sat í sex ráðuneyt-
um; fjórum með Alþýðubandalaginu.
Hann var ritari Framsóknarflokksins
á tímabili fyrstu vinstri stjórnarinnar
1971 til 1974 sem var jafnframt önnur
vinstri stjórnin í sögunni. Frá 1971 er
hann alltaf í aðstöðu til þess að hafa
áhrif á þróun mála; á meirihluta þess
tímabils er hann í samstarfi við Al-
þýðubandalagið. Þessi staðreynd sýn-
ir að Steingrímur og Framsóknar-
flokkur hans málaði sig aldrei út í
horn; hann var alltaf gerandi. Ég var
svo heppinn að við Steingrímur vor-
um saman í fjórum þessara ráðuneyta
sem hann sat í – á áttunda ár alls. Sát-
um saman í ríkisstjórnum á svona 800
ríkisstjórnarfundum fyrir utan alla
hina fundina. En ég á ekkert nema já-
kvæðar minningar frá öllum þessum
fundum, sem segir heilmikið um
Steingrím Hermannsson. Og kunn-
ingskapur okkar og gleði stundum
fram eftir kvöldum var engu líkur.
Landsbergis spilaði á píanóið þegar
best lét.
Því miður fékk stjórnin ekki að
sitja áfram eftir 1991 þó hún hefði
þingmeirihluta til þess.
Stærsta mál síðustu stjórnar Stein-
gríms var þjóðarsáttin. Einmitt nú er
hann kveður er meiri þörf en nokkru
sinni fyrir breiða sátt – ekki þannig að
hver og einn hafi neitunarvald heldur
þannig að allir virði niðurstöður hinna
lýðræðislegu stofnana samfélagsins.
Lokahnykkurinn í þjóðarsáttinni
voru afar umdeild bráðabirgðalög um
kjaramál. Þau hefðu örugglega verið
felld í þjóðaratkvæðagreiðslu en þá
hefðum við líka haft verðbólguna í
amk. 20 ár í viðbót.
Eddu og niðjum þeirra Steingríms
og tengdabörnum sendum við Guðrún
samúðarkveðjur þegar Steingrímur
Hermannsson er allur. Við sem unn-
um með honum og glöddumst með
honum þekktum hlýja og manneskju-
lega hlið hans. Í því lá hans styrkur
einnig sem stjórnmálamanns. Þær
ylja hans nánustu á erfiðri stund.
Svavar Gestsson.
Framsóknarmenn kveðja nú mik-
ilhæfan og vinsælan foringja. Stein-
grímur Hermannsson tók við for-
mennsku í Framsóknarflokknum
eftir mikið umbrotaskeið í sögu
flokksins. Hann sameinaði flokks-
menn að baki sér og leiddi Framsókn
og þjóðina til margvíslegra framfara.
Steingrímur var vel menntaður frá
virtum skólum vestanhafs. Þegar
hann sneri heim flutti hann með sér
nýja strauma, hugmyndir og hug-
sjónir. Hann var maður nýjunga og
frjálsrar hugsunar. Allt taldi hann
mögulegt ef vilji væri fyrir hendi. En
um leið og hann dáðist að dugnaði og
framtakssemi skildi hann öðrum
fremur að siðað þjóðfélag ber ríkar
skyldur gagnvart þeim sem standa
höllum fæti. Steingrímur lagði
áherslu á drenglyndi og heiðarleika í
samskiptum, var alþýðlegur í viðmóti
og átti gott með samskipti við annað
fólk. Manngildi ofar auðgildi voru
hans einkunnarorð. Steingrímur
Hermannsson naut ekki aðeins hylli
meðal framsóknarmanna heldur
stórs hluta þjóðarinnar. Einlægni og
augljós velvilji Steingríms skapaði
honum vinsemd og virðingu íslensks
almennings. Steingrímur hafði mikla
trú á dugnaði og getu ungs fólks til
góðra verka og var óhræddur við að
fela ungu fólki flókin og mikilvæg
verkefni en um leið var hann sjálfur
hamhleypa til verka. Steingrímur var
raunsæismaður í pólitík en jafnframt
hugsjónarmaður með skýr markmið.
