SunnudagsMogginn - 12.06.2011, Blaðsíða 29

12. júní 2011 29
U
ndanfarna daga hafa birst hér í Morgunblaðinu athygl-
isverðar greinar um hlýnandi veðurfar og áhrif þess á
náttúru landsins. Orsök hlýnunar jarðar er meðal annars
talin vera aukning svokallaðra gróðurhúsalofttegunda í
andrúmsloftinu. Þegar talað er um gróðurhúsalofttegundir er yf-
irleitt átt við lofttegundina koldíoxíð.
Ýmis starfsemi okkar mannanna skapar aukna framleiðslu á kol-
díoxíði, notkun jarðefnaeldsneytis eins og olíu og kola skiptir þar
hvað mestu máli. Það verða því að kallast góðar fréttir fyrir náttúr-
una að mikill samdráttur hefur orðið í allri umferð hér á landi. Sem
dæmi má nefna að ferðir um Hvalfjarðargöng
hafa dregist saman um 11% miðað við sama
mánuð í fyrra. Umferð í göngunum dróst
saman um 8,15% fyrstu fimm mánuði þessa
árs en samdrátturinn á landsvísu, samkvæmt
tölum Vegagerðarinnar, var 8,8% á sama
tíma. Gífurlegur samdráttur er í umferð á
þjóðveginum yfir Hellisheiði eða um 22% á
milli ára. Sé litið á þróunina eftir lands-
hlutum kemur í ljós að samdrátturinn milli
mánaða er mestur á Suðurlandi eða 19,9,
15,1% á Vesturlandi, 13,4% á Norðurlandi,
12,7% á Austurlandi og 4,5% á höfuðborgarsvæðinu. Miðað við spá
Vegagerðarinnar stefnir samdráttur á árinu í 8-9 prósent. Það er
metsamdráttur síðan 1975 og þrisvar sinnum meiri samdráttur en
hann hefur orðið mestur áður. Við losum sem sagt minna af koldíox-
íði út í andrúmsloftið, eyðum minna af eldsneyti og spörum verð-
mætan gjaldeyri.
Jákvæð áhrif kreppunnar gera víða vart við sig. Við förum betur
með hlutina en áður, nýtum matvæli og ýmsan varning betur en
fyrir hrun.
Heildarmagn úrgangs minnkaði á milli áranna 2008 og 2009 og
greina fróðir menn þar greinilega niðursveiflu efnahagslífsins. Um
600 þúsund tonn af úrgangi féllu til árið 2009 en yfir 700 þúsund
tonn árið áður, það er 17% minna sorp. Hins vegar er mikilvægt að
hafa það í huga að hlýnun jarðar hefur margvísleg neikvæð áhrif á
lífríkið, einkum þó sunnar á hnettinum. Við hér á Íslandi sjáum þessi
neikvæðu áhrif, jöklar hopa, Snæfellsjökull gæti horfið á næstu ár-
um. Talsvert veiðist nú minna af sjóbleikju, þá hefur dregið úr
loðnuveiði hér við land, loðnan er, eins og bleikjan, kaldsjávarfiskur
sem virðist nú leita á norðlægari slóðir.
Þá hefur verulega dregið úr varpi lunda og kríu. Lundastofninn
við sunnanvert landið hefur dregist verulega saman. Varp lunda í
Vestmannaeyjum hefur brugðist sjö ár í röð og síðastliðin þrjú ár
hafa um 90% af ungum í stóru kríuvörpunum á Snæfellsnesi drepist.
Þetta eru alvarleg tíðindi ef það er haft í huga að hér á Íslandi verpa
20-30% kríustofnsins í heiminum. Í þessu sambandi er þó mik-
ilvægt að hafa í huga að Ísland er á mörkum hins byggilega heims.
Kostir hlýnunar jarðar eru því talsvert meiri fyrir okkur Íslendinga
en ókostirnir. Siglingaleiðir um norðurslóðir opnast og hægt verður
að bora eftir olíu mun norðar en áður hefur verið gerlegt, þessar
breytingar geta skapað talsverðar tekjur hér á landi á komandi ár-
um.
