SunnudagsMogginn - 19.12.2010, Síða 48

48 19. desember 2010
Y
firvofandi hátíðum fylgir aukið
hreinlæti á heimilum landsins,
tiltektir eru stundaðar sem
aldrei fyrr og átaksverkefni í
frágangi ýmiskonar komast á dagskrá.
Eiginmönnum er sagt að klára að leggja
gólfefnið sem þeir tóku að sér í sum-
arfríinu, hengja upp myndir og svo fram-
vegis. Börnin fá verkefni eftir aldri og
getu inni í sínum herbergjum. Fyrir-
myndarfólk sest svo niður í gljáþrifnum
stofum, kveikir á kertum og raðar góð-
gæti í kringum sig áður en það skrifar
ættingjum og vinum jólakveðjur á þar til
gerð kort. Þau sem hafa sýnt verulega
fyrirhyggju eru búin að láta útbúa per-
sónulega mynd frá árinu sem er að líða;
önnur hafa lagt alúð sína í að velja búð-
arkort við hæfi, jafnvel breytileg eftir
viðtakendum. Sameiginlegt þessu athæfi
er að öllum er í mun að gera sitt besta svo
hin ytri umgjörð verði sem fallegust og til
sóma.
Allt er þetta gert fyrir eina af helstu há-
tíðarstundum ársins: Þegar sjálfblek-
ungur heimilisins er tekinn fram, í stað
tölvunnar, fylltur af bleki og notaður til
að tjá ást okkar og vináttu í garð þeirra
sem við viljum senda jólakveðju. Með
orðum. Orðunum er ætlað að fanga
kjarna þeirrar tilfinningar sem hin mikla
efnislega umgjörð er hlaðin utan um.
Veltur þá á miklu að vel takist til því oft
er vinátta aðeins ræktuð með þessari ár-
legu helgiathöfn. Amstur daganna veldur
því að við hnoðumst hvert í sínu horni og
hittum ekki lengur það fólk sem okkur er
kært utan innsta hrings. Og þá reynir á
tungumálið umfram þá kveðju sem
prentuð er á kortin um gleðileg jól og far-
sælt komandi ár með kærum þökkum
fyrir gömlu jólin. Hvernig höfum við það
og hvernig hugsum við til þeirra sem
kortin eru ætluð?
Með tungutaki okkar birtum við hver
við erum. Til allrar hamingju hefur geng-
ið erfiðlega að ramba á efnahagslega
stöðu fólks í íslensku samfélagi út frá
málfari – eins og mörg þekkja af ensku
málsvæði þar sem það er íþrótt höfunda
og leikara að eltast við málsnið og mál-
lýskur til að skapa trúverðugar persónur
út frá uppruna og þjóðfélagsstöðu. Í slíku
umhverfi er ekki um annað að ræða en
fara í réttu skólana og tileinka sér málfar
hinna betur megandi til að komast áfram
í þjóðfélaginu, eins og það heitir.
Á öllum rimum hins íslenska þjóð-
félagsstiga má vænta vel talandi ein-
staklinga, óháð efnahagslegri velgengni
eða formlegri menntun. Það segir okkur
að þótt nám í skóla gegni að sjálfsögðu
lykilhlutverki í að efla málþroska og mál-
vitund nemenda er hitt mest um vert að
nema móðurmálið af fullorðnum í frum-
bernsku og þjálfa það í átökum við orð og
málfar sem skiljast smám saman af dag-
legri notkun og samhengi. Þau sem missa
af slíku máluppeldi munu ávallt og ævin-
lega eiga á brattann að sækja þegar kem-
ur að því að meitla hugsanir sínar og til-
finningar með því máttuga tjáningar- og
valdatæki sem tungumálið er. Ekki þarf
að skimast lengi um á fjölmiðlum og í
netheimum til að finna ærin dæmi um
það málklungur og ógöngur sem mörg
eru stödd í.
Trúverðugleiki okkar og áhrif með
orðum ráðast af því hvernig við umgöng-
umst tungumálið. Hvort við sýnum því
nægilegan sóma og ræktarsemi. Í söng-
lagi spillir ein feilnóta öllu laginu og í
skrifuðum texta geta stök mállýti kippt
botninum undan öðru sem við erum að
reyna að segja. Á jólunum tjöldum við því
besta á heimilum okkar, drögum fram
sparidúkana og fægðan borðbúnað,
splæsum í dýrari mat og drykk en venju-
lega og höldum stærri veislur þar sem við
komum saman í okkar bestu fötum. Lát-
um þetta tilstand líka koma fram í
tungutakinu þegar við setjumst niður nú
um síðustu helgi aðventunnar og skrifum
jólakortin til þeirra sem við viljum vanda
kveðjurnar.
Spariföt
tungunnar
’
Trúverðugleiki okkar
og áhrif með orðum
ráðast af því hvernig
við umgöngumst tungu-
málið. Hvort við sýnum því
nægilegan sóma og rækt-
arsemi.