Hann hafði sterka sýn á hvernig
standa bæri vörð um hagsmuni og
stöðu íslenskrar þjóðar og þeirri bar-
áttu lagði hann lið allt til síðasta dags.
Hann unni náttúru landsins og lagði
sitt af mörkum til umhverfisverndar
og skógræktar. Stjórnmálaforingjar
eiga ekki margar frístundir en Stein-
grímur var duglegur að nýta vel þær
stundir sem gáfust. Útivist, göngu-
ferðir, skíði og veiði voru áhugamál
hans, auk þess sem hann var lagtæk-
ur smiður.
Sem stjórnmálamaður markaði
Steingrímur áberandi spor í sögu
samtímans. Baráttan fyrir nýjungum
og fjölþættara atvinnulífi var honum
ofarlega í huga ásamt nýsköpun og
tækniframförum. Hann lagði grunn
að gerð þjóðarsáttar í efnahags- og
atvinnumálum og átti stóran þátt í
þeim árangri sem náðist í baráttu við
verðbólguna. Steingrímur Her-
mannsson skipar stóran og verð-
skuldaðan sess í sögu íslensku þjóð-
arinnar á síðustu áratugum 20. aldar.
Framsóknarmenn minnast mikils
foringja með djúpri virðingu og þakk-
læti.
Fyrir hönd Framsóknarflokksins
votta ég aðstandendum innilega sam-
úð og þakka ómetanlegt framlag í
þágu Framsóknarflokksins og ís-
lensku þjóðarinnar.
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson.
Steingrímur okkar er dáinn. Glæsi-
legt æviskeið er á enda runnið. Mikl-
ar vonir voru bundnar við Steingrím
þegar í æsku, sakir atgjörvis og ætt-
ernis. Hann var vel íþróttum búinn,
námsmaður ágætur, hraustur og
ákaflega kappsamur. Hann nam
verkfræði í Bandaríkjunum og gerð-
ist framkvæmdastjóri Rannsóknar-
ráðs ríkisins. Hann var kjörinn á þing
fyrir Vestfirði 1971 og starfaði hann
að stjórnmálum til 1994.
Steingrímur var maður hins nýja
tíma, áhugamaður framan af ævi um
stórvirkjanir og stóriðju fremur en
flestir flokksbræður hans. Leiðir
okkar lágu saman á Alþingi 1974.
Hann var starfsamur stjórnmála-
maður, einkar skipulagður og prýði-
legur ræðumaður. Hann var ritari
Framsóknarflokksins og sinnti
flokksstarfi af dugnaði og ósérhlífni.
Haustið 1978 tók hann sæti í ríkis-
stjórn Ólafs Jóhannessonar og
gegndi störfum í öllum ríkisstjórnum
til 1991 nema nokkra mánuði haustið
1979.
Árið 1979 var Steingrímur kjörinn
formaður flokksins og leiddi hann til
mikils kosningasigurs þá um haustið.
Hann var fæddur foringi, glæsilegur,
Leiðtogafundur í Reykjavík. Mikhail Gorbachev leiðtogi Sovétríkjanna og Ronald Reagan forseti Bandaríkjanna hitt-
ust í Reykjavík 1986. Á meðfylgjandi mynd tekur Steingrímur Hermannsson á móti Reagan við komuna til Íslands.
Á Alþingi veturinn 1980-
1981. Steingrímur Her-
mannsson ræðir við Geir
Hallgrímsson og Ragnar
Arnalds. Frá vinstri:
Magnús Magnússon,
Geir Hallgrímsson,
Steingrímur Her-
mannsson, Ólafur Ragn-
ar Grímsson, Ragnar
Arnalds, Tómas Árnason
og Jón Helgason.
SJÁ SÍÐU 22
Minningar 21
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 9. FEBRÚAR 2010