Landið gæti klæðst birkiskógum á ný, en vaxtarskilyrði birkiskóga
eru nú átta sinnum betri en þau voru fyrir 1970. Staða matvælafram-
leiðslu á Íslandi mun batna, hægt verður að stórauka kornrækt og
skógrækt verður mun arðbærarri en áður. Sjór hefur hitnað um eina
til tvær gráður á undanförnum fimmtán árum, framleiðsla í vistkerfi
hafsins hefur aukist og fundist hefur 31 ný tegund af fiskum við
landið. Að sögn Páls Bergþórssonar veðurfræðings eykst grasspretta
um nálægt 15% fyrir hvert stig sem hlýnar. Svartsýnir vísindamenn
telja hlýnun jarðar vera alvarlegustu ógnina sem mannkynið stend-
ur frammi fyrir. Það á greinilega ekki við um okkur Íslendinga,
meira að segja kreppan virðist ætla að skapa fjölda nýrra tækifæra. Í
gamalli revíu var í texta eins lagsins þessi lína: „Blessað stríðið, sem
gerði syni okkar ríka.“ Það verður því að segjast eins og er að það er
hálfnöturleg staðreynd að hlýnun veðurfars eigi eftir að skapa veru-
leg sóknarfæri hér á landi og auðvelda okkur að sigrast á afleiðingum
kreppunnar. Vert er þó að hafa í huga að hlýskeið og kuldaskeið
verða nokkurn veginn til skiptis á hverju 60 ára tímabili. Vonandi
fer því lundinn að verpa aftur í Vestmannaeyjum og sjóbleikjan að
taka aftur og krían á Snæfellsnesi að koma upp ungunum sínum.
„Blessuð
kreppan, sem
gerði okkur rík“
’
Blessað
stríðið,
sem
gerði syni
okkar ríka.
Hlýnun jarðar
Sigmar B. Hauksson
boði. Ég fór síðan til Grikklands og var á sigl-
ingu um slóðir Páls postula þegar ég hitti prest
sem spurði hvort ég vildi ekki vera í Grikklandi
um veturinn. Ég sagðist vilja það. Hann hafði
samband við biskup og kom mér inn í klaustur
þar sem ég fékk frítt fæði og húsnæði.
Seinna fór ég til Bandaríkjanna með eitt
heimilisfang í vasanum. Guðmundur Steins-
son, vinur minn, átti ítalskan vin og gaf mér
heimilisfang hans. Þegar ég kom að heimili
mannsins sagði mágur hans mér að maðurinn
væri á Ítalíu og spurði hvaðan ég væri. Ég sagð-
ist vera frá Íslandi. „Ísland, ég á íslenska konu,
komdu inn,“ hrópaði hann glaður. Hann var
dyravörður í háskóla í New York og vildi koma
mér að við skólann. Hann hafði samband við
eiganda skólans sem bauð mér frítt bók-
menntanám í ár í kvöldskóla. Ég þurfti að finna
mér vinnu með skóla og fór á vinnumiðlun.
Þegar ég mætti á skrifstofuna var maður að
ljúka við símtal. Ég sagði honum að mig vant-
aði dagvinnu. „Þetta er merkilegt, það var ver-
ið að hringja í mig frá veitingastað þar sem
vantar aðstoðarþjón,“ sagði hann. Ég fékk það
starf. Þá var framtíð mín í Ameríku ráðin. Ég
var þar í fjögur og hálft ár og starfaði meðal
annars sem fréttaritari hjá Sameinuðu þjóð-
unum.
Allt þetta flandur mitt á milli landa fór vel,
vegna þess að ég hitti rétta fólkið sem vildi
greiða götu mína. Það hefur hvarflað að mér að
þarna hafi guðleg forsjá komið mér til að-
stoðar.“
Menn sem gleymast ekki
Þú ferðaðist mikið árum saman. Eru tengslin
við Grikkland ekki sterkustu tengsl sem þú
hefur átt við land fyrir utan Ísland?