El
ín
Es
th
er
Málið
„LOL“?
Kæri Eddi.
Mínar allra bestu ó
skir um
Gleðileg jól
og farsælt
nýtt ár
Þakka allt gamalt o
g gott.
LOL
Þinn vinur,
Pedró.
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
H
eimanfylgja er önnur
skáldsaga Steinunnar Jó-
hannesdóttur þar sem
Hallgrímur Pétursson
kemur við sögu en í bókinni rekur
hún æsku skáldsins fram að fjórtán ára
aldri. Hallgrími hafði áður brugðið
fyrir í Reisubók Guðríðar en það var
þegar Steinunn var að undirbúa bók
um sambúðarár Guðríðar og Hallgríms
að hún fann sig knúna til að gera upp-
vaxtarárum hans almennileg skil.
„Ég rak mig á það að öfugt við
Guðríði, sem svo erfitt er að ættfæra,
þá fær Hallgrímur vart þverfótað fyrir
skyld- og venslafólki sínu þegar þau
koma saman sekar manneskjur heim
frá Kaupmannahöfn. En ég vissi svo
lítið um fólkið hans og hvaða afstöðu
hann átti að hafa til þessara frænda
sinna, sem bæði gátu hjálpað honum
eða sett honum stólinn fyrir dyrnar,“
segir Steinunn en hún fékk einnig
óvæntan innblástur til bókaskrifanna
þegar hún heimsótti barnaskóla í
Svarfaðardal og Ólafsfirði. „Ég var að
segja krökkunum frá Tyrkjaráninu og
Reisubókinni þegar ég áttaði mig á því
að hinum megin á Tröllaskaganum
barðist Hallgrímur litli Pétursson við
latínuna í Latínuskólanum og allt í
einu langaði mig til þess að börn og
unglingar sæju hvað þau ættu mikið
sameiginlegt með skáldinu verðandi.“
Steinunn er sammála því að í
hugum margra Íslendinga sé Hall-
grímur aðeins til sem fullorðinn,
virðulegur og allt að því heilagur
maður og skáld sem samdi undurfagra
en tregafulla sálma og kvæði. Eitt af
markmiðum hennar var að kynna nú-
tímalesendur verka hans fyrir drengn-
Sálmaskáldið var
eitt sinn barn
Í skáldsögunni Heimanfylgja leyfir Steinunn Jó-
hannesdóttir lesendum að skyggnast inn í
bernskuheim stórskáldsins Hallgríms Péturs-
sonar, sem hún hefur endurskapað eftir sex ára
þrotlausa rannsóknarvinnu.
Hólmfríður Gísladóttir holmfridur@mbl.is
Lesbók
Ritgerðasafn þetta er ætlað til nota í
kennslu í heimspekilegum forspjallsvís-
indum við Háskólann en greinarnar fjalla
um nokkur meginviðfangsefni þeirra.
Fyrstu tvær fjalla annars vegar um gagn-
rýna hugsun og veruleika og hins vegar
um John Stuart Mill og hið fræga rit hans
Frelsið. Næstu þrjár eru um Múhameðs-
teikningarnar og málfrelsið, hlutleysis-
kenninguna og gildi sannleikans í sagn-
fræðinni. Eitt af því sem heillar við
röksemdir Róbert er áhersla hans á að
menn vísi ekki í rökræðum ímyndunar-
aflinu og tilfinningum út í horn eins og
einhverjum þreytandi og rellandi krökk-
um sem trufli samræður fullorðinna.
Vafalaust er betra að lesandinn hafi
traustari grunnþekkingu á heimspeki en
ritdómarinn, vísanir eru margar í fræðin.
En samt fer því fjarri að ritgerðirnar séu
ókleif fjöll. Róbert skrifar mjög svo blátt
áfram og læsilegan stíl og tekst að koma
efninu svo vel til skila að leikmenn þurfa
sjaldan að óttast að vera skildir eftir í
hlíðinni, móðir og másandi.
Fyrstu viðbrögð mín og margra annarra
þegar sagt var frá Múhameðsteikning-
unum í Jyllandsposten voru að fordæma
blaðið fyrir að storka múslímum og nota
tjáningarfrelsið sem skálkaskjól. En málið
er flóknara en svo.
Róbert minnir á að nær allar teikning-
arnar voru ofur sakleysislegar, íslam var
sýnd virðing og í sumum var gert gys að
Dönum. Einnig að kveikjan að þeim var að
vegna andúðar margra múslíma á því að
gerð sé mynd af spámanninum, þorðu
danskir teiknarar ekki að skreyta barna-
bók með slíkum myndum – í Danmörku!
Hver á að meta hvort eitthvað særir til-
finningar og hve mikið, á sá særði að meta
Tjáningarfrelsið
og óvinir þess
Bækur
Ádrepur um sannleika, hlutleysi
vísinda, málfrelsi og gagnrýna
hugsun bbbbn
Eftir Róbert H. Haraldsson
Hið íslenska bókmenntafélag 2010, 127 bls.