SunnudagsMogginn - 08.05.2011, Blaðsíða 42

42 8. maí 2011
Í
umræðum um tungutak virðist
jafnan gert ráð fyrir að Íslendingar
nú á dögum tali verra mál en Íslend-
ingar gerðu fyrrum og að ungt fólk
tali verra mál en gamalt fólk. Ég man ekki
betur en þetta viðhorf hafi verið alls ráð-
andi þegar ég var að alast upp skömmu
eftir miðja síðustu öld og undir þessu sát-
um við sem nú erum orðin afar og ömmur.
Mér er það mjög minnisstætt þegar kyn-
slóð mín tók við keflinu og fór að hneyksl-
ast á næstu kynslóð á eftir. Það var um það
bil þegar við sjálf vorum á fertugsaldri og
börnin okkar að verða unglingar. Skyld-
um við þá loksins hafa verið orðin fulln-
uma í íslensku?
Orsakir hnignandi málfars eru sagðar
margar og fer svolítið eftir því um hvaða
tíma er talað. Kynslóð foreldra minna tal-
ar örugglega lakara mál en sú næsta á
undan því þetta er sú kynslóð sem flutti í
þéttbýlið, hætti að kveða rímur heima hjá
sér á kvöldin og þarf að fletta upp í Blöndal
til að muna hvað beinin í þorskhausnum
heita. Mín kynslóð talar örugglega lakara
mál en kynslóð foreldranna af því við ól-
umst upp á götum borgarinnar og í skól-
um, í leik hvert við annað í stað þess að
taka þátt í ullarvinnu með fullorðna fólk-
inu, fórum á útlendar bíómyndir, hlust-
uðum á popptónlist, og sjónvarpið náði
meira að segja til okkar á unglingsárum.
Kynslóð barna minna talar örugglega lak-
ara mál en mín kynslóð því hún ólst upp
við ennþá meira sjónvarp, og auk þess
myndband og tölvuleiki, lengri dag í leik-
skólanum og mamma farin að vinna úti.
Ég ætla ekki að hugsa þá hugsun til enda
hvernig barnabörnin mín munu tala. Það
hlýtur að verða meira hrognamálið.
Hnignandi tungutak kynslóðanna er á
síðari árum meðal annars tengt minnk-
andi lestri bóka meðal barna og unglinga.
Eitt hið besta sem unnt er að gera til að
auðga orðaforðann og andann, og læra að
beita tungumálinu á fjölbreyttan og listi-
legan hátt, er að lesa bækur – helst góðar
bækur.
Þarna er ábyrgð foreldra gríðarleg. Þeir
verða að lesa fyrir börnin sín – ekki bara
meðan börnin eru ólæs, heldur verða þeir
að halda því áfram eins lengi og nokkur
kostur er, meðan börnin nenna að hlusta.
Þegar barnið verður læst ræður það ekki
við að lesa sjálft nema tiltölulega einfalt
lesmál sem er langt fyrir neðan málþroska
þess að öðru leyti. Málvitund barnsins
ræður við að skilja miklu flóknara tungu-
tak og sjaldgæfari orð ef fullorðinn les upp
fyrir það og miðlar skilningi sínum til
barnsins með hæfilegri túlkun. Það heitir
„að lesa í röddum“ á mínu heimili.
Það er útbreiddur misskilningur að
bráðger börn séu orðin altalandi við upp-
haf skólagöngu. Máltakan heldur áfram af
fullum krafti langt fram eftir aldri, að
minnsta kosti fram yfir þrítugt, og senni-
lega lengur. Mér finnst ég enn vera að
læra. Til dæmis heyrði ég orðið ‚stað-
kvæmur‘ um daginn en þarf að komast að
því hvað það merkir. Barn í upphafi skóla-
göngu (6 ára) hefur afskaplega fátæklegan
orðaforða í samanburði við fullorðið fólk.
Talið er að orðaforði barna á þeim aldri sé
um það bil 4 til 6 þúsund orð, sem er ekki
nema einn tíundi þess orðaforða sem full-
orðnir hafa. Fram til þrettán ára aldurs
getur þessi orðaforði fjórfaldast eða meira
ef barnið kemst í tæri við orðaforða
tungumálsins, því mannfólkið hefur þá
meðfæddu náttúru að drekka í sig það
tungumál sem það heyrir í kringum sig.
En hvenær las þjóðin meira en núna?
