SunnudagsMogginn - 19.12.2010, Blaðsíða 26

26 19. desember 2010
S
vonefnd Pisa-könnun á læsi 15
ára unglinga og þekkingu þeirra
á stærðfræði og náttúrufræði,
sem OECD stendur fyrir um víða
veröld, hefur beint athyglinni að skólum
og skólastarfi hér á Íslandi. Við Íslendingar
erum að sækja á skv. síðustu könnun, sem
kynnt var nú í byrjun desember en gætum
þó gert betur. Ein þjóð í okkar heimshluta
hefur sérstöðu eins og áður en það eru
Finnar. Í nýjustu skýrslu OECD er sér-
stakur kafli um Finnland, þar sem reynt er
að útskýra hvernig þeir hafi náð svo góð-
um árangri í að mennta finnskt æskufólk.
Finnar eru í öðru sæti á heimsvísu. Við í
ellefta sæti í lesskilningi.
Í skýrslu OECD kemur fram, að þessi
sérstaða Finna sé ekki vegna einhverrar
skyndilegrar stefnubreytingar á seinni ár-
um heldur vegna markviss starfs í skóla-
málum í fjóra áratugi. Það byggist á
nokkrum grundvallaratriðum. Þeirra á
meðal er jafnræði í skólakerfinu. Öll börn,
þar á meðal börn með sérþarfir, fái sömu
grundvallarmenntun. Skólarnir hafi náð
góðum árangri í að ýta undir nemendur,
sem standi höllum fæti í námi og það hafi
jafnframt haft jákvæð áhrif á betri nem-
endur. Þá hafi skólarnir í Finnlandi náð
góðum árangri í að fást við nemendur,
sem hafi haft tilhneigingu til að hætta í
skóla eða átt við félagsleg vandamál að
stríða. Eitt meginatriði í góðum árangri
Finna telur OECD vera að kennarar njóti
mikillar virðingar í Finnlandi. Miklar
kröfur séu gerðar til menntunar þeirra og
kennsla í grunnskólum sé eftirsótt starf í
Finnlandi.
Svo vill til, að fyrir sex árum sá Bryndís
Schram, þáverandi sendiherrafrú í Hels-
inki, ástæðu til að vekja athygli Íslendinga
á skólastarfi í Finnlandi. Bryndís skrifaði
þá grein hér í Morgunblaðið undir fyr-
irsögninni: Hvað getum við lært af Finn-
um? Bryndís rakti þar í 10 atriðum þær
ástæður sem taldar væru fyrir því hvað
Finnar kæmu vel út úr hverjum alþjóð-
legum samanburði í skólamálum á fætur
öðrum, þar á meðal Pisa-könnunum. Þær
skýringar sem Bryndís nefndi til sögunnar
byggðust á sjónarmiðum prófessors í upp-
eldisfræðum við háskólann í Turku, og eru
mjög áþekkar þeim, sem fram koma í nýj-
ustu skýrslu OECD og þá ekki sízt um
stöðu kennarans í finnsku samfélagi.
Grein Bryndísar Schram birtist hér í
Morgunblaðinu hinn 18. janúar 2005.
Flest þekkjum við hvað góður kennari
getur haft mikil og djúpstæð áhrif á veg-
ferð nemenda sinna í lífinu. Við sem vor-
um svo heppin að vera nemendur
Skeggja Ásbjarnarsonar, Gunnars
Guðmundssonar, Ingólfs Guðbrandssonar
og Bjarna Ólafssonar í Laugarnesskólanum
um miðja síðustu öld getum borið vitni
um það og hið sama geta fjölmargir aðrir
sagt úr öðrum skólum og af öðrum kenn-
urum. En jafnframt vitum við hvað
vandamál í skóla, hvort sem er vegna
kennara eða annarra nemenda, geta haft
þrúgandi áhrif á nemendur og dregið úr
löngun þeirra til að afla sér menntunar. Ég
vil leyfa mér að fullyrða, að það geti ráðið
úrslitum um farsæld fólks í lífinu, hvorum
megin við þetta strik það lendir í skóla. Og
jafnframt felst í því að því betri sem skól-
arnir eru þeim mun minni verða vanda-
málin á öðrum vígstöðvum.