„Það er óhætt að segja það. Grikkir eru alveg
sérstök þjóð, öðruvísi en aðrar þjóðir sem ég
hef kynnst. Þeir eru ótrúlega opnir og
skemmtilegir. Það er margt líkt með Íslend-
ingum og Grikkjum, eins og til dæmis gestrisn-
in. Á Íslandi þótti, og þykir vonandi enn, glæp-
samlegt að úthýsa manni á ferðalagi sem er í
þörf fyrir húsaskjól. Grikkir hugsa sömuleiðis á
þennan veg og eru eins og Íslendingar ótrúlega
gestrisnir og hafa mikinn áhuga á náunganum.
Þeir eru samt meiri tilfinningamenn en Íslend-
ingar og spilltari en við, og er þá mikið sagt.
Indland heillaði mig líka. Ég var blaðamaður í
mörg ár á Morgunblaðinu og eitt sinn fór ég á
blaðamannafund hjá Indverja sem vann að því
að styrkja menningartengsl milli Íslands og Ind-
lands. Ég sagði honum að mig hefði alltaf langað
til Indlands. Hann sagði mér að skrifa sér sem ég
gerði þegar ég var í Grikklandi. Hann svaraði
mér og sagði að ef ég gæti fengið tvo góða menn
til að mæla með mér gæti hann útvegað mér
ókeypis húsnæði í fjóra mánuði á Indlandi. Hall-
dór Laxness og Gylfi Þ. Gíslason skrifuðu með-
mælabréf. Ragnar í Smára hafði gefið mér tvær
tuttugu mynda seríur af eftirprentunum eftir
helstu málara okkar og ég hélt sölusýningu á
þeim myndum í Aþenu og það borgaði ferðina til
Indlands. Ég hélt svo aðra sýningu í Delí og
þangað kom Nehru og ég man að hann virkaði
alveg ótrúlega feiminn. Ég ferðaðist vítt og
breitt um Indland, sá mikla fátækt víða, og
skrifaði bók um þá ferð. Ég hitti Dalai Lama sem
þá talaði enga ensku og ég talaði við hann með
aðstoð túlks. Hann var hláturmildur og elsku-
legur. Einn af þeim mönnum sem gleymast
ekki.“
Þú hefur kynnst fjölmörgum listamönnum,
hverjir eru þeir eftirminnilegustu?
„Ég hélt mikið upp á Halldór Laxness þótt
okkur semdi ekki alltaf. Ásmundur Sveinsson
var sérstakur öðlingur, Guðmundur Steinsson
var einn af mínum bestu vinum og við Gunnar
Eyjólfsson höfum þekkst í áratugi. Ég nefni líka
kæra vini, Þorstein Gylfason, Árna Bergmann,
Atla Heimi Sveinsson og Einar Pálsson leikstjóra
og leikritahöfund. Svo eru Njörður P. Njarðvík
systrungur og Steinar Sigurjónsson frændi
minn. Ég gæti nefnt svo ótalmarga aðra sem hafa
auðgað líf mitt með því að gefa mér vináttu sína,
en það er líklega ekki pláss fyrir þá nafnarunu.“
Hvaða niðurstöðu hefurðu komist að, eftir
rúm áttatíu ár, um það hvernig best sé að lifa?
„Best er að lifa í sátt við sjálfan sig og aðra.
Það er allur gangur á því hvernig maður gerir
það. Ég hef verið umdeildur en mér finnst ég
hafa lifað í sátt við umhverfið. Ég er sáttur mað-
ur, ekki síst vegna þess að ritstörfin hafa gefið
mér þá fullnægju sem ég leitaði.“
Morgunblaðið/Kristinn
Sigurður A. Magnússon: Líf mitt hef-
ur verið röð af tilviljunum en stund-
um hugsa ég: Er þetta guðleg
forsjá?