Það er ekki gott að segja því mælingar á
bóklestri ná skammt aftur í tímann. Ef
gert er ráð fyrir að bókaútgáfa og útlán
bókasafna sé einhver mælikvarði á bók-
lestur þá hefur kynslóð mín og barna
minna sennilega búið við einn bestan kost
í þeim efnum sem nokkur kynslóð á Ís-
landi hefur búið við. Af því að dæma ætti
þessi aldursflokkur að vera einna best máli
farinn allra kynslóða á Íslandi frá land-
námi.
Fer heimur
versnandi?
’
Ef gert er ráð fyrir að
bókaútgáfa og útlán
bókasafna sé einhver
mælikvarði á bóklestur þá
hefur kynslóð mín og barna
minna sennilega búið við
einn bestan kost í þeim efn-
um sem nokkur kynslóð á
Íslandi hefur búið við.
El
ín
Es
th
er
Málið
Ég er í sumarfríi,
Pedró minn. Eigum
við að ræða þetta
þegar við komum yfir
í Hornvík?
Hvort heldur
þú að tungumálinu
fari hrakandi, eða að
um eðlilega þróun og
aðlögun sé að ræða?
Tungutak
Baldur Sigurðsson
balsi@hi.is
H
önnuðurinn, arkitektinn og
listamaðurinn Einar Þor-
steinn Ásgeirsson er þekktur
fyrir að fara ótroðnar slóðir í
hönnun og listsköpun og gefst fágætt færi
til að kynna sér óvenjuleg verk hans á
sýningunni Hugviti sem opnuð verður í
Hafnarborg kl. 15:00 í dag. Á sýningunni
eru teikningar, líkön, hönnunarmunir og
heimildir um byggingar sem Einar hefur
unnið á síðustu áratugum, en einnig
verður sjónum beint að uppgötvunum
hans á sviði rúmfræði, meðal annars
gullinfangi, og hugmyndir hans um
framtíðarborgina Icelandic Oasis eru
myndgerðar í stóru líkani sem unnið er af
ungum arkitektum og nemum í arkitekt-
úr undir handleiðslu Einars. Sýn-
ingastjórar sýningarinnar eru Guð-
mundur Oddur Magnússon og Pétur H.
Ármannsson.
Í sýningarskrá segir Pétur H. Ár-
mannsson, að Einar sé án vafa einn
merkasti og frumlegasti hugsuður sem
íslenska þjóðin hafi alið af sér fyrir rann-
sóknir hans og uppgötvanir á sviði flatar-
og rúmfræði. Einar lauk námi í arkitektúr
við Tækniháskólann í Hannover í Þýska-
landi árið 1969 og stundaði framhalds-
nám og störf hjá arkitektinum Frei Otto í
Stuttgart. Hjá honum vann Einar meðal
annars að hönnun léttþaka og fleiri
bygginga ólympíuþorpsins í München.
Einar fluttist til Íslands árið 1972 og hóf
rekstur Tilraunastofu burðarforma, sem
sérhæfði sig í þróun tjaldbygginga og
hvolfbygginga við íslenskar aðstæður. Í
samvinnu við Seglagerðina Ægi hannaði
hann hátíðartjöld fyrir ýmsa viðburði í
íslensku þjóðlífi, svo sem 1100 ára afmæli
Íslandsbyggðar 1974, afmæli Reykjavíkur
1986 og 50 ára lýðveldishátíð á Þingvöll-
um 1994.
Á áttunda og níunda áratugnum rit-
aði hann fjölda greina í blöð og tímarit
um nýja hugsun í húsagerð og skipulagi
og fékk einn arkitektinn, verk- og fram-
tíðarfræðinginn R. Buckminster Fuller,
hingað til lands til að halda fyrirlestra
1975 og 1979. Væntanlega þekkja flestir
þó til Einars í sambandi við hönnun
kúluhúsa til íbúðar sem meðal annars
risu á Ísafirði, við Hellu, á Kópaskeri og í
Hafnarfirði. Síðasta áratug hefur Einar
búið og starfað í Berlín þar sem hann hef-
ur einbeitt sér að skrifum og rann-
Manneskjan er
vitsmunavera
Í dag verður opnuð yfirlitssýning í Hafnarborg í
Hafnarfirði sem dregur upp mynd af ævistarfi
Einars Þorsteins Ásgeirssonar – hönnuði, hugs-
uði og listamanni.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
’
Ég hef alltaf unnið
meira og meira í þá
átt, litið framávið
og gert mér grein fyrir
því að manneskjan er
vitsmunavera og við getum
haft miklu meiri áhrif
á heiminn með hugsunum
okkar en við gerum
okkur grein fyrir.
Lesbók