SunnudagsMogginn - 10.04.2011, Qupperneq 30

30 10. apríl 2011
Þ
jóðaratkvæðagreiðslan um Ice-
save-samninginn, sem fram fer í
dag er mikilvæg af mörgum
ástæðum en ein þeirra skiptir þó
mestu. Nú er það þjóðin sjálf, sem tekur
ákvörðun. Ekki kjörnir fulltrúar hennar.
Taki hún ákvörðun um að segja já er það
meirihluti þeirra, sem borga, sem tekur þá
ákvörðun. Taki hún ákvörðun um að segja
nei fer ekki á milli mála, að réttur aðili hef-
ur komizt að þeirri niðurstöðu og er þá
tilbúinn til að takast á við það, sem á eftir
fylgir – ef það verður þá nokkuð.
Í dag er íslenzka þjóðin að taka afstöðu til
þess grundvallaratriðis, sem rætt hefur
verið um í flestum Evrópulöndum und-
anfarna mánuði og misseri. Eru einhver
rök fyrir því, að skattgreiðendur – í hvaða
landi sem er – taki á sig afleiðingar rangra
ákvarðana sem stjórnendur einkafyrir-
tækja hafa tekið? Hingað til hefur engum
dottið í hug, að það ætti við um einkafyrir-
tæki almennt en því hefur verið haldið
fram að annað ætti við um fjármálafyrir-
tæki. Smátt og smátt hefur viðhorfið verið
að breytast, ekki sízt í aðildarríkjum
Evrópusambandsins.
Angela Merkel, kanslari Þýzkalands,
stendur frammi fyrir þunga andúðar
þýzkra skattborgara á að taka á sig kostnað
vegna efnahagserfiðleika annarra þjóða.
Engum írskum stjórnmálamanni mundi nú
detta í hug að gera það, sem þáverandi fjár-
málaráðherra Írlands gerði 29. september
2008 að lýsa yfir ábyrgð írska ríkisins á öll-
um skuldum írskra banka. Finnar hallast í
vaxandi mæli að stuðningi við stjórnmála-
flokk, sem nefnist Sannir Finnar, sem
mælir gegn því að finnskir skattgreiðendur
taki á sig byrðar vegna vandamála annarra
evruríkja.
Í grundvallaratriðum er íslenzka þjóðin í
dag að taka afstöðu til sömu meginsjónar-
miða og til umræðu hafa verið í Þýzkalandi,
Írlandi og í Finnlandi. Hver stjórnmála-
maðurinn á fætur öðrum í þessum ríkjum
og öðrum evruríkjum hefur sagt að aldrei
aftur megi til þess koma að skattgreiðendur
taki á sig skuldir einkafyrirtækja, jafnvel
þótt um fjármálafyrirtæki sé að ræða. Þess
vegna verður fylgzt með niðurstöðum
þjóðaratkvæðagreiðslu okkar af áhuga í
öðrum löndum.
Þetta er önnur atkvæðagreiðslan, sem
þjóðin gengur til um Icesave. Þessar at-
kvæðagreiðslur eru vísbending um það
sem koma skal. Það verður ekki til baka
snúið. Á Alþingi er komin samstaða um að
breyta stjórnarskrárákvæðum, sem nú eru
fólgin í 26. stjórnarskrárinnar. Sumarið
2004 var ekki pólitísk samstaða um það,
þegar forseti vísaði fjölmiðlalögunum svo-
nefndu til þjóðaratkvæðis. Nú er pólitísk
samstaða um að þau stjórnarskrárákvæði
séu úrelt.
Nú er þjóðin að kynnast því hvað í því
felst að hún hafi hið endanlega úrskurðar-
vald sjálf. Og þessi vel menntaða og upp-
lýsta þjóð tekur það hlutverk alvarlega. Það
er augljóst að fólk hefur lagt áherzlu á að
kynna sér viðfangsefnið, Icesave, vel. Fólk
hefur ekki hlaupið að neinni niðurstöðu.
Það hefur m.a. komið í ljós í skoðanakönn-
unum, sem hafa sýnt hversu margir hafa
ekki gert upp hug sinn. Efnisatriði málsins
hafa verið rædd manna á meðal fram og
aftur. Þannig á þetta að vera. Svona á þjóð
að komast að niðurstöðu.