Við höfum lagt mikla fjármuni í að
byggja upp skólahús á undanförnum ára-
tugum og sízt af öllu vil ég draga úr mik-
ilvægi þess. En spurning er, hvort við höf-
um lagt nægilega áherzlu á hið innra starf
skólanna og þar gegna kennarar lykilhlut-
verki. Starf skólanna byggist að langmestu
leyti á góðum og vel menntuðum kenn-
urum, sem hafa ekki bara þekkingu til að
bera heldur einnig hæfni til að umgangast
nemendur og hafa hvetjandi áhrif á þá í
námi.
Við höfum ekki sýnt starfi kennarans þá
athygli og þá virðingu sem því ber. Stund-
um hefur tónninn verið sá að þessi og hinn
hafi farið í kennslu vegna þess að hann
hafi ekki haft hæfileika til að gera neitt
annað. Og lengi var vandamál að manna
kennarastöður með vel menntuðu og
hæfu fólki vegna þess, að þeir hinir sömu
vildu ekki láta bjóða sér þau laun sem í
boði voru. Þess vegna var um skeið tölu-
vert af fólki í kennslu, sem uppfyllti ekki
þær menntunarkröfur, sem gerðar voru.
Einn lykilþáttur í þeirri endurreisn sem
þarf að verða í þjóðfélagi okkar á næstu
árum er að stórbæta skólakerfið og ná enn
betri árangri en við þó gerum í alþjóð-
legum samanburði. Og til þess þurfum við
að hefja starf kennarans til aukinnar virð-
ingar í samfélaginu. Kennarar lifa hins
vegar ekki á virðingunni einni frekar en
aðrir. Henni þurfa að fylgja mun betri
launakjör. Og þótt nú sé ekki tími til að
tala um launahækkanir er það mín skoðun
að við þurfum að ná samstöðu um það í
samfélaginu að bæta launakjör kennara
verulega á nokkrum næstu árum um leið
og auknar kröfur verða gerðar til þeirra
um menntun og þekkingu til þeirra starfa.
Sú fjárfesting mun skila sér margfaldlega í
framtíðinni.
Það er óbærilegt fyrir foreldra að fylgj-
ast með börnum sínum takast á við
vandamál í skólum sem rekja má til þess
að skólaumhverfið sé ekki með þeim hætti
sem það ætti að vera að ekki sé talað um
börnin sjálf. Og það er því miður of al-
gengt.
Þess vegna eru fá málefni jafn mikilvæg
og það sem hér hefur verið drepið á. En
jafnframt til marks um þann mikla veik-
leika sem er í okkar samfélagsgerð að ein-
mitt slík mál fá of litla athygli og eru of lít-
ið rædd.
Af hverju hefur þjóðin svona lítinn
áhuga á alvörumálum en svona mikinn á
stóryrðum og hávaða? Kannski er þetta
ósanngjörn spurning. Sennilega er það
bara hin símalandi stétt sem hefur áhuga á
lágkúrunni sem er of yfirgnæfandi í þjóð-
félagsumræðum.
Hefjum starf kennara til nýrrar virðingar
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
H
afi jólunum hnignað, með sínum gömlu og
góðu siðum, örlæti og umhyggju, er þetta
bókin sem færir þau aftur til fyrra horfs,“
sagði skáldið og ritstjórinn Thomas Hood í
umsögn sinni um Jólasögu (e. A Christmas Carol) eftir
Charles Dickens, sem kom fyrst út á þessum degi fyrir
167 árum. Á götuhorni í Lundúnum sáust tvær konur
stinga saman nefjum til að ræða bókina. Hvorug hafði
heyrt höfundarins getið en dómur þeirra var sam-
hljóma: „Guð blessi hann!“
Vaxandi stemning var fyrir því á þessum tíma að end-
urvekja gömlu jólasiðina í Bretlandi, sem um tíma höfðu
verið látnir dankast, og Jólasaga Dickens er almennt tal-
in bera mesta ábyrgð á því að það var gert. Nóvellan fékk
strax frábærar viðtökur leikra sem lærðra og varð nánast
á augabragði að sígildu bókmenntaverki.