Við getum töluvert lært af aðdraganda
atkvæðagreiðslunnar í dag. Það er nokkuð
ljóst, að hinn almenni borgari kann því
ekki vel, að of miklar tilraunir séu gerðar til
þess að hafa áhrif á afstöðu hans. Einn við-
mælandi minn, sem kom mikið við sögu í
forsetakosningunum 1968, hafði orð á því
nú í vikunni, að viðbrögð fólks við slíkum
tilraunum „fyrirmenna“, þ.e. fólks, sem
verið hefur áberandi í þjóðlífinu á undan-
förnum árum og áratugum, ýmist í stjórn-
málum eða á öðrum vettvangi, minntu sig
á sambærileg viðbrögð frá kosningabarátt-
unni sumarið 1968. Hinn almenni borgari
kann illa einhverju sem hann upplifir sem
„fyrirmæli ofan frá“ um hvernig hann eigi
að greiða atkvæði.
Þetta eru skiljanleg viðbrögð. Í atkvæða-
greiðslum sem þessum er það fólk sjálft
sem hefur völdin. Það þarf á upplýsingum
að halda um málið, sem til afgreiðslu er en
það þarf ekki á leiðbeiningu að halda um
hvernig það á að greiða atkvæði. Það hefur
alla sömu burði til að taka þá ákvörðun og
þeir sem vilja hafa áhrif á þá ákvörðun. Það
er svo umhugsunarefni, að stjórnvöld
stóðu sig illa í að koma upplýsingum á
framfæri eins og gagnrýni forstöðumanns
Lagastofnunar Háskóla Íslands er vísbend-
ing um.
Það hefur líka komið í ljós í aðdraganda
þessarar þjóðaratkvæðagreiðslu, að því er
ekki vel tekið, þegar kjörnir fulltrúar reyna
beinlínis að koma í veg fyrir að upplýs-
ingar, sem varða málefnið, sem kjósa á um,
komist til almennings áður en kjósandinn
tekur sína ákvörðun. Þetta á við um við-
leitni fjármálaráðherra til þess að halda hjá
sér upplýsingum um kostnað við samn-
ingagerðina um Icesave.
Þannig má margt af þessari atkvæða-
greiðslu læra, hver svo sem niðurstaða
hennar verður. En vonandi verða at-
kvæðagreiðslurnar tvær um Icesave til þess
að sú aðferð að þjóðin sjálf taki meginákv-
arðanir um málefni sín beint og án milli-
göngu ryðji sér til rúms og verði grund-
vallarþáttur í nýrri stjórnskipan íslenzka
lýðveldisins.
Þótt við höfum stundum átt í basli með
sameiginleg málefni okkar sem þjóðar er
staðreyndin sú, að hér eru á Íslandi allar
forsendur fyrir hendi til þess að byggja upp
fyrirmyndarsamfélag. Þótt fámennið sé
stundum ókostur getur það líka verið kost-
ur. Fámennið, hátt menntunarstig, vel
upplýst fólk og aðgengi að upplýsingum.
Allt veldur þetta því að við höfum tækifæri
til að byggja upp samfélag, sem góð sátt
ríkir um meðal þegnanna – og getur
kannski orðið öðrum til eftirbreytni.
Nú ákveður þjóðin sjálf
Af innlendum
vettvangi...
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
H
in íslenzka höfuðborg og íbúar hennar fögn-
uðu í gær Friðriki 9. Danakonungi og Ingi-
ríði drottningu hans af miklum og innilegum
hlýhug við komu þeirra til landsins. Borgin
var hvarvetna fánum skreytt og víða blöktu danski og
íslenzki fáninn hlið við hlið. Götur þær, sem konungs-
hjónin og fylgdarlið þeirra óku um frá flugvellinum til
Ráðherrabústaðarins voru skreyttar fánalitum beggja
þjóðanna og þúsundir skólabarna veifuðu smáfánum.
Geysilegur mannfjöldi hafði skipað sér meðfram götum
þeim, sem konungshjónin og fylgdarlið þeirra fór um,
allt frá Miklatorgi til Tjarnargötu. Á flugvellinum var
einnig saman kominn mikill fjöldi fólks, auk æðstu
manna þjóðarinnar, forsetahjónanna, ríkisstjórnarinnar
og fleiri embættismanna. Allar báru móttökurnar þenn-
an fyrsta dag konungsheimsóknarinnar vott gleði ís-
lenzku þjóðarinnar yfir komu dönsku konungshjónanna
og hlýhugar í þeirra garð og dönsku þjóðarinnar.“
Þannig byrjaði forsíðufrétt Morgunblaðsins miðviku-
daginn 11. apríl 1956, daginn eftir að Friðrik 9. Danakon-
ungur og Ingiríður drottning komu hingað í þriggja daga
opinbera heimsókn. Forsíða blaðsins var nær alfarið lögð
undir hina konunglegu heimsókn, í máli og myndum, og
greinilegt á allri umfjöllun að um stórviðburð var að
ræða enda var þetta fyrsta opinbera heimsókn erlends
þjóðhöfðingja til Íslands eftir að landið endurheimti
sjálfstæði sitt tólf árum áður. Á baksíðunni voru einnig
myndir frá heimsókninni og ítarleg umfjöllun inni í
blaðinu. Sami háttur var hafður á meðan á heimsókninni
stóð.
Að kvöldi komudags hélt Ásgeir Ásgeirsson forseti
konungshjónunum veislu á Hótel Borg að viðstöddu fjöl-
menni. Sagði hann þá meðal annars:
„Þér hafið notið hylli þjóðarinnar eins og öll yðar ætt,
frá því að Kristján konungur níundi steig hér á land,
fyrstur konunga, á þúsund ára landnámshátíð Íslands
með hina fyrstu stjórnarskrá Íslands í sinni landsföður
hendi. Vér minnumst bæði afa yðar og föður með þakk-
læti og virðingu, og á þessari stundu sérstaklega þeirra
heillaóska, sem Kristján konungur tíundi, sendi Alþingi
og íslenzku þjóðinni við stofnun lýðveldisins á Þingvöll-
um fyrir tólf árum. Það var konungleg kveðja á örlaga-
stund, og til fyrirmyndar öðrum þjóðhöfðingjum.
Yðar hátign hefur með allri framkomu yðar í Íslands
garð staðfest þessar kveðjur og árnaðaróskir, og full-
komnað það með því að koma nú sem hinn fyrsti erlendi
þjóðhöfðingi í opinbera heimsókn til vors endurreista
lýðveldis. Þessi stund er oss viðkvæm og jafnframt til
mikils fagnaðar, líkt og þær úrslitastundir sögunnar, þar
sem hvort getur farið sína leið, hið persónulega og hið
pólitíska. Við þessa samfundi rifjum vér ekki einungis
upp gamla vináttu, heldur styrkjum og treystum ný vin-
áttubönd við yður sem vinsælan og mikilsvirtan konung
vorrar dönsku frændþjóðar!“
Friðrik 9. svaraði að bragði:
„Frá því ég kom hingað fyrst 1921 með foreldrum
mínum hefur mér virzt Ísland eitt hinna fegurstu landa
er ég hef séð, og þessi tilfinning hefur orðið sterkari í
hvert sinn, er ég hef komið hér síðan. Ég hef ávallt hrif-
izt af hinni stórbrotnu náttúru landsins, og er ég minnist
þeirrar vináttu og samúðar, er mér, – og drottningunni
einnig, er við komum hér 1938, – hefur verið sýnd hér á
landi á svo margan hátt, er það einlæg gleði að líta aftur
þetta land.“
Við lok heimsóknarinnar skiptust þjóðhöfðingjarnir á
gjöfum. Konungur færði forseta Íslands og frú forkunn-
arfagran silfurkertastjaka en Ásgeir færði Friðriki fallega
silfurskál með fangamarki konungs og drottningar.
Friðrik 9. var konungur Danmerkur frá 1947 til dauða-
dags 1972. Hann var faðir núverandi drottningar, Mar-
grétar Þórhildar. Ingiríður lést í hárri elli árið 2000.
orri@mbl.is
Opinber
heimsókn
Friðriks 9.
Friðrik 9. heilsar upp á Dani búsetta á Íslandi í sendiráðinu.
Heimsókn hans vorið 1956 vakti mikla lukku hér á landi.
’
Frá því ég kom hingað fyrst 1921
hefur mér virzt Ísland eitt hinna
fegurstu landa er ég hef séð.
Ingiríður drottning, Friðrik konungur, Dóra Þórhallsdóttir
forsetafrú og Ásgeir Ásgeirsson forseti í Þjóðleikhúsinu.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Á þessum degi
10. apríl 1956