Varla hefur hinn 31 árs gamli Charles Dickens átt von á
þeim viðtökum þegar hann settist niður fyrr um haustið
til að skrifa bókina. Verkinu lauk hann á sex vikum.
Dickens greindi á við forleggjara sinn á þessum tíma
vegna dræmra tekna af næstu skáldsögu á undan, Mart-
in Chuzzlewit, og hafnaði eingreiðslu fyrir verkið. Þess í
stað samdi hann við útgáfuna Chapman & Hall um pró-
sentur af sölunni. Útgáfan var vegleg með fjórum hand-
máluðum ætingum og jafnmörgum svarthvítum málm-
ristum eftir John Leech. Verði bókarinnar var stillt í hóf
en hún kostaði aðeins fimm shillinga, jafngildi tæplega
3.800 króna á núvirði, og fyrsta prentun, sex þúsund
eintök, seldist upp fyrir aðfangadag. Í maí 1844 voru sjö
prentanir uppseldar en alls var þessi frumútgáfa Jóla-
sögu prentuð 24 sinnum. Útgáfan var hins vegar dýr og
fyrir vikið fékk Dickens minna í sinn hlut en hann von-
aðist eftir en eiginkona hans, Catherine, var þá langt
gengin með fjórða barn þeirra. Alls urðu börnin tíu.
Ekki þarf að fjölyrða um söguþráð Jólasögu. Hermir
þar af Ebenezer gamla Scrooge, athafnamanni sem er
þungt haldinn af nísku og beiskju í garð samferð-
armanna sinna. Honum virðist ekki viðbjargandi. Þá
gerist hið óvænta, þrír draugar gefa sig fram og leiða
Skrögg í sameiningu inn í ljósið með því að færa hann
eina og sömu nóttina nauðugan milli þrennra jóla, í for-
tíð, nútíð og framtíð. Sú upplifun er bitur og upp fyrir
Skröggi rennur ljós. Níska hans og tilfinningaleg nepja
hafa einangrað hann og gert vansælan. Upp frá því
breytir hann um stíl, verður allra manna glaðastur og
gjafmildastur, samborgurunum til ómældrar gleði.
Skröggur verður holdtekja jólanna.
Boðskapurinn var augljós. Bretar höfðu herst í eldi
iðnbyltingarinnar, orðið sjálfhverfari og gráðugri. Á það
vildi Dickens benda og beina fólki aftur inn á dyggðugri
brautir. Eflaust sá margur sig í Skröggi gamla. Það var
alltént engin tilviljun að strax árið eftir jukust fjár-
framlög auðugra Breta til góðgerðarmála til muna.
Dickens fylgdi Jólasögu eftir með fjórum öðrum jóla-
bókum í svipuðum anda, 1844-48. Enda þótt þær seld-
ust vel létu gagnrýnendur svipur sínar dynja á höfundi.
Engin þessara bóka þykir komast með tærnar þar sem
Jólasaga hefur hælana. Eftir þá þrautagöngu sannfærðist
Dickens um að besta leiðin til að koma boðskap sög-
unnar á framfæri væri að lesa sjálfur upp úr henni fyrir
almenning og gerði hann það árlega í tæpa tvo áratugi.
Charles Dickens andaðist árið 1870, 58 ára að aldri.
Leikhúsmenn voru snöggir að laga Jólasögu að sviðinu
og strax í febrúar 1844 voru átta uppfærslur komnar á
fulla ferð í Lundúnum. New York tók líka fljótt við sér.
Sama ár kom fyrsti söngleikurinn til sögunnar.
Síðan hafa óperur, ballettar og vitaskuld fjölmargar
kvikmyndir verið unnar upp úr bókinni með misjöfnum
árangri, eins og gengur. Skemmst er að minnast vand-
aðrar Disney-myndar í þrívídd með Jim Carrey í aðal-
hlutverki sem vakti mikla lukku fyrir síðustu jól.
orri@mbl.is
Jólasaga
Dickens
gefin út
Charles Dickens naut feikilegra vinsælda á sinni tíð.
’
... strax árið eftir jukust fjár-
framlög auðugra Breta til góð-
gerðarmála til muna.
Jim Carrey í hlutverk Ebenezers Scrooge í mynd Disneys.
Á þessum degi
19. desember 1843